Irin
| Irin | |
|---|---|
| hauts, oinarrizko elikagai, elikagai egonkor eta sukaldaritzako osagai | |
 | |
| Materialak | Q10593172  |
| Historia | |
| Sorrera-data | K.a. XIV. milurtekoa |
| Honen izena du | Q4309034 |
| Antzekoak | cereals' and pseudocereals' flour (en) |
Irina ehotutako labore aleetatik lortzen den hauts fina da.
Irina, labore ezberdinetatik lor daiteke. Ohikoena garitik lortzen dena den arren (Europatik datorren laborea, ogia egiteko ezinbesteko osagaia), zekale, garagar, olo, arto (Amerikatik etorritako laborea) edo arrozezkoa (Asiatik etorritako laborea) ere egiten da. Lekalez eginiko irinak ere badaude (baba, txitxirioa), eta, Australian, akazia espezi ezberdinen haziekin ere egiten da irina.
Landareekin eginiko irin guztiek elkarrekin duten gaia, almidoia da, karbono hidrato konplexu bat dena.
Hitza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Euskarazko izena latinezko farina terminotik dator, eta urun aldaeran erabiltzen da bizkaieraz (16. mendetik dokumentatua); gainerako euskalkietan orokorra da irin forma[1][2].
Gari irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Europan, irin hitza, gariarekin egindakoari erreferentzia egiteko erabiltzen da, eta findua zein bihi osokoari erreferentzia egiten dio, honek, ogiaren oinarrizko osagai gisa duen garrantziagatik, aldi berean, europar kulturako elikaduraren oinarrietako bat dena. Gari irina ogia egiteko erabiltzearen arrazoien artean, glutena dago, urarekin nahastean agertzen dena. Glutena, ogiari bere elastikotasun eta sendotasuna ematen dion proteina konplexu bat da.
Hain da ohikoena gari-irina, ezen euskaraz sarri ogi-irina ere deritzola.
Gari irina gozogintzan eta okintzan nagusi dugun irina da; hala ere, gari irin bakoitza desberdina izan daiteke. Urtearen buruan egin duen eguraldiak eta irina fintzeko sistemak asko baldintzatzen dute irinaren kalitatea.
Beste landare irinak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zekale irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zekale ale bahetua eta iragazi eta zahia eta hozi gehiena kenduta. Ez du gariaren kalitate berdina; hala ere, ogia egiteko erabiltzen den bigarren irina dugu. Ogia egiteko normalean gari irinarekin nahasten da. Zekale irin integrala, ale oso bahetuari esaten zaio. Findutakoa baino zaporetsuagoa baina lehenago zahartzen dena. Ogia egiteko garaian, jeneralean, gari irinarekin nahasten da.
Malta edo garagar txigortu irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Garagarra lehortu eta txigorturik, bahetu egiten da ondoren, eta gari irinarekin nahasten da, ogiei zapore berezia emateko.
Mila zereal irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gari irin osoa, beste irin mota batzuekin nahastuz lortzen dena. Garagarra, zekalea, artatxikia, txitxiroiak, artoa.... eta bestelako hazi aleak ere eduki ditzake: ekilorea, sesamoa.... . Mila zereala ogi edo gailetak egiteko erabiltzen da.
Arroz irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Garrantzi handikoa Asiako hego-ekialdeko sukaldaritzan, berarekin, paper jangarria ere prestatzen da. Ohi, findua kontsumitzen da, bihi osokoa ere saltzen den arren. Txinan sakea edo ore eta pastak egiteko erabiltzen dena.
Arto irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Amerikan jatorria duela, artoa (irin, edo modu ohikoagoan, nixtamaldua) tortilak egiteko erabiltzen da, duela milaka urtetik, Latinoamerikako kulturetako elikaduraren oinarri den elikagaia, babarrun eta txileekin batera (hirukote sakratua). Aldi berean, Euskal Herrian, taloak egiteko oso erabilia da. bahetuta, bere horretan taloak egiteko erabiltzen da. Arto irin findua, aldiz, sukaldean saltsak loditzeko erabiltzen dugu. Ogia edo mamia duen okintzako prestaketak lortzeko gari irin indartsuarekin nahastu beharko genuke.
Artobeltz irina: Artobeltz aleak bahetuta eta iragazia, gurean ez da ohikoa baina Errusian asko erabiltzen da.
Korsikan erabiltzen da bere Polentaren barietaterako, baita Perigorden eta Italian postreak egiteko ere.
Txitxirio irina: Indiar sukaldaritzako plater frijitu eta arrautzaztatuetan oso erabilia
Indiako gastronomian erabiltzen da.
Aixkol irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gachamiga egiteko erabiltzen da, eta aixkola erabiltzen du, ahiak eta Andaluziar erako arrautzaztatuentzako arrain frijituetan.
Aurretik xigorturiko gari ehotuz egina. Txile eta Hegoamerikako toki askotako sukaldaritzan asko erabiltzen da.
Proteinetan oso aberatsa den irina.
Beste batzuk
[aldatu | aldatu iturburu kodea]patata, sabi, etab...
Animalia jatorriko irinak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Proteinetan aberatsak diren animalia jatorriko irinak ere badaude, horietako batzuk, haragi industriaren azpiproduktuen bidez lortuak.
- 1996an, halako irinen ondorioz, behi eroen gaitza edo behien entzefalopatia espongiformea agertzen hasi zen behien artean, eta, ondoren, gizakietan.
Ile, azkazal edo luma irina
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Irin izena jasotzen du, baina xehetutako arrain lehorra da, nagusiki antxobetaz egina, Txile eta Peruko kostaldean oso ugaria den arraina. irina
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ «irin - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-04-25).
- ↑ «Orotariko Euskal Hiztegia» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2018-04-25).
