Catania

Catania hiria Sizilian, Italiako hegoaldean dagoen hiri bat da, izen bereko probintziako hiriburua. Palermo ondoren Siziliako bigarren hiri nagusia da, bai eta Italia osoko hamargarren udalerririk jendetsuena ere; gainera, eskualde bateko hiriburu ez diren udalerrietatik biztanle kopururik handiena duena da. 2013ko datuen arabera, udalerriak 311.584 biztanle ditu.

Catania Catania
Italiako udalerria
Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Italia
Eskualdea	Sizilia
Italiako hiri metropolitarra	Metropolitan City of Catania
Alkatea	Enrico Trantino (en)
Izen ofiziala	Catania
Jatorrizko izena	Catania
Posta kodea	95121–95131
ISTAT kodea	087015
Geografia
Koordenatuak	37°30′10″N 15°05′14″E
Azalera	182,9 km²
Altuera	7 m
Mugakideak	Aci Castello, Carlentini, Gravina di Catania, Mascalucia, Misterbianco, Motta Sant'Anastasia, San Pietro Clarenza, Tremestieri Etneo, Belpasso, San Gregorio di Catania, Sant'Agata li Battiati eta Lentini
Demografia
Biztanleria	311.584 (2019ko urtarrilaren 1a)
Dentsitatea	1.704 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	729
Telefono aurrizkia	095
Ordu eremua	UTC+01:00 eta UTC+02:00
Hiri senidetuak	Grenoble, Ottawa, Oświęcim, Oxford, Phoenix eta Kaliningrad
Katastro kodea	C351
Sailkapen sismikoa	2 (Ertaina)
Matrikula	CT
comune.catania.it

Uhartearen ekialdeko kostan dago, Etna sumendiaren oinetan, Messina eta Sirakusa hirien arteko erdibidean. Europako handiena den sumendi honen inguruan Etnako Parke Naturala dago.

Hiri inguruak guztiz lauak dira hego eta hego-ekialdean, eta menditsuak iparraldean, Etna sumendia dela eta. Hiriaren jatorrizko gunea, aldiz, muino baten gainean zegoen kokatuta, gaur egun piazza Dante dagoen lekuan, beneditarren monasterioa izandakoa dagoen lekuan hain zuzen ere.

Hiria Amenano izeneko lurpeko ibaiak zeharkatzen du. Iraganean, harresietatik ez oso urruti mendebaldera, Nicito lakua zegoen, ibaiari lotua, baina 1669an egondako erupzio baten ondorioz desagertu zen. Egia esan inguru guztiak oso aldatuta daude, antzeko hondamendi naturalen ondorioz.

Etna sumenditik oso gertu egonda, hiria, askotan izan da suntsitua erupzioen ondorioz (bortitzena, 1669an gertatutakoa izan zen) bai eta hainbat lurrikararen eraginez ere (gogoratzen diren handienak 1169koa eta 1693koa dira).

Haren hirigune historiko barrokoa gizateriaren ondare izendatu zuen UNESCOk 2002. urtean.

Etimologia

Antzinako sikuloek, herriak haien kokapenaren ezaugarri geografikoen arabera izendatzen zituzten. Katane siziliar hitzak, Birrintzailea, labana larrutzailea, larrutzeko lekua edo mozteko egokia den erreminta zakarra esan nahi du. Izenaren beste itzulpen batzuk Lur gogorrak, Lur irregularra, Harri zorrotzak edo Lur malkartsua edo latza dira. Azken etimologiak erraz justifika daitezke; izan ere, erupzio baten ondorengo mende askotan, hiria beti berreraiki izan da laba beltzeko paisaiaren barruan.

K.a. 263 inguruan, hiria, Catina eta Catăna deitzen zuten. Lehena, katinarekin duen ustezko asonantziagatik erabili da nagusiki, catinus izenaren latinezko feminizazioa. Catinusek bi esanahi ditu: Golko bat, arro bat edo badia bat eta ontzi bat edo aska bat, hiriko topografia bereizgarria kontuan hartuz.

900. urtearen inguruan, Cataniak, Siziliako emirerriaren zati zenean, arabieraz Balad al-f (بلد الفيل) eta Madīnat al-fīl (مدينة الفيل), Elefantearen herrixka (edo herrialdea) eta Elefantearen hiria esan nahi zuen, hurrenez hurren. Elefantea iturriaren gaineko laba eskultura da Piazza Duomon: ziur asko, bizantziar aroan eraberritu zen historiaurreko eskultura. Dirudienez, hiria etsaiengandik babesteko eta izurriteak urruntzeko boteretsua izan da talisman hau. Arabierazko beste toponimo bat daQaṭāniyyah (قطانية), landare lekadunak esan nahi duena. Lekaleak, hala nola dilistak, frijoleak, ilarrak, babak eta eskuzuri, batez ere hiri inguruko lautadetan landatzen ziren, aglabtarrak iritsi baino askoz lehenago. Ondoren, arabiar agronomo askok labore hauek eta zitrikoen baratzeak garatu zituzten hiriaren inguruan. Toponimoa Wādī Mūsá (وادي موسى), edo Moses harana (arabiar izenetik Simeto ibaia), gutxitan erabili zen.

Geografia fisikoa

Lurraldea

Cataniak eremu txiki batean kontzentratutako paisaia heterogeneoak eskaintzen ditu. Uhartearen ekialdeko kostaldean dago, Etnaren (Europako sumendi aktiborik altuena) azpian, Messina eta Sirakusa hirien artean, Itsaso Jonikora begira, bere izena hartzen duen golkoarekin.

Amenano iturria Piazza Duomon.

Lurraldea erabat laua da hegoaldean eta hego-ekialdean, eta menditsua iparraldean Etnaren presentziagatik. Horrez gain, Cataniako lautadaren zati handi bat ere hartzen du ('a Chiana'), Sizilian landatutako eremurik handienetako bat, itsasotik gertuen dagoen eremua Simetoko Oasia deritzona, 1984an ezarritako 2.000 hektareako erreserba naturala. Simetoren Oasik, bere izena, hiriaren hegoaldera doan Simeto ibaitik hartzen du, Primosole herrixkan.

Hiriaren jatorrizko gunea muino baten gainean zegoen: Monte Vergine muinoa (49 m), Etnaren historiaurreko erupzio batetik sortua, gaur egun 15.000 eta 3960 ± 60 urte bitartean datatua, egungo Piazza Dante Alighieri deritzonari dagokiona, non San Nicolò l 'Arena monasterioa altxatzen den (gaur egun unibertsitate-egoitza dena), eta bertatik gertu erreka bat isurtzen zen, Amenano izenekoa. Acquicellako terraza (15 m. itsas mailaren gainean), ibaitik haran batek banandua. Beste erliebe garrantzitsu bakarra Santa Sofia muinoa da (303 m img), izen bereko barrutian, unibertsitate-hiria dagoen tokian.

Hiriko parkeek berdegune publikoak osatzen dute.

Tamaina eta garrantzi handiko sei daude: Bellini Lorategia, Villa deitua, Vincenzo Bellini musikariari eskainia dago; Pacini Lorategia edo Villa Pacini, Villa 'e varagghi ezizena duena,(hau da, aharrausiena) Giovanni Pacini musikariari eskainia; Gioeni Parkea (Borgo barrutiaren iparraldean kokatua, Via Etnearen amaieran); Falcone eta Borsellino Parkea (Corso Italiaren iparraldean), mafiak hildako magistratu homonimoei eskainia; eta Boschetto della Plaia (hiriaren hegoaldearen eta Vincenzo Bellini aireportuaren arteko eremuan, fruta eta barazki merkatu zaharra eta Plaia barrutia). Bere garrantzi historikoagatik eta biodibertsitatearen kontserbazioarengatik, Cataniako lorategi botanikoa aipatu behar da, Mercede barrutian.

