ابن هیثم
ابوعلی محمد بن حسن بن هیثم | |
|---|---|
 ابن هیثم اثر یوهانس هولیوس | |
| زادهٔ | ۳۵۴ هـ. ۹۶۵ م. |
| درگذشت | ۴۳۰ هـ. ۱۰۴۰ م. |
| شناخته‌شده برای | نخستین دانشمند فیزیک نور در جهان، مخترع ذره‌بین، نخستین اندازه گیرنده سرعت صوت، سرعت نور و محیط کره زمین با استفاده از واحد اندازه‌گیری «ذرع»، نخستین محقق ویژگی‌های نور، ریاضی‌دان و دانشمند حساب، هندسه، مثلثات، جبر |
| پیشینه علمی | |
| شاخه(ها) | ریاضی‌دان، فیزیک‌دان، نورشناس |
| تأثیر گذار بر | راجر بیکن |
ابوعلی محمد بن حسن بن هیثم بصری[۲] به اختصار ابن هیثم (۳۵۴–۴۳۰) ریاضی‌دان، اخترشناس و فیزیک‌دان عرب در دوران طلایی اسلام بود.[۳][۴][۵][۶][۷][۸] از او به عنوان «پدر نورشناسی مدرن» یاد می‌شود.[۹][۱۰] او مشارکت عمده‌ای در اصول نورشناسی و بینایی داشته است. تأثیرگذارترین اثر او یعنی المناظر (زبان عربی: کتاب المناظر، کتاب نورشناسی) در طول سال‌های ۱۰۱۱–۱۰۲۱ میلادی نوشته شده است.[۱۱] او همچنین دربارهٔ فلسفه، الهیات و پزشکی نیز نوشته است.[۱۲]
به دید برخی پژوهشگران ابن هیثم نخستین دانشمند جهان است که سرعت صوت را محاسبه کرده است. ابن هیثم با معیار متعارف اندازه‌گیری طول در زمان خود، که واحد ذرع بود، سرعت نور و دور کره زمین را محاسبه کرد. وی نخستین کسی است که ۷۰۰ سال پیش از نیوتن به بررسی ویژگی‌های نور پرداخت.
ابن هیثم ۵ سده پیش از دانشمندان رنسانس روش علمی را که مبتنی بر آزمایش است، پایه گذاشت.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]
زندگی
[ویرایش]
در حدود ۳۵۴ قمری (۹۶۵ میلادی) در بصره زاده شد. در ۱۰۲۰ م در دوران خلیفه الحاکم (۹۸۵–۱۰۲۱ میلادی) به مصر رفت تا جریان نیل را تنظیم کند هنگامی که به ممکن نبودن این کار پی برد، با وجود خشم خلیفه، کار را رها کرد تا اینکه پس از مرگ خلیفه، دوباره به قاهره برگشته و با رونویسی کتابهای علمی تا پایان عمر به گذران زندگی پرداخت.[۱۸]
ابن هیثم بر آن بود که تنها راه رسیدن به حق دانشی است بر پایهٔ امور حسی و عقلی — یعنی طبیعیات و الهیات و منطق.
او در بصره منصب دیوانی داشت، و به جنون تظاهر کرد تا برکنارش کنند و بتواند به علم بپردازد. او سپس به مصر و نزد الحاکم فرمانروای فاطمی آنجا رفت. در مصر، ابن هیثم در صدر گروهی از مهندسین در خصوص نیل و تنظیم جریان آن پژوهش کرد ولی به این نتیجه رسید که این کار ممکن نیست. خلیفه از این نتیجه عصبانی گشت و ابن هیثم را به جای یک منصب علمی به کار دیوانی برگمارد. ابن هیثم پذیرفت ولی دوباره به جنون تظاهر کرد، که خلیفه او را در خانه‌اش زندانی، اموال وی را مصادره و کسی را به عنوان قیم او منصوب کرد. پس از مرگ الحاکم دیگر به جنون تظاهر نکرد و آزاد شد و اموالش را پس گرفت. باقی عمر مشغول نوشتن کتب علمی بود.[۲]
وی را بطلمیوس دوم یا «فیزیک‌دان» نیز خوانده‌اند. در سده‌های میانه در اروپا الهازن خوانده می‌شد. ابن هیثم تفاسیر روشنگری در آثار ارسطو، بطلمیوس و اقلیدوس، ریاضی‌دان یونانی دارد. عمدتاً در قاهره زندگی کرده و در همان‌جا در سن ۷۶ سالگی درگذشت.
