Sabeo
Sabeoak (arabieraz: السبأيون as-saba’īyūn) Arabiako hegoaldeko antzinako herri bat izan ziren, k.a. lehen milurtean zehar enitate politiko gisa antolatuak egon zirenak. Erdi Aroko geografoen arabera, Arabian Marib eremua eta Sayhad izeneko basamortu-zerrenda hartzen zituen sabeoen erresumak (Ramlat al-Sabatayn modernoa gutxi gora-behera). Beren hegemoniak mila urte inguru iraun zuen (K.a. 750-250).
Bibliako sabeoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Biblian aipu ugari daude Seba, Sheba edo Sabako erresumarenak (bereziki Sabako erreginarenak) baina izen horiek Arabia hegoaldeko herri jakin batekin identifikatzeko zailtasun gehiago daude.[1] Elizen Arteko Biblia euskarazkoan sabeoak aipatuak dira, eta baita sebatarrak ere. Sabeo-taldeei buruz dio oharrak tribu nomadak adierazten dituela terminoak, "basamortuko bide-lapurrak, beste zehaztasunik gabe"[2]. Sebatarren inguruko aipuak, berriz, kokatzen du Seba Afrikan, Sudan inguruan[3][4].
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Sabeoen herria kahtanita tribuen artetik sortutako hegemonia bat dela uste da, k.a. 1. milurtekoaren hasieran. Marib hirian Mukarrib izenarekin ezaguna den estela bat aurkitu da (K.a. 715) zeinean apaiz handi batzuk aipatzen diren, herriaren gidari gisa[5].
Sabeoak beste herri batzuz inguratuta zeuden: ma'in herria iparraldean, Hadramaut-eko hadramitak ekialdean eta qataban herria hegoaldean). Arrakasta politiko eta ekonomikoa izan zuten urtegiak eta esklusen bidezko ureztatze-sistema eraikitzen nabarmendu zirelako; apenas euririk gabeko ingurune batean funtsezkoa izan zen hori, eta horrela espezie eta landare usaintsuak landu eta salerosiz (batez ere intsentsua eta mirra) merkataritzan nabarmendu ziren. Ureztatze lan zaharrak aireko argazkilaritzarekin ikus daitezke oraindik.
Arabiatik Afrikara ere igaro zen beren agintea, eta koloniak izan zituzten Etiopiako eta Eritreako iparraldean; Itsaso Gorriko ibilbide komertzialak kontrolatzen zituzten horrela.[1]
Kahtaniten multzotik beste herri batzuk ere sortu ziren, himyaritak, Ma'indarrak eta katabanak ere sortu zituzten. Hauen artean himyaritek indarra lortu zuten gure aroko 1. eta 2. mendean, eta sabeoek bezala "Sabako errege" izendatzen zuten beren burua. Himyariten hegemonia indartzen joan zen, sabeoak beren tributu-ordaintzaile izan zirelarik lehenbizi, eta azkenean himyaritak nagusitu ziren hegoaldeko Arabia osoan, eta Marib erresuma batu sabeo-himyarita bateko nagusia nagusia bihurtu zen. Erresuma hori 525. urtean desegin zen,, etiopiarren eskuetan erorita.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b Stuart Munro-Hay, Aksum: An African Civilization of Late Antiquity, 1991.
- ↑ «Jb 1,13-22 - BIBLIJA.net - Biblia interneten» www.biblija.net (Noiz kontsultatua: 2022-01-19).
- ↑ «Is 43 - BIBLIJA.net - Biblia interneten» www.biblija.net (Noiz kontsultatua: 2022-01-19).
- ↑ «Is 45 - BIBLIJA.net - Biblia interneten» www.biblija.net (Noiz kontsultatua: 2022-01-19).
- ↑ Votive stele with Sabaean inscription. Louvre Museum, Department of Oriental Antiquities, Sully wing, ground floor, room 16 (Noiz kontsultatua: 2022-01-19).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q940785
- Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, katalanezko Wikipediako «Sabeus» artikulutik itzuli da; zehazki, 2021-03-04ko bertsio honetatik. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.