Hiria, aipaturiko Amenano izeneko lurpeko ibai batek zeharkatzen du, antzinean, Villa Pacini dagoen tokian isurtzen zena, eta orain, hego-ekialderago isurtzen da, portua dagoen tokian. Iturri Amenanoan ikus daiteke, Cataniako jendeak Pescheria eta Piazza del Duomoren artean altxatzen den Acqua a 'llinzolu izeneko marmol zurizko iturri bat, eta bertako Agorà aterpetxeko sotoan. Iraganean, harresietatik mendebaldera, Nikito aintzira zegoen, ibaiari lotua, 1669ko laba fluxuak estali bazuen ere (izen bereko kaleak bere kokapena gogorarazten du).

Egia esan, inguruko eremu guztia sakonki aldatu zen hondamendi naturalen ondorioz, hala nola, hainbat laba fluxu: portuko iparraldeko kostaldekoa itsaslabar batez osatuta dago, gaur egun Erdialdeko Estazioa dagoen tokian, eta, zenbait aldi historikotan, 1169, 1329 eta 1381ean sortua. Azken urte horretan, antzinako Porto Ulisseren zati bat ere estali zen, Ognina barrutian. Kostalde zati honek San Giovanni li Cuti hondartza txikia hartzen du.

Ursino gazteluaren hegoaldeko eremua, behin itsasoaren azpitik, 1669ko fluxu handiaren emaitza da, kilometro batzuetan golkorantz joan zena. Portuko hegoaldeko kostaldea sakon aldatu zen, Plaiako hareazko kostaldea hegoalderago hasten dena.

Klima

Datu klimatikoak (Catania)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	15.8	16.4	17.8	20.3	24.2	28.3	31.7	32.0	29.1	24.7	20.3	16.8	23.12
Batez besteko tenperatura (ºC)	10.6	10.9	12.2	14.3	17.9	22.0	25.1	25.6	23.1	19.2	15.0	11.8	17.31
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5.3	5.4	6.5	8.3	11.6	15.6	18.5	19.2	17.1	13.7	9.7	6.7	11.47
Pilatutako prezipitazioa (mm)	74.8	52.6	46.0	35.4	19.2	6.0	5.0	8.9	45.0	106.1	62.3	85.9	547.2
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	7.6	6.7	6.4	4.6	2.5	1.0	0.5	1.5	3.4	6.6	5.4	8.2	54.4
Iturria: Hong Kong Observatory

Cataniako hiriak eta lautadak klima mediterraneoa dute, baina konnotazio subtropikal eta kontinental batzuekin, argi eta garbi ezagut daitezkeenak Fontanarossa eta Sigonellako estazio meteorologiko ofizialetako datu klimatikoen azterketatik abiatuta, zeinek, hurrenez hurren, Catania hiriari buruzko irudia deskribatzen duten.

Urteko batez besteko prezipitazioak 450 eta 550 mm bitartekoak dira; udako minimoa oso nabarmena da, eta udazkeneko denboraldian, berriz, maximo ertaina. Neguan, oro har, tenperatura nahiko leunak dira, baina gaueko orduekin alderatuta, tenperatura tartea nahiko handia da, batez ere zeru oskarbia eta haize ahula dagoenean, hegoaldean eta barnealdean lautada zabal bat dagoelako, eta Etnaren presentziarengatik. Elurra oso arraroa da, Etnaren itzal orografikoak hiria iparraldeko haize hotzetatik babesten duelako. Hala eta guztiz ere, noizbehinkako elurteak ikusi dira auzune menditsuetan, hiriaren iparraldean batez ere. Berrikiago, elurte laburrak izan ziren 2015eko otsailaren 9an, 2017ko urtarrilaren 6an eta 2019ko urtarrilaren 5ean, baina metaketa esanguratsuena izan zen 1988ko abenduaren 16koa eta 17koa. Hotzaren errekor absolutua, -7 °C, 1962ko otsailak 1ean lortu zen. Uda luzea eta oso beroa da, batzuetan hezetasun handikoa. Kostaldean zehar tenperatura maximoak partzialki ekialdeko itsas brisaren eraginpean dauden bitartean, balio oso altuak erregistratu dira hiriaren barnealdean eta lautadan.

Historia

Fundazioa

K.a. XIII. mendearen ondoren, Catania sikuloen herri handi bat izan zen. K.a. 729 inguruan, antzinako Katane herria, Naxos inguruko greziar kolono kaltzidiarrek okupatu zuten kostaldean zehar. Katánē, Kατάvη izeneko kaltzidiar kolonia bihurtu zen Euarchos (Euarchus) edo Teoklesen izeneko buruzagi batekin. Horren ostean, bertako biztanleria azkar helenizatu zen, haren ondare artistiko, arkitektoniko eta kulturalezko arrasto aberatsek erakusten duten bezala.

Tuzididesek, Leontini (Lentini modernoa) baino pixka bat beranduago jaio zela zioen, bere ustez, Sirakusa baino bost urte beranduago, edo K.a. 730ean.

Akropoliaren kokalekua Monte Vergine muinoan zegoen, defenda daitekeen muino bat gaur egungo hiriaren erdigunetik mendebaldera. Dirudienez, Cataniako portua asko erabiltzen zen antzinaroan, eta inguruko lautada aberatsetako zerealaren esportazio leku nagusia zen.

Magna Graecia

Greziar Catania

Antzinaroan, Catania, Anphinomos eta Anapiasen elezaharrarekin lotu zen, nork, Etnaren erupzio handi baten ondorioz, jabetza guztiak utzi ondoren, guraso zaharrak euren sorbalda gainean eraman zituzten. Esaten denez, laba korrontea banandu egin zen eta alde batera joan zen, ez kaltetzeko. Beren omenez estatuak eraiki ziren, eta haien ehorzketa tokia, Campus Piorum deitu zen. Cataniarrek gazteen irudiak txanponetan irudikatu zituzten, eta elezaharra, latindar olerkarien artean aipamen eta deklamazio gai gogokoen bat bihurtu zen, hauetaz, Luzio eta Klaudio gazteak, askotan aipatu dituzte.

Catania Karondas filosofo eta legegilearen jaioterria izan zen. Bere lege ospetsuak bertan sartu eta gero, gainontzeko kaltzidiar hirietara hedatu zen, ez bakarrik Siziliara, baita Magna Graeziara ere. Bistakoa da Cataniak harreman estuak izan zituela beste hiri horiekin.

Ibykos eta Estesikoro poeten bizilekua izan zen (K.a. 630-555), ateetako batetik kanpo zegoen hilobi bikain batean lurperatua izan zena, hortik bere Porta Stesichoreia izena. Xenofanes (c. K.a. 570-475) Filosofia eleatikoko eskolaren sortzaileetako bat izan zen, eta bere bizitzako azken urteak hirian eman zituen. Hori dela eta, goiz, kulturazko eta fintasunezko lekua bilakatu zen.

Cataniak, dirudienez, bere independentzia mantendu zuen Hieron Sirakusakoaren erregealdira arte. Honek, K.a. 476an, jatorrizko cataniar guztiak kanporatu zituen, eta, hauen ordez, Leontinikoak jarri zituen. Ageri denez, gutxienez 10.000. ziren, hauetariko batzuk sirakusarrak eta peloponesoarreak. Aldi berean, hiriaren izena,Αἴτνη Aitnla edo Aetna aldatu zuen, gertuko Etna mendiarengatik, eta bere burua oekista edo hiri berriaren sortzaile izendatu zuen. Honegatik, Pindarok ospatu zuen, eta hil ondoren, bere kolonia berriko hiritarrengandik ohore heroikoak jaso zituen.