کارها
[ویرایش]ابن هیثم پدر علم فیزیک نور و آغازکننده تحولاتی است که بعدها به ساخت دوربین عکاسی، دوربین سینما و پروژکتور پخش فیلم منجر شد. ابن هیثم تلاش زیادی در شناخت فیزیک نور انجام داد. او رساله‌ای دربارهٔ نور نوشت و ذره‌بین را ساخت. به نسبت زاویه تابش و زاویه انکسار پی برد و اصول تاریکخانه را شرح داد و در مورد قسمت‌های مختلف چشم بحث کرد. رسالهٔ نور ابن هیثم نفوذ زیادی در اروپا گذاشت. کارهای وی توسط کمال‌الدین فارسی پیگیری شد. بیش از بیست اثر بازمانده از ابن هیثم ویژه مسائل نجومی است.
شهرت ابن هیثم در نجوم بیشتر به سبب تألیف رساله‌ای است به نام مقاله فی هیئته العالم. ظاهراً این رساله از آثار جوانی او است، زیرا در آن از «پرتوی که از چشم خارج می‌شود» سخن گفته است و ماه را جسمی صیقلی توصیف کرده که نور خورشید را «باز می‌تاباند».
این دو نظر را وی در المناظر و مقاله فی ضوء القمر رد کرده است این رساله تنها نوشته نجومی ابن هیثم است که در سده‌های میانه به باختر راه یافته است. آبراهام هبرایوس آن را به سفارش آلفونسوی دهم، شاه کاستیل (درگذشته: ۱۲۸۴ میلادی) به اسپانیایی ترجمه کرد و این ترجمه را مترجم ناشناسی (تحت عنوان کتاب جهان و آسمان) به لاتینی درآورد. در این رساله ابن هیثم ثابت می‌کند که اگر ماه مانند آینه‌ای رفتار کند، لازم می‌آید که سطحی از ماه که نور خورشید را به زمین باز می‌تاباند کوچک‌تر از سطحی باشد که ما می‌بینیم، پس نتیجه می‌گیرد که ماه نور عرضی خود را در دریت مانند اجسام منیر، یعنی از همه سطح خود و در همه جهات گسیل می‌دارد، این نظر با استفاده از یک ذات‌الثقبتین نجومی ثابت می‌شود.
از این رو وی آسمان را متشکل از مجموعه‌ای از پوسته‌های کروی (با افلاک) هم مرکز فرض کرده است که برهم مماسند و درون یکدیگر می‌چرخند، در داخل ضخامت هر پوسته، که نماینده فلک یکی از سیارات است، پوسته‌های هم مرکز و خارج از مرکز و کرات کامل دیگری وجود دارد که به ترتیب با افلاک خارج از مرکز و افلاک تدویر متناظرند. همه پوسته‌ها و کره‌ها سر جای خود و به گرد مرکز خود می‌چرخند، و از ترکیب آنها حرکت ظاهری سیاره که طبق فرض روی استوای فلک تدویر قرار دارد، پدید می‌آید. ابن هیثم با توصیف دقیق همه حرکت‌هایی که در کار می‌آیند، در واقع گزارشی کامل و روشن و غیر فنی از نظریه بطلمیوس دربارهٔ سیارات ارائه می‌کند، و همین نکته راز محبوبیت رساله او را آشکار می‌کند.[نیازمند منبع] ایراد ابن هیثم به حرکت پنجم ماه که در فصل پنجم از مقاله پنجم مجسطی بیان شده، بسیار آموزنده است. این اشکال کاملاً از نوع برهان خلف است، زیرا «ثابت می‌کند» که چنین حرکتی از لحاظ فیزیکی محال است. بطلمیوس فرض کرده بود که هنگام حرکت فلک تدویر ماه بر فلک حامل خارج مرکز آن قطری که از اوج تدویر می‌گذرد (هنگامی که، مرکز فلک تدویر بر اوج فلک حامل است) طوری می‌چرخد که همیشه در امتداد نقطه‌ای در روی خط اوج و حضیض است (این نقطه را «نقطه المحاذات» می‌گویند)؛ به طوری که مرکز دائرةالبروج در وسط خطی است که این نقطه را به مرکز فلک حامل وصل می‌کند. این فرض ایجاب می‌کند که وقتی فلک تدویر یک دور کامل روی فلک حامل خود می‌چرخد، قطر آن به تناوب، در دو جهت مخالف بچرخد. اما ابن هیثم می‌گوید که چنین حرکتی را تنها یک کره ایجاد می‌کند، که به تناوب در دو جهت مختلف می‌چرخد، یا دو کره که یکی بی‌حرکت می‌ماند و دیگری در جهت خاص خود می‌چرخد. چون فرض جسمی با این اوصاف ممکن نیست، بنابراین ممکن نیست که قطر فلک تدویر در امتداد آن نقطه مفروض باشد.
