Akuifero
Akuiferoa harkaitz iragazgaitzen geruza baten gainean geratzen den lurpeko ur-geruza da, putzu bat eginez gero ura ateratzeko balio duena.[1] Lurpeko uraren goiko aldeari maila freatiko deitzen zaio.
Akuifero motak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Bi akuifero mota bereizi ahal dira duten estrukturaren arabera: akuifero libreak eta konfinatuak.
Ondoko irudian bi mota hauek agertzen dira:
- Ibaiak edo lakuak (a), bi akuiferoak betetzen dituzte kasu honetan.
- Lur porotsu ez saturatua (b)
- Lur porotsu saturatua (c), hemen ura igarotzen uzten duen lur motaren bat dago (d), adibidez kareharria, eta maila baxuagoetara eramaten du akuiferoa.
- Ura pasatzen uzten duen lurra (d)
- Akuifero ez konfinatua (e)
- Putzua (f);
- Akuifero ez konfinatuaren ura hartzen duen putzua (g).
- Akuifero konfinatuaren ura hartzen duena, askotan ura iturri bat balitz ateratzen da, putzu artesiarra ere deitzen delarik (h).
Texturaren arabera, bi talde handietan sailkatzen dira: porotsuak eta fisuralak.
Akuifero porotsuetan, lurpeko ura esponja batean egongo balitz bezala geratzen da, permeabilitatea dagoela da ( uraren barruko transizioa).Kareharriek ur bilketa oso handiak izaten dituzte, baina permeabilitate eskasa. Akuifero porotsuen adibide,areaz edo harri aluvialez eginak daudenak dira.
Akuifero fisuraletan, ura fisura edo diaklasen gainean dago kokatua, bien artean komunikatuta daudelarik; baina akuifero porotsuetan ez bezala, beraien distribuzioak uraren barruko fluxuak modu heterogeneo batean jokatzea eragiten dute. Akuifero karstikoak izenda ditzazkegu fisural motatako esangarritzat.
Azkenik, hidrodinamiko taldekoen aldetik, hurrengoak izenda ditzazkegu:
Akuiferoak: lurpeko uraren biltegi naiz transmisore paregabeak.
Akuitardoak: biltegi onak baina transmisore txarrak.
Akuikludoak: biltegi onak izan daitezke, baina transmisore txarrak.
Akuifugoak: biltegi naiz transmisore txarrak dira.
Birkargatzea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lurpeko ura, kanpoan jausten denaren esker birkargatzen da. Aintzirekin edo ibaiekin konparatuz, prozesua oso astiro egiten da.
Batzuetan akuifero fosilez hitz egiten da: antzina akuifero izandakoak baina birkargatzerik gabe geratu direnak dira.
Prezipitazioetan jausten den urak hiru bide jarraitzen ditu: lur kanpoan geratzen den urari isurketa deritzo, eta errekak naiz ibaiak sortzen dira. Beste parte bat, atmosferara doa, edota organismoetara, gehienbat landareetara, transpirazioa eginez. Azkenik, geratzen den partea lur barrura doa.
Gehiegizko ustiapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gizakiok lur azpitik erauzten dugun ur kantitatea hain handia denez, askotan ez da berreskuratzen akuiferoen ur maila euriak eta errekek egindako birkargaz. Ondorioz, murriztu edo eten egiten da akuiferoetatik hezeguneetara eta beste ekosistema urtarretara egiten den ur ekarpena; batzuetan, baita uraren fluxua alderantzizko noranzkoan gertatzeraino. Adituen ustez, hori kolokan jartzen ari da ekosistema urtar askoren osasuna.[2]
2019an argitaratutako ikerlan batean, aztertu dute ea zer akuifero ez diren gai izan ekosistema urtarrak egoera osasuntsuan mantentzeko hiru hilabetetan, gutxienez bi urtez jarraian. Datuek erakutsi dute jada arro hidrografikoen % 20k gainditu duela muga hori; batez ere munduko eremurik lehorrenetan, hain zuzen lur azpiko uren menpekotasun handiena duten tokietan. 1960tik honako datuez garatu duten eredu matematikoak argi utzi du 2050erako lur azpiko uren ekarpena duten arro hidrografikoen % 42-79 egongo dela egoera txarrean. Ikertzaileen ustez, gainera, akaso zenbatespen baikorregiak dira, ez baitute kontuan hartu populazioaren hazkundeak eta garapen bidean dauden ekonomiek eragin dezaketen ur-eskaeraren igoerarik.[2]
Lurpeko uraren kutsadura.
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Normalean, lurpeko ura geza eta edangarria izan ohi da, uraren zirkulazioak partikula eta mikroorganismo kutsagarriak garbitzen dituelako. Batzuetan, gizakiaren eraginez, adibidez hobi septikoak edo nekazaritza eginez kutxatu ahal da, edota naturaren eraginez, adibidez harkaitz mota batzuen higaduraren eraginez.
Gizakiak, nitratoak eta beste abono kimikoak erabiltzean nekazaritzarako, kutxatzen dute lurpeko ura. Bestalde, fabriken isuriek eta egunero etxeetan erabiltzen diren produktu kimikoek ere asko kutxatzen dute.
Kostaldean, itsasoko uraren sartzeak akuiferoetan eragiten du kutxadura. Adibidez, Ganges ibaiaren aranean, arsenikoak eragiten du kutxadura gehien eta intoxikazio kronikoak gertatzen dira.
Fauna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lurpeko uren faunari stygofauna deritzo, eta zizare, intsektu, krustazeo eta beste ornogabe batzuk dira animali esangarrienak. Ez da oso ohikoa, baina animali ornodun batzuk ere bizi dira lurpeko uretan, adibidez Australian bi arrain itsu mota aurkitu izan dira.Animali gehienak, ez dira inoiz ateratzen, bizitza osoa ematen dute habitat horretan.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ https://web.archive.org/web/20100510193253/http://www1.euskadi.net/euskalterm/
- ↑ a b Agirre Ruiz de Arkaute, Aitziber. (2019-10-02). «Lur azpiko urak egoera larrian egongo dira 2050rako» Elhuyar Zientzia eta Teknologia (Noiz kontsultatua: 2019-10-03).