Hieron hil ondoren, eta Trasíbulo kanporatu eta urte gutxira, sirakusarrak Duzetio, sikuloen erregearekin, batu ziren berriki finkatutako biztanleak Cataniatik kanporatzeko. Hauek Inessa gotorlekuan baabestu ziren (honi Aetna izena eman zioten). Antzinako kaltzidiarrak, hirira itzuli ziren K.a. 461ean.

Hurrengo aldia, dirudienez, oparotasun handikoa izan zen Cataniarentzat, baita, oro har, Siziliako hirientzat ere.

Peloponesoko Gerran, K.a. 415ean, Siziliarako atenastar espedizio handian. K.a. IV. mendean, cataniarrek, hasieran, ez zieten utzi atenastarrei euren hirian sartzen, baina, azken hauek sarrera behartu ondoren, inbaditzaileekin sortutako aliantza ohoratu behar izan zuten, Altzibiadesek batzarraren aurrean esan zuen hitzaldi ospetsu baten ondoren.

Catania, espedizioaren lehen urtean, atenastar armadaren kuartel nagusi bihurtu zen, baita Sirakusaren aurkako ondorengo operazioen base ere. Atenasen porrotaren ondoren, Sirakusako erasoaren eraginpean egon zen, baina K.a. 409an kartagotarren Siziliako inbasioak salbatu zuen.

Hala ere, K.a. 403an, Dionisio I.a Sirakusakoaren eskuetan erortzean, hiria arpilatu eta hiritarrak esklabo saldu zituen. Horren ondoren, Campaniako mertzenarioen herria izan zen. Hauek, K.a. 396an Aetnara erretiratu ziren, kartagotar armada handia Himilko eta Magoren agindupean hurbildu zenean. Catanaren itsas gudu handiaren ondoren (K.a. 397), Cataniaren aurrean gertatu zena eta azken honek Sirakusako Leptinesek garaitu zituena, hiria kartagotarren eskuetan erori zen.

Kalipok, Dion Sirakusakoaren hiltzaileak, Catania okupatu zuen denbora batez, eta Timoleon Sizilian lehorreratu zenean K.a. 344an, Catania, Mamerko despotaren mende geratu zen, hasieran, korintoar liderrarekin batu zena, baina, ondoren, kartagotarrenganako leialtasun hau utzi zuen. Ondorioz, Timoleonek eraso egin zion eta K.a. 338an kanporatu zuen.

Cataniak askatasuna berreskuratu zuen eta, dirudienez, bere independentzia mantentzen jarraitu zuen, Sirakusako Agatoklesen gerretan K.a. 311etik aurrera, kartagotarrekin, une batean, lehenengoaren alde jarri zen, eta, beste batzuetan, bigarrenaren alde; eta Pirro Sizilian 278an lehorreratu zenean, Catania izan zen ateak irekitzen lehena, eta bikain hartu zuen. Lehen sarreran egin zen dantza, txirulaz lagunduta, Andronek azaldu zuen, Cataniako hiritar batek.

Erromatarren mende

Lehen Gerra Punikoan, Catania izan zen, Sizilian, Erromatar Errepublikaren mende jarri zen lehen hirietako bat, K.a. 263an bere lehen arrakasten ondoren. Valerio Messallak hartu zuenean, eguzki-erloju bat izan zen harrapakin gisa Erromako Comitiumen jarri zena, ordutik, hiria, civitas decumana bihurtu zen, hau da, bere nekazal diru-sarreren hamarren bat ordaindu behar izan zuen Erromari zerga gisa. Sirakusako konkistatzaileak, Marko Klaudio Martzelok, gimnasio bat eraiki zuen hemen.

Cataniako erromatar anfiteatroa

Dirudienez, beranduago, Erromarekin adiskidetasunezko harremanak izan zituen, eta hiri federatu baten abantailez gozatu ez zuen arren (foederata civitas), bere ondoko Tauromenium (Taormina modernoa) eta Messana (Messina modernoa) bezala, erromatar domeinupean oparotasun handiko posizio batera igo zen.

K.a. 135 inguruan. Lehen Gerra Serbilean, esklabo errebeldeek konkistatu zuten.

Etnaren erupziorik larrienetako bat K.a. 121ean gertatu zen, Cataniaren zati handi bat, laba korronteek suntsitu zutenean, eta errauts beroak hainbesteraino erori ziren hirian, non etxeetako sabaiak hautsi egin baitziren. Ondorioz, Catana, 10 urtez, erromatar estatuari egin ohi zizkion ekarpenetatik salbuetsia izan zen. Catanatik hego-mendebaldera dagoen lautada zabalaren zatirik handiena (gaur egun Piana di Catania deitua, emankortasun handiko barruti bat), antzinaroan, Leontini edo Centuriparena (gaur egungo Centuripe) izan zela dirudi, baina Catanaren beraren eta Simeto itsasoratzearen arteko zati hori Catanari erantsi zitzaion, eta ale ugari eman behar izan zituen.

Zizeronek, behin eta berriz aipatu zuen hiri oparo eta loretsu hau: bere antzinako udal erakundeak mantendu zituena, bere magistratu nagusiak, Proagorus titulua zeramana, eta, dirudienez, Siziliako portu nagusietako bat izan zena zerealak esportatzeko.

K.a. 44ko Siziliako matxinadan, Sexto Ponpeiok, bere basetzat, Sizilia aukeratu zuen, eta Cataniak indarrak batu zizkion Sexto matxinadari. Sextok, armada bikain bat eta gerraontzi ugari pilatu zituen bere basean Messanan, patrizioen hiribilduetatik batu ziren esklabu askorekin. Dena den, Zesaren garaipenaren ondoren, K.a. 36an, Siziliako laborantza eremu zabalen zati handi bat, hondakinetan edo hutsik geratu zen, eta lurralde hauetako asko, han borrokatu zuten legioetako kideen artean hartu eta banatu ziren. Cataniak, oso gogor jasan zituen hondamendiak, baina, ondoren, Augustok, kolonia kategoria eman zuon hirietako bat izan zen, bere oparotasuna, beteranoen finkapenaren bidez berrezarri zuena, eta, beraz, Estrabonen garaian, uharteko loratu zen hiri gutxietako bat izan zen.

Selurus gladiadoreak K.a. 35ean zuzendutako beste matxinada bat kaos bat sortu zuen denbora batez.

Cataniako akueduktu erromatarra Siziliako handiena izan zen, 24 kilometroko luzerarekin, Santa Maria di Licodiako iturburuetan jaiotzen zena.

Erromatar Inperioaren aldi osoan zehar, nahiz eta kolonia baten kategoria izan, bere oparotasunari eutsi zion. IV. mendean, Ausoniok, bere Ordo nobilium urbium lanean, Catania eta Sirakusa Siziliako hirien artean aipatzen ditu.

Erdi Aroa

Erromatar Inperioa erortzean, Catania, Genserikoren bandaloek arpilatu zuten K.o. 440-441ean. Geroago, Sizilia ostrogodoek konkistatu zuten VI. mendean; horien errege Teodorikok hiriko harresiak berreraikitzeko agindua eman zuen, eta horretarako, anfiteatro erromatarreko harriak erabili zituzten. Ostrogodoen ondoren, 535ean, Ekialdeko Erromatar Inperioak birkonkistatua izan zen, (550-555. urteen artean) eta IX. mendera arte iraun zuen. Uharteko gobernadore bizantziarraren egoitza bihurtu zen.