ابن هیثم یک تصویر را هم فرافکن (projection) کرده است. وی دستگاهی ساخته بود که تصویر را بازمی‌تابانده است، بدین گونه نخستین سنگ بنای سینما گذاشته شد.
ابن هیثم نخستین دانشمند جهان است که سرعت صوت را اندازه گرفت است. او با معیارهای متعارف اندازه‌گیری در زمان خودش، که واحد ذرع بود، سرعت نور را محاسبه کرد و دور کرهٔ زمین را اندازه گرفت.
وی نخستین کسی است که به بررسی خواص نور پرداخت. ابن هیثم رنگ‌ها را واقعی و متمایز از نور دانست و گفت که اجسام رنگین نور خود را در خط مستقیم در همهٔ جهات می‌پراکنند. رنگ‌ها همیشه با نور حضور دارند، در آن آمیخته‌اند و بدون آن هرگز به چشم نمی‌آیند.[۱۹]
روش علمی
[ویرایش]ابن هیثم نخستین دانشمند در عصر خود بود که برای بررسی تئوری‌های خود، از شواهد عملی استفاده می‌کرد؛ چرا که در آن دوران فیزیک همانند علم فلسفه با تجربهٔ عملی همراه نبود. وی نخستین دانشمندی بود که ضرورت وجود شواهد تجربی برای پذیرش یک تئوری را عنوان کرد. در واقع کتاب اپتیک وی نقد کتاب المجسطی بطلمیوس بود.
این کتاب پس از هزار سال به عنوان منبعی توسط استادان این علم تدریس و معرفی می‌شود. برخی از مورخان این علم بر این باورند که قانون اِسنل در اپتیک در واقع نشأت گرفته از تحقیقات ابن سهل و ابن هیثم می‌باشد.
ذره بین
[ویرایش]وی نخستین کسی است که ذره بین را اختراع کرد که در نهایت منجر به اختراع عینک توسط راجر بیکن که آثار او را مطالعه می‌کرد شد.
اتاق تاریک
[ویرایش]شرح اصول اتاقک تاریک و اختراع ذره‌بین از کارهای برجستهٔ اوست که در نهایت منجر به ساخت دوربین عکاسی گردید.[۲۰]
او ابزاری را به نام جعبه تاریک (camera obscura) را برای بررسی خورشیدگرفتگی به کار برده بود. این ابزار در زمان جنگ‌های صلیبی به اروپا راه یافت. اتاقک تاریک، عبارت بود از جعبه یا اتاقکی که فقط بر روی یکی از سطوح آن روزنه‌ای ریز، وجود داشت. عبور نور از این روزنه باعث می‌شد که تصویری نسبتاً واضح اما به صورت وارونه در سطح مقابل آن تشکیل شود.
