Tinbre

Artikulu hau soinuaren ezaugarriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Tinbre (argipena)».

Tinbrea soinu baten ezaugarrietako bat da. Tonu, iraupen eta intentsitatearekin batera, soinuaren oinarrizko ezaugarrietako bat da.

Hitz xumeetan, tinbrea da musika-tresna edo giza ahots jakin batek beste batek ez bezalako soinua izatea eragiten duena nota bera jotzen edo kantatzen dutenean ere. Adibidez, gitarra eta piano batek bolumen berean nota bera jotzen duen soinuaren arteko aldea da. Bi instrumentuek berdin jotzen dute beren arteko harremanean nota bera jotzean, eta, anplitude-maila berean jotzen dutenean, bakoitzak bere doinu-kolore bereziarekin hots egiten du. Eskarmentu handiko musikariak gai dira mota bereko instrumentuen artean bereizteko, beren denbora-tarte ezberdinetan oinarrituz, nahiz eta instrumentu horiek notak jotzen ari diren oinarrizko tonu eta ozentasun berean.

Soinuen konposaketa

Entzuten ditugun soinuak konplexuak dira; hau da, aldi bereko hainbat uhinek osatzen dituzte, nahiz eta guk uhin bakar gisa hauteman. Soinua sortzen duen bibrazio-mugimenduan, aldi berean, bibrazio-mugimendu nagusi batek parte hartzen du alde batetik, eta bibrazio-mugimendu batek edo gehiagok bestetik. Hizkuntzan, soinu bakoitzaren oinarrizko tonua ahots-korden bibrazioek sortzen dutena da, eta tonu sekundarioak, berriz, ahots-kanalean eratutako barrunbeetan sortzen diren erresonantzietatik sortzen dira organo artikulatzaileen posizioaren arabera. Barrunbe bakoitzari, altuera jakin bateko nota dagokio formaren eta bolumenaren arabera. Funtsezko tonua eta bigarren mailako tonuak dituen soinu-multzo horretan, soinu bakoitzaren tinbre edo ñabardura zehazten du barrunbe nagusiak.

Tinbreaz hitz egiten da soinu bat beste batetik bereizteko aukera ematen duen nolakotasunaren arabera, soinu hori musikala izan ala ez. Definizio batzuk tinbreari buruzkoak dira, soinuaren beste nolakotasun edo parametro baten gisan, maiztasunarekin (tonua), anplitudearekin (intentsitatea) eta iraupenarekin pareka daitekeena. Baina berez ez da parametro bat, baizik eta hainbat parametroren konbinazioa, eta horien artean honako hauek aipa ditzakegu determinatzaile gisa:

Espektroa: energia soinu konplexu baten partzialen (harmonikoak edo inharmonikoak) arabera banatzea.
Inguratzaile dinamikoa: anplitudearen aldaketa denboran.
Formatzailea: intentsitate edo kontzentrazio energetikoaren gailurra frekuentzia jakin batean soinu baten espektroan.

Tinbrea nortasun-irizpide gisa

Tinbrearen bidez, funtsezko maiztasun edo tonu bereko bi soinu eta intentsitatea bereizteko gai gara.

Txirula batek igorritako 440 Hz-ko la eta tronpeta batek igortzen duena desberdinak dira nota bera jotzen ari badira ere, harmoniko desberdinak baitituzte. Flautan, harmonikoak txikiak dira oinarrizkoarekin alderatuta, eta, tronpetan, berriz, harmonikoek anplitude erlatibo handiagoa dute; horregatik, flautak soinu leuna du, eta tronpetak, berriz, soinu estridentea.

Fisikoki, funtsezko maiztasunarekin batera doazen harmonikoek soinuari ematen dioten nolakotasuna da tinbrea. Harmoniko horiek aldaketak sortzen dituzte oinarrizko uhin sinusoidalean.

Soinu sinpleak edo tonu hutsak maiztasun jakin bateko uhin sinusoidalak dira. Hala ere, naturan ez dago harmonikorik gabeko soinu huts hori.

Fourierren teoremak frogatzen du uhin periodikoaren edozein forma deskonposa daitekeela uhin sorta batean (harmonikoak), jatorrizko uhinaren frekuentziaren multiploa den maiztasuna duena (funtsezko maiztasuna). Horrela, harmonikoak funtsezko maiztasunaren multiploak dira, eta horiekin batera doaz.

Harmoniko horien kantitateak eta intentsitateak zehazten dute tinbrea. Batzuetan, hala nola oboearen kasuan, harmoniko horiek funtsezko uhin-formaren zabalera bera edo handiagoa izan dezakete.

Harmonikoak aldatzen dira: iturriaren arabera, instrumentu motaren arabera, instrumentuaren diseinuaren arabera, eta baita instrumentu hori jotzeko moduaren arabera ere.

Tinbrea ere soinuaren anplitude-inguratzaileak zehazten du. Anplitudeak denboran zehar duen aldaketak 'uhin-inguratzaile' bat zehazten du. Gure inguruko soinuek anplitude-aldaketa konplexuak deskribatzen dituzte denboran, baina, oro har, uhinaren energiaren artikulazio-une nagusiak adierazten dituen oinarrizko eskema bat adosten da. Hauek dira:

Erasoa (attack): bere anplitudearen puntu gorenera iristeko uhinak behar duen denbora.
Erorketa (decay): anplitude-puntu maximotik energia-egoera egonkorrera igarotzeko uhinak behar duen denbora.
Sostengua (sustain): soinu-uhinaren anplitudeak geldirik dirauen denbora.
Askatzea (release): geldialdiaren amaieratik iraungitzeraino igarotzeko uhinak behar duen denbora. Askapenaren adibide klasikoa dagokio piano baten teklatik hatza altxatu eta soinua azkar desagertzen den uneari.

Lau etapa horiek ez daude beti presente soinu-objektu guztietan. Horietako askotan eskema nabarmen zailtzen da.