Catania, Siziliako emirerri islamiarraren pean egon zen 1072 arte, Roger I.a Siziliakoaren normandiarren eskuetan erortzean. Ondoren, hiria, konde bakar batek gobernatu zuen. 1194-1197an, soldadu alemaniarrek hiria arpilatu zuten Henrike VI.a enperadoreak Sizilia konkistatu zuenean. Normandiarrek apezpikutegi egoitza bihurtu zuten, Urbano II.a aita santuaren onarpenarekin. 1232an, Catania Frederiko II.aren aurka matxinatu zen, beranduago, gaztelu erraldoi bat eraiki zuena, Castello Ursino, eta Catania ere errege suabiarren gorte ibiltariaren egoitzetako bat izatean, gotzainen domeinua amaitu zen.

Hohenstaufen dinastiaren amaieran Anjoutarrek indarrez hartu zuten hiria. Hiriko jendearekin izan zituzten gehiegikerien ondorioz, Siziliar bezperak izenaz ezagutzen den matxinada sortu zen.

Catania, Siziliar bezperen matxinadaren gune nagusietako bat izan zen (1282) Anjouko Etxearen aurka, eta Petri I.a Aragoiko errege berriaren koroatzearen egoitza izan zen. XIV. mendean garrantzia gehiago izan zuen aragoiarrek parlamentu eta errege egoitza gisa aukeratua izan zenean. Hor sinatu zen bake itun bat 1347an, aragoiar eta anjuotarren arteko Bezperetako gerra luzeari amaiera eman ziona. Cataniak hiriburu izatearen kategoria galdu zuen XV. mendearen hasieran, Sizilia Aragoiko Koroaren kide bihurtu zenean, baina jatorrizko autonomia eta pribilegioak mantendu zituen, bereziki 1282 eta 1410 bitartean.1282an, aragoitarren eskuetara pasatzean, Trinakriako erresumaren hiriburu bihurtu zen Martin II.a Siziliakoa hil zen arte. Trinakriako erresuma desagertu ondoren, Siziliak independentzia galdu eta espainiarren, saboiarren eta borboien mende erori zen.

1434an Alfontso V.ak Siciliae Studium Generale sortu zuen, uharteko unibertsitaterik zaharrena.

Aro Modernoa

Katedrala

Gaztela eta Aragoi bateratzearekin (XVI. mendearen hasiera), Sizilia Espainiako Inperioaren zati bat izatera pasa zen. 1516 eta 1647an atzerriko gobernuaren aurka matxinatu zen.

1669an, hiriaren inguruak kalte material handiak jasan zituen 1669ko Etna erupzioaren ondorioz. Cataniako harresiek salbatu zuten hiria, laba gehiena porturantz desbideratu zutelako. Ondoren, 1693an, lurrikara gogor batek eta bere erreplikek hiria erabat suntsitu zuten. Hiria, orduan, gaur egungo arkitektura barrokoarekin berreraiki zen.

Aro Garaikidea

Catania Siziliako autonomiaren aldeko mugimenduaren abangoardietako bat izan zen XIX. mendearen hasieran.

1860an, Giuseppe Garibaldiren Milekoen espedizioak Sizilia konkistatu zuen Bi Sizilietako Erresumako Piemonterentzat. Hurrengo urtetik aurrera, Catania, Italia bateratu berriaren zati izan zen eta ordutik bere historia konpartitzen du. Bigarren Mundu Gerran, aliatuen aireko indarrek Catania gogor bonbardatu zuten, Siziliako Ardatzeko bi aerodromo nagusi zeudelako (Gerbini eta Fontanarossa) eta bere portu eta tren geltoki estrategikoki garrantzitsuagatik. Guztira, laurogeita zazpi eraso jasan zituen hiriak. Eraso astunenak 1943ko udaberrian eta udan gertatu ziren, Siziliaren aliatuen inbasioaren aurretik eta aliatuen inbasioaren bitartean; hiriari kalte larriak eragin zizkioten (besteak beste, hogeita zortzi elizek eta jauregi historiko gehienek kalte handiak jasan zituzten), 750 biztanle hil zituzten eta hauetariko gehienek landara ihes egin zuten. Siziliako ekialdeko borroka gogorren ondoren, Catania, azkenean, 8. Britainiar Armadak harrapatu zuen 1943ko abuztuak 5ean.

Gatazka eta Italiako Errepublikaren eraketaren ondoren (1946), Catania Italia iparraldeko eskualde aberatsenen garapen ekonomiko eta sozialarekin eguneratzen saiatu zen. Catanian aurrez aurre zeuden arazoak, Mezzogiornoko beste hiri batzuen antzekoak ziren, hau da, hiri garatuenekin erkatuz: industria garapenean eta azpiegituretan arrakala handia eta mafiaren mehatxua.

Hala ere, 1960ko hamarkadan (eta neurri batean 1990ekoan) Cataniak garapen eta arrakasta ekonomiko, sozial eta kulturaleko aldi batez gozatu zuen. XXI. mendeko lehen hamarkadan, Cataniaren garapen ekonomiko eta soziala kolokan geratu zen eta hiriak berriz ere geldialdi ekonomiko eta sozialari aurre egin behar izan zion. Hori Scapagnini alkatearen Forza Italiako administrazioak 2008an utzitako krisi ekonomikoak larriagotu zuen.

Gizartea

Demografia

Iturria: ISTAT

Catania hiria oso populatua dago bere iparraldean, hegoaldea, (VI. udalerriari dagokiona) nagusiki industria, aireportu eta merkataritza gune bat den bitartean. Hala ere, beharrezkoa da gogoratzea hiri inguruko barruti jendetsu batzuk, administratiboki, ondoko udalerrietakoak zatiki modukoak direla: hau da Canalicchio (Tremestieri Etneo), Fasano (Gravina di Catania), Lineri (Misterbianco) eta beste batzuen kasua. Hamar dira, kontraurbanizazio-prozesuen bidez, biztanleria-hazkunde handia izan duten lehen koroako udalerriak, Catania udalerriaren kaltetan, 400.000 biztanle baino gehiago izatetik (ikus grafikoa) 320.000 inguru izatera igaro baita gaur egun. hau da, Aci Castello, Aci Catena, Gravina di Catania, Mascalucia, Pedara, Trecastagni, Misterbianco, San Giovanni la Punta, San Gregorio di Catania, San Pietro Clarenza, Sant'Agata li Battiati, Tremestieri Etneo eta Valverde. Beraz, Cataniak 310.000 biztanle inguru ditu 600.000 biztanle inguruko hiri-pilaketa oso homogeneo batekin alderatuta, 1885,9 biztanle km²-ko dentsitatearekin.

Etnaren hiri-multzoa mugatzeko, udalerrien lehen koroa hau eta berehala, hiru zentro handi aurkitzen ditugu: Acireale, Paternó eta Belpasso. Horietako lehen biak, euren inguruan hiri-azpisistemak garatu dituzte, Catania oinarri duen sistema nagusiaren inguruan. Aglomerazio homogeneoak eta hiru hiri sateliteek 696.869 biztanle dituzte.

Cataniako metropoli-eremua osatzen duten udalerriak hogeita zazpi dira, 1986ko martxoaren 6ko 9. Eskualde-legearen 19. artikuluak ezarria, 765.623 biztanlerekin eta km²-ko 805,15 biztanlerekin, Siziliako biztanlerik handiena da.

Biztanleriaren mugimendu zentrifugoek hiriburuaren eta Etnako udalerrien arteko harremanak aldatu dituzte, eta horiek modu erabat espontaneoan hazi dira, hirigintza-plangintzako tresna egokien laguntzarik gabe, paisaia sakonki desitxuratuz eta oso lurralde kaotikoa eta kudeatzeko zaila sortuz, bizigarritasun-arazo larriekin. Desoreka funtzionalak, hain lurralde zabal eta heterogeneoan biztanleriaren banaketa desordenatuak eta, askotan, komunikazio-bide egokirik ezak ere bizigarritasun-arazo larriak eragiten dituzte.