این وسیله به شدت مورد توجه نگارگران قرار گرفت و همهٔ نگارگران به‌ویژه نگارگران ایتالیایی سدهٔ شانزدهم از آن برای طراحی دقیق چشم‌اندازها و دیدن دورنمایی صحیح بهره می‌بردند، به این ترتیب که کاغذی را بر روی سطح مقابل روزنه قرار می‌دادند و تصویر شکل گرفته را ترسیم می‌کردند. این تصاویر بسیار واقعی و از ژرفانمایی (پرسپکتیو) صحیحی برخوردار بود.
برهان خلف
[ویرایش]ابن هیثم نخستین کسی بود که روش برهان خلف یعنی اثبات ممکن نبودن نقیض یک گزاره را برای اثبات آن گزاره ابداع نمود.[۲۱]
ریاضیات
[ویرایش]جمع هندسی
[ویرایش]
ابن هیثم روشی هندسی برای یافتن مجموع یک ریسه از اعداد پیدا کرد که امروزه در مدارس خیلی معمول است. وی دریافت که حاصل ضرب یک عدد در عدد بعدی آن مساوی با دوبرابر مجموع اعداد از یک تا آن عدد است.[۲۲]
مسئله الحسن
[ویرایش]این مسئله در ۱۵۰ میلادی توسط بطلمیوس طرح شده بود و ابن هیثم نخستین کسی بود که آنرا پس از قریب ۷ سده در مسیر تحقیقات خود بر روی جهت نور در یک کره حل کرد.
مسئله از اینقرار است که نور را به کدام نقطه از سطح یک کره (یا دایره) پرتاب کنیم تا انعکاس آن (که طبق قانون انعکاس با زاویه مساوی رخ می‌دهد) به نقطه مورد نظر ما برخورد کند. این مسئله را در بیلیارد نیز طرح کرده‌اند که توپ را به کجا بزنیم تا انعکاس آن به توپ حریف برخورد کند.
ابن هیثم برای حل مسئله مجبور شد به حل معادلات درجه چهارم و ایجاد نوعی حساب انتگرال روی بیاورد.[۲۳][۲۴]
محاسبات ابن هیثم بقدری پیچیده و طولانی بودند که برای فهم آنها لازم شد چند سده بعد به کمک روشهایی که دکارت ابداع کرد دوباره به آنها رجوع کنند تا آنها را بفهمند.[۲۵]
سر انجام در ۱۹۶۵ میلادی جک الکین یک روش ریاضی برای حل مسئله پیدا کرد.[۲۶]
معادلات کوشی-ریمان
[ویرایش]وی برای نخستین بار معادلات کوشی-ریمان را در ریاضیات مطرح کرد.[۲۷]
قانون کتانژانتها
[ویرایش]قانون کتانژانتها نخستین بار توسط ابن هیثم در سده نهم میلادی مطرح شد.[۲۸]
مهندسی
[ویرایش]وی برای حل مشکل سیل رود نیل اعزام شد و در آنجا طرحی را برای تأسیس یک سد در محل کنونی سد اسوان ریخت که البته در آن زمان غیر عملی بود و او پروژه را ترک کرد[۲۹]
کتاب‌شناسی
[ویرایش]- المناظر
- مقالة فی التحلیل والترکیب
- میزان الحکمة
- تصویبات علی المجسطی
- مقالة فی المکان
- التحدید الدقیق للقطب
- رسالة فی الشفق
- کیفیة حساب اتجاه القبلة
- المزولة الأفقیة
- شکوک علی بطلیموس
- مقالة فی قرسطون
- إکمال المخاریط
- رؤیة الکواکب
- مقالة فی تربیع الدائرة
- المرایا المحرقة بالدوائر
- تکوین العالم
- مقالة فی صورة الکسوف
- مقالة فی ضوء النجوم
- مقالة فی ضوء القمر
- مقالة فی درب التبانة
- کیفیات الإظلال
- مقالة فی قوس قزح
- الشکوک فی الحرکة المتعرجة
- التنبیه علی ما فی الرصد من الغلط
- ارتفاعات الکواکب
- اتجاه القبلة
- نماذج حرکات الکواکب السبعة
- نموذج الکون
- حرکة القمر
- مقالة مستقصاة فی الاشکال الهلالیة
- الحرکة المتعرجة
- رسالة فی الضوء
- رسالة فی المکان
- تأثیر اللحون الموسیقیة فی النفوس الحیوانیة[۳۰][۳۱]
- اختلاف منظر القمر
- أصول المساحة
- أعمدة المثلثات
- المرایا المحرقة بالقطوع
- شرح أصول إقلیدس
- رسالة فی مساحة المسجم المکافی
- خواص المثلث من جهة العمود
- القول المعروف بالغریب فی حساب المعاملات
- قول فی مساحة الکرة
- الجامع فی أصول الحساب
- کتاب فی تحلیل المسائل الهندسیة
یادبودها
[ویرایش]- سیارک شماره ۵۹۲۳۹ به افتخار این دانشمند ۵۹۲۳۹ ابن هیثم نامگذاری شده است.