Etniak eta atzerriko gutxiengoak

2018ko abenduaren 31ko ISTATen datuen arabera, atzerritarrak 13 977 ziren. Hauek izan ziren gehien ordezkatutako nazionalitaterik nagusienak:

Sri Lanka, 2 629.
Errumania, 2269.
Txina, 1109.
Maurizio, 1 085.
Bangladesh, 1003.
Senegal, 784.
Maroko, 396.
Nigeria, 392.
India, 358.
Tunisia, 319.

Monumentuak eta leku interesgarriak

Hiri zaharra

Cataniako erromatar antzokia

Catanian, greziar garaiko aztarna askorik ez dira geratzen, zenbait faktore naturalengatik (hiria hondatu zuten laba koladak eta lurrikarak), baita antropogenikoengatik ere, sarri, aurreko arkitekturak estaltzen zituzten berreraikuntzengatik. Gainera, ez dira indusketa eta azterketa arkeologiko garrantzitsurik egin, hurbileko historian noizbehinkako kasuetan izan ezik. Hala ere, aditu batzuen arabera, gaur egun oraindik existitzen diren eraikin publiko eta pribatu batzuetako oinarrietan greziar kolonizazioari egotz dakizkioke.

1978an, beneditar monasterio zaharraren barnean egindako indusketa arkeologikoek (eraikina udalak erosi eta berritu zuenean) urbanizazio izugarri eta estratifikatu bat aurkitu zuten Eneolitoko garaikoa: K.a. VI.-IV. mendeetako eraikinen egiturak dira. Kaltzidiar koloniaren faserik antzinakoena da.

Zorte hobea izan dute erromatar garaiko monumentuek, hiriak antzinaroan izan zuen garrantziaren lekukotasuna emanten dutenak. Aurkikuntza ugari hiriko noizbehinkako indusketetatik datoz (hauetako gehienak, mosaikoak, estatuak eta baita historiatutako zutabe baten zatia ere, Ursino gazteluko Hiriko Museoan erakusten direnak).

Erromatar garriko monumentuak

• Erromatar antzokia (II. mendekoa),
• Odeona (III. mendea), erromatar anfiteatroa (II. mendea),
• Termak: Terme dell 'Indipendenza (piazza Curró-n), Terme della Rotonda, Terme Achilliane (katedraletik gertu, Piazza del Duomon), beste instalazio termal batzuk (Terme di Sant 'Antonio Abate izen bereko plazan, Terme Itria Piazza Santa Maria dell' Itrian, Terme dell 'Acropoli Piazza Dante Alighierin eta Beneditar Monasterioko patioan),
• Akueduktu baten hondakinak Grassi bidetik gertu eta erromatar hilobi batzuk (K.o. II. mendeko Carmineko erromatar hilobia barne),
• Erromatar Foroa (ziur aski gaur egun Cortile San Pantaleone dagoen tokian)
• Mosaiko errepublikar berantiarrak dituen domus erromatar bat (Sizilian erromatarrek egindako eraikuntzaren adibide esanguratsuenetako bat, K.o. II. mendekoa, Giza Zientzien Sailaren lurpeko biltegian dago).
• Piazza Giuseppe Mazziniren zutabeak, Piazza Giuseppe Mazziniren zutabeak. Hauetariko batek Santa Agataren estatua sostengatzen du Piazza dei Martirin-en.
• Hiru bide-ardatz (bi ortogonalki gurutzatzen dira Beneditarren Monasterioan, non oraindik galtzadarriak zeuden, gaur egun aurkituak), bat antzokitik gaur egungo Via dei Crociferi-ri zegokion anfiteatrorako antzinaroan egiten zuen bidea,
• gaur egun erromatar Catana/Catinaren arrasto ikusgarri nagusiak dira.

Monumentu hauetako asko Cataniako Greko-erromatar parke arkeologikoaren atalak dira 2008tik (Siziliar Eskualdeak ezarria), eta horietako batzuk, Erromatar Antzokia, Terme della Rotonda eta beste monumentu txiki batzuk bezala, zaharberrituak eta bisitariei irekiak izan dira. Anfiteatroaren hondakinak ere ikus daitezke 1903-1907 urteaz geroztik (indusketek iraun zuten urteak) Piazza Stesicoroko sarreratik eta Alessandro Manzoniren bidegurutzea den anfiteatro kaleko patiotik.

Ziur asko, 'U liotru' ere, gaur egun Piazza del Duomoren erdian dagoen hiriaren ikurra, erromatarren garaian zizelkatua izan zen, lehenago ez bazen. Laba porotsuko harrizkoa da, elefante bat irudikatzen duena. Izena, ziuraski, Eliodororen izenaren distortsiotik dator, erdielezaharretako azti bat, nigromantziaz salatua eta Leon Taumaturgoa gotzainaren arerio handia zenez, sutan erre arazi zuena. Elefantea, egiptoar obelisko batez koroatua dago, haren kronologia zalantzazkoa da, ziur asko, Isisen gurtzarekin loturik.

Erdigune historikoaren iparraldean eta ekialdean dauden hilobiratze kristauen hondarrak, antzinate berantiarrekoak dira, Villa Modicako mausoleo zirkularra (Viale Regina Margheritan kokatua), Ipogèo karratua (Gaetano Sanfilippo bidean kokatua, Ipogèo bideko bidegurutzea, aldi berean aipaturiko Viale Regina Margheritaren gurutzea), eta zati ugari, hilarriak (Iulia Florentinaren epigrafea barne, Louvreko Museoan dagoena), edo cippo Carcacia, hau ere Ursino gazteluko Museo Zibikoan dago.

San Euplioko kriptak, Santa Maria di Betlemme, Txiroen aterpetxeko kapera (Santa Maria della Meccari eskainia, orain Giuseppe Garibaldi-Erdialdeko Ospitalean) eta Santo Spirito, baita Sacro Carcere deituaren eta Sant' Agata la Vetere antzinako katedralaren arteko inguruneak ere, Santuari eskainitako munduko lehen eliza, 1933tik aurrera, gorputz moral batek kudeatua.

Erdi Aroko hiria

Atari hau antzinako San Giovanni de Fleres (edo Jerusalemgoa) elizaren zati izan zen, gotiko-katalan edo Chiaramonte estilokoa (XIV-XV. mendeak). Eliza 1896an eraitsi zuten.

Bizantziar garaiko monumentu bat (VI-IX. mendeak), Bonajutoko Kapera da (izen bereko familia noble honek familia santutegi eta kapera pribatu moduan kontserbatu zuen): bizantziar trikhora bat da (hau da, hiru absideko eraikin bat); zaharberritu aurretik, Jean-Pierre Houëlen marrazkiei esker ezagutzen zen.

Arabiar garaitik (IX-XI. mendeak) eliza batzuk meskita bihurtu ziren, beste batzuk abandonatuak eta beste batzuk eraitsiak.

Normandiar garaitik (XII. mendea), nagusiki, Santa Agata katedralaren absideen egiturak kontserbatu dira, Eklesia Munita, 1693ko Val di Notoko lurrikararen ondoren, berritua izan zena. Gaur egun, katedraletik gertu, Vara edo Fercolo, busto-erlikiarioa eta Santa Agataren erlikia-kofrea kontserbatzen dira, 1376an Giovanni di Bartolo urregile eta Sienako eskultoreak egina. Sant 'Agata al Carcere elizaren ataria, katedral normandiarraren atari nagusia zena, XII. mendean hasi zen. Suabiar garaikoa (XIII. mendea) Castello Ursino ospetsua da, Frederick garaikoa (museo zibikoaren egoitza, nagusiki Biscariren eta beneditarren bildumek osatua, 1927tik) eta Andriako Castel del Monte gaztelu ospetsuaren eta Castello Maniace sirakusarraren garaikidea.

Aragoiar garaitik (XIII-XV. mendeak) Fleresko San Giovanni elizatik (XIX. mendearen amaieran eraitsia) bakarrik geratzen da atariaren arkua eta Platamone jauregiko balkoia, geroago, San Placidoko Monasterio bihurtu zuten erlijiosoei eman ziotena eta. Hauek dira aipatu lurrikarak utzi zuen eraikin noblearen testigantzarik nabarmenenak.

Aro Modernoko hiria

Errenazimentuko hiria

Garibaldi atea edo Porta Ferdinandea

«

Melior de cinera surgo' (lat.) Nire errautsetatik ederrago berpizten naiz Porta Ferdinandean dagoen inskripzioa

»

Aragoiko garai berantiarretik aztarna gutxi geratzen dira, horien artean izen bereko plazako, eta 1498an eraiki zen, Jesusen Santa Maria eliza da, beharbada, adibiderik onena. Eliza, XVIII. mendean berritua izan zen, ataria, XVI. mendekoa den bitartean, eta soilik Paternó kaperak mantentzen du jatorrizko egitura gotikoa.

1558an, beneditar monasterioa eraikitzen hasi zen, beranduago San Nicolò l 'Arena elizaren alboetan egongo zena. 1669ko laba fluxuak eta 1693ko lurrikarak suntsitua, 1703an horren berreraikuntza hasi zen, baina sekula ez da amaitu. Eraikin horretaz, oraindik, sukalde zaharrak, mendebaldeko klaustroa eta hegoaldeko korridoreko antzinako arkuaren aztarna geratzen dira.

Karlos V.aren harresiak deritzenak, erdigune historikoa ixten dutenak, XVI. mendean eraiki ziren, 1550 eta 1555 artean, Antonio Ferramolinoren hasierako proiektu baten gainean. Proiektua, Tiburzio Spannocchiren ekarpenaren ondoren, ere ezin izan zen osatu, gotorlekuak hego-mendebalderantz eta iparralderantz hedatzea planeatu zituenak, antzinako Erdi Aroko harresien kaltetan (1302ko Vescovoko dorrea barne).

P. Mortier, Catania-Siziliako hiria, Amsterdam, 1575aren ostean

Zazpi kanalen iturria, 1612an eraikia izan zen, Filipe III.a Espainiakoa eta Siziliakoa erregearen pean. 1621ean, Santa Agata iturria eraiki zen, eta, erregearen ordezkari zen Raffaele Lucadello ingeniariaren aholkuz, Di Gammazita izenekoa eraiki zen, gaur egun, San Calogero bidetik gertu, putzua baino ez da geratzen.

1669ko erupzioaren jarioak, hiriaren hegoalde eta hego-mendebaldeko defentsa sistemaren zati bat kaltetu zuen, eta alde hori defentsarik gabe utzi zuenez, oraindik bero zeuden laba batzuen gainean gortina horma bat partzialki berreraiki zuten, herritarrek fortino izenarekin ezagutzen dutena. Honen atea oraindik irekitzen da. (Porta del Fortino Vecchio en via Sacchero, behin batean, hori zeharkatu zuen Ligneko dukeari eskainia). Harresi hauen gainean Ferdinandeako atea sortu zen, gaur egun oraindik oker edo futtinu (gotorlekua) deitzen dena.

1693ko lurrikararekin eta ondorengo berreraikuntzarekin, asmoa zen hiriari, gotorlekuetatik libreago eta irekiago itxura ematea (egitatezko hondarrak, hiriaren garapenean sartu ziren), aurreko mendeetako piraten erasoaldien arriskuak ere, Regnum gotorlekua bultzatu zuen.

Hiri barrokoa

Catania, neurri handi batean, Siziliako lurrikaren ondorioek eraldatu dute. Bere inguruko lurraldea, itsasora iritsi diren laba koladek estali dute behin baino gehiagotan. Baina Cataniako jendeak setati berreraiki zuen aurreko hondakinen gainean. Kondairak dio, hiria, bere historian zehar, zazpi aldiz suntsitua izan zela. Azken boladan, laba-fluxuak hirigunea suntsitzearen ondorioz, historiografia irudimentsu bat sortu da. Garai historikoetan, Catania, Etnaren produktu piroklastikoek kaltetu zuten K.a. 122an. Antzinako iturriek, errautsen gehiegizko pisuagatik, kolapsatutako sabaiei eta errautsek suntsitutako laboreei erreferentzia egiten diete. Arkeologiakere, laba-korronteak aztertzen ditu, antzinako hiriaren zati batean sartu zirenak. XVII. mendearen amaieratik, Catania siziliar barrokoko berantiarraren perla bihurtu zen. 1693ko urtarrilaren 9 eta 11aren bitartean gertatutako lurrikarak Val di Noto osoa, dardara handien ondorioz suntsitu zuen. CAtanian ere, biktima ugari izan ziren, batez ere kale nagusien zabalera txikia zela eta, hiritarrak bertara babestea eragozten zutelako.

Berreraikitzean, arazo hau konpontzeko, Giuseppe Lanzak, Camastrako dukeak, kale nagusi zabalak diseinatu zituen: Via Etnea, Via Vittorio Emanuele II (une horretan corso reale izenekoa), Via Plebiscito eta Via Giuseppe Garibaldi (une horretan San Filippo izenez ezagunagoa) kasu. Antzinako monumentu guztiak hiriko hiri-sarean berreraikiak izan ziren artista askori esker. Arlo horretan, ospe nazionaleko artistek parte hartu zuten ere, horien artean Giovanni Battista Vaccarini arkitektoaren lana nabarmentzen da, hiriari arrasto barroko argia eman ziona. Hiriaren berpizkundean lagundu zuten beste batzuk Francesco Battaglia, Stefano Ittar, Alonzo di Benedetto eta Girolamo Palazzotto izan ziren.

Hiria astindu zuen 1669ko erupzioa (Giacinto Plataniako freskoa, katedraleko sakristia)

Monumentu barrokoak

• Sant 'Agatako katedrala, Piazza del Duomon, 2;
• Sant 'Agata la Vetere eliza, antzinako katedrala, Sant' Agata la Vetere piazzan, 5; K.o. 264an, santuari eskainitako munduko lehen elizaren gainean dago
• La Iglesia de la Badia di Sant 'Agata, via Vittorio Emanuele II, 184;
• Maria Santissima dell 'Elemosinaren eliza,' La Collegiata 'izeneko Pontifizio-basilika, Etnea etorbidean, 23/a;
• Sant 'Agata alla Fornace eta San Biagio eliza, Piazza Stesicoron;
• San Francesco d 'Assisi all' Immacolata eliza, San Francesco d 'Assisi piazzan, 2; Eleonora d' Angióren gorpuzkiak ditu;
• San Benedetto Eliza, Badia Handia deitua (via Crociferi, 15);
• San Domenico eliza, Piazza San Domenico herrian;
• San Giulianoren eliza, Via Crociferin, 36;
• San Nicoló l 'Arena eliza, Piazza Dante Alighieri herrian, eta ondoan Benedictino Monasterioa. 32, Cataniako Unibertsitateko Humanitate Departamentuaren egungo egoitza;
• San Placido eliza, San Placidoko plazan;
• Santa Maria dell 'Aiuto eliza, Consolato della Seta bidean;
• El Palazzo degli Elefanti (Udalaren egoitza), el Palazzo del Seminario dei Clierici y la fuente Amenano, Piazza del Duomon, 1-3;
• Elefantearen Iturria, Piazza del Duomon;
• Reburdone Jauregia, Via Vittorio Emanuele II, 1-31;
• Palazzo Valle, via Vittorio Emanuele II, 122. urtean, Puglisi Cosentino Fundazioaren egoitza;
• Palazzo Bruca, via Vittorio Emanuele II, 201;
• Palazzo Fassari Pace, Via Vittorio Emanuele II, 385ean;
• Palazzo Biscari, via Museo Biscari, 10-16;
• Manganelli Jauregia, via Antonino Paternò Castello, San Giulianoko markesa, 261;
• Palazzo Tezzano, piazza Stesicoro, 30;
• Palazzo del Toscano, piazza Stesicoro, 38-39;
• Gravina Cruyllas Jauregia, San Francesco d 'Assisi piazzan, 3;
• La Villa Cerami, via Crociferi, 66, sede del Departamento de Derecho;
• Porta Uzeda, via Cardinale Dusmet eta piazza del Duomoren artean;
• Porta Ferdinandea, gaur egun Porta Garibaldi bezala ezagutzen dena, 1768an eraikia eta Palestro piazza eta Crocifisso Majorana piazzaren artean kokatua;
• Siziliako Arte Garaikideko Museoa (MacS), Beneditar Monasterioko "Badia Piccola" ren barruan, via San Francesco d 'Assisi, 30.