- سال ۲۰۱۵ که سال جهانی نور نامگذاری شده بود مصادف با هزارمین سالگرد کتاب المناظر نیز بود که توسط یونسکو از خدمات ابن هیثم تجلیل شد.[۳۲][۳۳][۳۴]
- یک دهانه آتشفشانی در کره ماه، Alhazen (نام لاتین ابن هیثم) نامگذاری شده است.[۳۵][۳۶]
دهانه الهازن (Alhazen) در ماه - تصویربرداری شده توسط آپولو ۱۷
جستارهای وابسته
[ویرایش]
پانویس
[ویرایش]- ↑ (Vernet 1996، ص. 788): "IBN AL-HAYXHAM, B. AL-HAYTHAM AL-BASRI, AL-MisRl, was identified towards the end of the 19th century with the ALHAZEN, AVENNATHAN and AVENETAN of mediaeval Latin texts. He is one of the principal Arab mathematicians and, without any doubt, the best physicist."
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی:ابن هیثم، ابو علی». مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۱۲-۲۹.
- ↑ J., Vernet. "Ibn al-Hayt̲h̲am". Encyclopaedia of Islam (به انگلیسی)."Abu ʿAlī al-Ḥasan b. al-Ḥasan b. al-Hayt̲h̲am al-Baṣrī al-Miṣrī , was identified towards the end of the 19th century with the Alhazen , Avennathan and Avenetan of mediaeval Latin texts. He is one of the principal Arab mathematicians and, without any doubt, the best physicist."
- ↑ (Simon 2006)
- ↑ "OPTICS – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org (به انگلیسی).
- ↑ "Ibn al-Haytham | Arab astronomer and mathematician". Encyclopedia Britannica (به انگلیسی).
- ↑ Esposito, John L. (2000). The Oxford History of Islam. Oxford University Press. p. 192.: "Ibn al-Haytham (d. 1039), known in the West as Alhazan, was a leading Arab mathematician, astronomer, and physicist. His optical compendium, Kitab al-Manazir, is the greatest medieval work on optics."
- ↑ For the description of his main fields, see e.g. (Vernet 1996، ص. 788) ("He is one of the principal Arab mathematicians and, without any doubt, the best physicist.") (Sabra 2008), (Kalin، Ayduz و Dagli 2009) ("Ibn al-Ḥaytam was an eminent eleventh-century Arab optician, geometer, arithmetician, algebraist, astronomer, and engineer."), (Dallal 1999) ("Ibn al-Haytham (d. 1039), در غرب با نام الهازن شناخته می‌شود، was a leading Arab mathematician, astronomer, and physicist. His optical compendium, Kitab al-Manazir, is the greatest medieval work on optics.")
- ↑ "International Year of Light: Ibn al Haytham, pioneer of modern optics celebrated at UNESCO". UNESCO (به انگلیسی). Retrieved 2 June 2018.
- ↑ "The 'first true scientist'" (به انگلیسی). 2009. Retrieved 2 June 2018.
- ↑ (Selin 2008): "The three most recognizable Islamic contributors to meteorology were: the Alexandrian mathematician/ astronomer Ibn al-Haytham (Alhazen 965–1039), the Arab-speaking Persian physician Ibn Sina (Avicenna 980–1037), and the Spanish Moorish physician/jurist Ibn Rushd (Averroes; 1126–1198)." He has been dubbed the "father of modern optics" by the یونسکو. "Impact of Science on Society". UNESCO. 26–27: 140. 1976.. "International Year of Light – Ibn Al-Haytham and the Legacy of Arabic Optics". www.light2015.org (به انگلیسی). Archived from the original on 1 October 2014. Retrieved 9 October 2017.. "International Year of Light: Ibn al Haytham, pioneer of modern optics celebrated at UNESCO". UNESCO (به انگلیسی). Retrieved 9 October 2017.. Specifically, he was the first to explain that vision occurs when light bounces on an object and then enters an eye. Adamson, Peter (7 July 2016). Philosophy in the Islamic World: A History of Philosophy Without Any Gaps. Oxford University Press. p. 77. ISBN 978-0-19-957749-1.
- ↑ رشدی راشد، Ibn al-Haytham's Geometrical Methods and the Philosophy of Mathematics: A History of Arabic Sciences and Mathematics, Volume 5, Routledge (2017), p. 635
- ↑ Gorini, Rosanna (October 2003). "Al-Haytham the man of experience. First steps in the science of vision" (PDF). Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine. 2 (4): 53–55. Retrieved 25 September 2008.
- ↑ Al-Khalili, Jim (4 January 2009). "The 'first true scientist'". BBC News. Retrieved 24 September 2013.
- ↑ "International Year of Light – Ibn Al-Haytham and the Legacy of Arabic Optics". Archived from the original on 1 October 2014. Retrieved 4 January 2015.
- ↑ G. J. Toomer. Review on JSTOR, Toomer's 1964 review of Matthias Schramm (1963) Ibn Al-Haythams Weg Zur Physik Toomer p. 464: "Schramm sums up [Ibn Al-Haytham's] achievement in the development of scientific method.".
- ↑ Civilization: The West and the Rest, by Niall Ferguson, p. 51
- ↑ "Ibn al-Hayt̲h̲am". Brill Reference (به انگلیسی). 2014-12-29. Archived from the original on 29 December 2014. Retrieved 2014-12-29.
{{cite web}}: نگهداری یادکرد:تاریخ و سال (link) - ↑ رنان، کالین (۱۳۸۴). تاریخ علم کمبریج. نشر مرکز. صص. ۳۱۹.
- ↑ «Alhazen," Microsoft® Encarta® Online Encyclopedia 2007 http://encarta.msn.com بایگانی‌شده در ۳۱ اکتبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine © ۱۹۹۷–۲۰۰۷ Microsoft Corporation. All Rights Reserved. [۱] بایگانی‌شده در ۲۶ مه ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine
- ↑ Eder, Michelle (2000), Views of Euclid's Parallel Postulate in Ancient Greece and in Medieval Islam, Rutgers University, retrieved 23 January 2008.
- ↑ Rottman, J. (2000). A first course in Abstract Algebra. Prentice Hall. ISBN 0-13-011584-3. OCLC 42960682.
- ↑ Katz, Victor J. (1995), "Ideas of Calculus in Islam and India", Mathematics Magazine, 68 (3): 163–74, doi:10.2307/2691411, JSTOR 2691411.
- ↑ O'Connor, J. J. ; Robertson, E. F. , eds. (November 1999), "Abu Ali al-Hasan ibn al-Haytham", MacTutor History of Mathematics archive, Scotland: School of Mathematics and Statistics, University of St Andrews, retrieved 20 September 2008.
- ↑ Smith, John D. (1 March 1992), "The Remarkable Ibn al-Haytham", The Mathematical Gazette, Mathematical Association, 76 (475): 189–98, doi:10.2307/3620392, ISSN 0025-5572, JSTOR 3620392.
- ↑ Elkin, Jack M. (1965), "A deceptively easy problem", Mathematics Teacher, 58 (3): 194–99,.
- ↑ RASHED, ROSHDI; collaboration, in; MORELON, RÉGIS (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. doi:10.4324/9780203329030. ISBN 978-0-203-32903-0.
- ↑ RASHED, ROSHDI; collaboration, in; MORELON, RÉGIS (1996). Encyclopedia of the History of Arabic Science. doi:10.4324/9780203329030. ISBN 978-0-203-32903-0.