XIX. mendeko hiria

XIX. mendeko antzokiak, iturriak eta monumentuak nabarmendu behar dira. Lehenengoari dagokionez, 1821ean Pietro Antonio Coppola Antzokia eraiki zen, Cataniako lehen udal antzokia, Civita barrutian kokatua, nagusiki operak antzezteko erabili zena. Antzokia 1887an itxi zen Massimo Vincenzo Bellini antzokia ireki zenean, 1890ean, Piazza Vincenzo Bellinin, Parisko Opera nazionalaren estiloari jarraituz, Agnonella barrutian. Cataniako bigarrenari dagokionez, jada ez dago Piazza Duca di Genovako obeliskoa, Catania herriak 1862an eraiki zuena urte horretan Italiako lehen errege Vittorio Emanuele II.aren (Umberto, Amedeo eta Oddone) hiru semeek hirira egindako bisita gogoratzeko. 1863-1865 biurtekoan, udalak iturriz hornitu zuen hiria, Fortino barrutian, Piazza Crocifisso della Buona Morten (geroago "Piazza Alfredo Cappellini", 1907koa, eta gaur egun "Piazza Giovanni Falcone"); Largo dei Miracolin, Largo delle Chianche Mortizze delakoan, Monserrato plazan, Guardiakoan, baita Consolazione auzoan ere, guztiak desagertuta.

XX. mendeko hiria

Posta bulego nagusiaren eraikina, Francesco Fichera arkitektoak diseinatua

Cataniako XX. mendeko monumentuen artean, iturriak eta jauregiak daude: lehenengoen artean, Proserpina Iturria, 1904koa dena eta Piazza Stazione Centralen dagoena (gaur egun Joan XXIII plazan). Eskultura hilabete gutxitan egin zen, eta Giulio Moschettiren azkenaurrekoa da. Azken honi dagokionez, postetxe nagusiaren eraikuntza 1922an hasi zen, Francesco Fichera arkitektoa baino lau urte lehenagoko proiektu batekin, 1929an amaitua eta hurrengo urtean inauguratua. 1933an Palazzo della Borsa inauguratu zen, Vincenzo Patanè arkitektoaren proiektu batez, Giovanni Aiellok lagunduta, klasiko eta barrokoaren arteko estiloan. 1937an, ordea, Palazzo di Giustizia eraikitzen hasi zen, baina 1953 arte ez zen amaitu I Malavoglia iturria piazza dell 'Esposizionen, gaur egungo Giovanni Verga piazza. Garai berekoa Palazzo Generali da, hiriko 19 solairuko lehen etxe orratza. 1950eko hamarkadaren hasieran, Domenico Magrla alkatearekin hiru iturri berri eraiki ziren: lehenengoa Conchiglie iturria da, Piazza Mario Cutellin, eta Domenico Cannizzaroren diseinu baten arabera eraiki zen; beste bat, Giovanni Paisiellorena, Dino Carusoren lan oso moderno bat da, zeramika eta laba harrian, eta, azkenik, Delfinen iturria Piazza Vincenzo Bellinin birkokatzen da, Giovanni Battista Vaccarinik egina, Badia Santa'Agataren klaustrotik datorrena. Luigi Piccinatoren Hirigintza Plan Orokorrak ere 1961ean hasi zituen Santa Sofia muinoan Unibertsitate hiria eraikitzeko lanak, hogeita hamarreko hamarkadako aurreko PRG batek aurreikusia. Gaur egun Unibertsitatearen ikerketa-zentro nagusietako bat da.

Ekonomia

Catania Siziliako lehen gune ekonomiko eta industriala da. Hiria ezaguna da bere industria petrokimikoagatik eta sufrearen erauzketagatik. 2000. urtean, erroldaren arabera, Catania Italiako hamalaugarren hiririk aberatsena zen: 6.600 milioi dolarreko BPG (6.304 milioi euro), Italiako BPGaren %0,54, (21.000 $ edo 20.100 € BPG per capita), eta batez besteko BPG langile bakoitzeko 69.000 $ edo 66.100 €.

XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, Cataniaren industrializazio gogorra hasi zen, hainbat fabrika eta tximiniarekin, askotan Italiako hegoaldeko Manchester deitzen zuten. Cataniaren ekonomiak, neurri handi batean, Lehen Mundu Gerraren ondorio negatiboak jasan zituen, eta krisi ekonomiko batek eta 1920ko hamarkadan amaitu zen atzeraldi batek markatu zuten.

1930eko hamarkadan, Cataniak arrantza herri txiki bat izaten jarraitzen zuen, bertan behera utzitako eta erabiltzen ez ziren industriekin. Hala ere, Bigarren Mundu Gerraren suntsipenaren ondoren, Cataniako ekonomia berriz hazten hasi zen 1950eko hamarkadaren amaieran eta 1960ko hamarkadaren hasieran. Izan ere, hiriko hazkunde ekonomikoa hain izan zen azkarra eta dinamikoa, sarritan hegoaldeko Milana ezizena ematen zitzaiola. Hazkunde ekonomiko azkar horrek siziliar asko landa-eremuetan edo Enna, Ragusa eta Caltanissetta bezalako hiri txikiagoetan bizitzea eragin zuen, lan berriak bilatzeko.

Gaur egun, Cataniak, hainbat arazo izan arren, Italiako hegoaldeko ekonomiarik dinamikoenetako bat du. Industria- eta nekazaritza-sektore sendoa du oraindik, bai eta hazkunde azkarreko turismo-industria ere, eta nazioarteko bisitari asko etortzen dira hiriko leku interesgarrienak eta Etna sumendia bisitatzera. STMicroelectronics bezalako enpresen egoitza edo bulego garrantzitsuak ditu, baita zenbait negozio kimiko eta farmazeutiko ere. Hainbat garapen komertzial berri egon dira Cataniako ekonomia gehiago bultzatzeko, Etnapolisen eraikuntza barne (Massimiliano Fuksasek diseinatutako merkatal gune handi bat, Milanen Fiera Milano industria azoka diseinatu zuen arkitekto bera), edo Etna Valley, non goi teknologiako zenbait bulego dauden.

Turismoak hazkunde azkarra izan du Catanian. Azkenaldian, administrazioak eta enpresa pribatuek hainbat inbertsio egin dituzte hotel-industrian, turismoa Hiri Metropolitarrean sektore lehiakorra izan dadin. Etnaland, Belpasson dagoen ur- eta jolas-parke handi bat da, Cataniako metropoli-eremuan, hiriko erdigunetik 12 kilometrora, Italiako hegoaldeko handiena da, eta milaka turista erakartzen ditu, ez bakarrik Siziliakoak, baita Italiakoak ere: Tripadvisorren arabera (2018), Europako hirugarren ur-parkea da.

Hezkuntza

Unibertsitateko eraikin historikoa, hiriaren erdigunean. Gaur egun, fakultateak hiriko hainbat eraikinetan daude.

Cataniako Unibertsitatea 1434an sortu zen, Siziliako unibertsitaterik zaharrena izanik. Hauxek dira unibertsitateak zan dituen beste izen akademiko batzuk: Siculorum Gymnasium eta Siciliae Studium Generale. Gaur egun, 12 fakultate eta 62.000 ikasle baino gehiago ditu, graduaurreko eta graduondoko programak eskaintzen dituenak. Cataniak Scuola Superiore hartzen du, Cataniako Unibertsitateari lotutako erakunde akademiko bat, hezkuntzaren bikaintasunera bideratua. Scuola Superiore di Cataniak graduaurreko eta graduondoko programak ere eskaintzen ditu.

Unibertsitatea eta Scuola Superioreaz gain, Catania Istituto Musicale Vincenzo Bellini ospetsuaren, musika ikasketen institutu aurreratu baten (Kontserbatorioa) eta Accademia di Belle Arti ikasketa artistikoen institutu aurreratu baten oinarria da. Bi erakundeek unibertsitate mailako programak eskaintzen dituzte musika eta arte hezkuntzarako.

Kultura

Vincenzo Bellini opera konpositorea Catanian jaio zen eta bere jaioterrian museo bat dago. Vincenzo Bellini Massimo Antzokiak, 1890ean inauguratua, konpositorearen izena darama. Operaren antzokiak askotariko operak aurkezten ditu denboraldi batean, abendutik maiatzera, eta horietako asko Belliniren lanak dira.

Giovanni Verga Catanian jaio zen 1840an. Verismoko idazlerik onena bihurtu zen, naturalismoaren antzeko italiar literatur mugimendu bat. Siziliako gizartearen behe mailen arteko bizitza islatzen dute bere eleberriek, arrantzale eta harginak kasu, eta hizkera literarioaren eta tokiko dialektoaren arteko nahasketa batean idatziak izan ziren. Francesco Longo Mancini margolaria Catanian jaio zen 1880. urtean. Hiriko zaindaria Santa Agata da, urtero otsailaren 5ean ospatzen den Santa Agata jaialdiarekin.

Hiria La Sicilia egunkariaren eta Antenna Sicilia telebista katearen basea da. Tokiko beste telebista kate batzuek eta prentsa libreko aldizkariek Catanian dute egoitza. Hirian Cataniako Jazzaldia ospatzen da, neguko hainbat hilabete iraun ohi duena, hainbat lekutan kontzertuak emanez. 1980ko hamarkadaren amaieran eta 1990eko hamarkadan, Cataniak musika-eszena herrikoi paregabea eta bikaina zuen. Indie pop eta indie rock taldeak, tokiko irrati estazioak eta musika disketxe independenteak sortu ziren. Ondorioz, urte horietan hiriak bizialdi kultural bat izan zuen. Kultur ingurune horretatik Carmen Consoli eta Mario Venuti artistak eta Uzeda bezalako nazioarteko izen handiko indie rock taldeak sortu ziren. Hiria Amatori Catania errugbi taldearen, Calcio Catania futbol taldearen eta Orizzonte Cataniaren egoitza da, azken hau emakumezkoen waterpolo talde bat da, 1994tik 2008ra Europako Kopako zortzi titulu irabazi zituena. Ettore Messina Italiako saskibaloi entrenatzailea Cataniakoa da. 1992an Sevens errugbiko Munduko Koparako eta lotutako Etna Koparako lehen sailkapen txapelketaren egoitza ere izan zen, Siziliako talde anfitrioiak irabazi zuena. Gainera, Catania Elephants Italiako Futbol Ligako kideak dira. Catania 2011ko Munduko Esgrima fie Txapelketen egoitza ere izan zen.

Massimo Bellini Antzokia

Pertsonaia ezagunak

• Aaron ben Gershon abu al-Rabi, 15. mendeko rabbi
• Oriana Bandiera (1971–), ekonomista eta akademokoa
• Pippo Baudo (1936-), telebistako aurkezlea
• Franco Battiato (1945-), kantugilea eta abeslaria, zinemagilea
• Gianni Bella (1947-), kantautorea, konpositorea
• Marcella Bella (1952-), abeslaria
• Vincenzo Bellini (1801-1835), musikagilea.
• Ornella Bertorotta (1967-) politikoa
• Giuseppa Bolognara Calcagno (1826–1884), Risorgimentuko askatasunaren aldeko borrokalaria
• Vitaliano Brancati (1907–1954), idazlea
• Luigi Capuana (1839–1915), idazlea
• Karondas (6th c. BC), jurista
• Carmen Consoli (1974–), kantautorea, konpositorea
• Angelo d'Arrigo (1961-2006), hegazkinlaria
• Federico De Roberto (1861-1927), idazea
• Tea Falco (1986-), aktorea
• Giuseppe Fava (1925–1984), kazetari, idazle eta antzerkigile
• Turi Ferro (1921-2001), aktorea
• Rosario Fiorello (1960), Komikoa, abeslaria, irrati eta telebistako aurkezlea
• Libero Grassi (1924-1991), enpresaria
• Leo Gullotta (1946-), aktorea
• Andrea Lo Cicero (1976-), rugby jokalaria
• Miriam Leone (1985–), Miss Italia 2008
• Ettore Majorana (1905–?), fisikari
• Nino Martoglio (1870–1921), iddazle
• Massimo Maugeri (1968–), idazle eta kazetaria
• Angelo Musco (1872–1937), aktorea
• Tuccio Musumeci (1934-), aktorea
• Giovanni Pacini (1796-1867), konpositorea
• Luca Parmitano (1976-), astronauta
• Ercole Patti (1903-1976), idazle eta kazetaria
• Goliarda Sapienza (1924-1996), idazlea
• Giuseppe Sciuti (1834-1911), margolaria
• Piermaria Siciliano (1974–), igerilaria
• Estesikoro (c. 630 – 555 BC), poeta
• Giovanni Verga (1840–1922), idazle

Iruditegia

• 
  Duomo di Sant'Agata
• 
  Collegiata di Santa Maria dell'Elemosina
• 
  Basilica di San Nicola l'Arena
• 
  San Placido
• 
  Badìa di Sant'Agata
• 
  San Francesco d'Assisi all'Immacolata
• 
  Sant'Agata alla Fornace - San Biagio
• 
  Santa Maria dell'Aiuto
• 
  San Benedetto da Norcia
• 
  San Francesco Borgia
• 
  Fontana dell'Elefante
• 
  Monumento a Vincenzo Bellini
• 
  Casa del Mutilato
• 
  Teatro Bellini

Kanpo estekak

• (Italieraz) Catania hiriko webgune ofiziala
• Catania, su Treccani.it – Enciclopedie on line, Istituto dell'Enciclopedia Italiana.
• (EN) Catania, Enciclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
• (EN) Catania, in Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company.
• La Carta delle Aree Archeologiche di Catania, Regione Siciliana - Dipartimento Beni Culturali.
• Chiesa della Badia di Sant'Agata - sito web, su badiasantagata.wordpress.com

• Datuak: Q1903
• Multimedia: Catania / Q1903