- ↑ Plott, C. (2000), Global History of Philosophy: The Period of Scholasticism, Motilal Banarsidass, ISBN 8120805518.
- ↑ C.، Plott (۲۰۰۰). Global History of Philosophy: The Period of Scholasticism. Motilal Banarsidass. شابک ۸۱۲۰۸۰۵۵۱۸.
- ↑ Plott, C. (۲۰۰۰). Global History of Philosophy: The Period of Scholasticism. ص. ۴۶۲.
- ↑ "International Year of Light - Ibn Al-Haytham and the Legacy of Arabic Optics". www.light2015.org (به انگلیسی). Archived from the original on 1 October 2014. Retrieved 2018-07-31.
- ↑ "International Year of Light | United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization". www.unesco.org (به انگلیسی). Retrieved 2018-07-31.
- ↑ «2015 به افتخار یک دانشمند مسلمان، «سال جهانی نور» نامگذاری شد». ایسنا. ۲۰۱۵-۰۱-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱.
- ↑ «ابن هیثم: پدر فیزیک نور | You Can». You Can. ۲۰۱۶-۰۳-۲۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژوئیه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۷-۳۱.
- ↑ "Alhazen (crater)". Wikipedia (به انگلیسی). 2018-07-08.
منابع
[ویرایش]- قلندری، ذکرالله (۱۳۹۳) تأثیر نظریات ابن هیثم بر دست ساخته‌های نمایشی در ایران با تأکید بر فانوس خیال و تعبیه غریبه، مجله تئاتر، شماره دوم، صفحات ۳–۱۸.
- جعفری نائینی، علیرضا. «ابوعلی ابن هیثم». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۵ ژانویه ۲۰۰۸.
- «ابوعلی محمدبن حسب بصری معروف به ابن هیثم». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۱۷ ژانویه ۲۰۰۸.
- ابن هیثم
- Vernet, J. (1996) [1960], "Ibn al-Haytham", in Gibb, H. A. R.; Bearman, P. (eds.), Encyclopaedia of Islam (First ed.), Leiden: Brill Publishers, ISBN 9789004161214.
| عمومی | |
|---|---|
| کتابخانه‌های ملی | |
| واژه‌نامه‌های زندگی‌نامه‌ای | |
| پایگاه‌های دادهٔ علمی | |
| سایر | |
- ابن هیثم
- اخترشناسان اسلام قرون وسطی
- اخترشناسان اهل عراق
- اخترشناسان عرب قرون وسطی
- اهالی بصره
- پزشکان سده‌های میانه اسلامی
- پزشکان عرب قرون وسطی
- پزشکان مصری قرون وسطی
- تاریخ روش علمی
- دانشمندان اهل عراق
- دانشمندان عرب
- دانشمندانی که بر روی تعیین قبله کار کرده‌اند
- درگذشتگان ۱۰۳۹ (میلادی)
- درگذشتگان ۱۰۴۰ (میلادی)
- درگذشتگان ۴۱۷
- درگذشتگان ۴۳۰ (قمری)
- روش علمی
- ریاضیدانان اسلام قرون وسطی
- ریاضیدانان سده ۱۰ (میلادی)
- ریاضیدانان سده ۱۱ (میلادی)
- ریاضیدانان عراقی قرون وسطی
- ریاضیدانان عرب قرون وسطی
- زادگان ۳۴۳
- زادگان ۳۵۳ (قمری)
- زادگان ۹۶۵ (میلادی)
- ستارهشناسان سده ۱۱ (میلادی)
- شیعیان اهل عراق
- عالمان مسلمان
- عراقیهای سده ۱۰ (میلادی)
- عربهای سده ۱۰ (میلادی)
- عربهای سده ۱۱ (میلادی)
- فیزیک نور
- فیزیکدانان قرون وسطی
- فیلسوفان اهل عراق
- فیلسوفان طبیعی
- فیلسوفان عربزبان
- فیلسوفان علم
- فیلسوفان مسلمان
- محققان سده ۱۰ (میلادی)
- محققان سده ۱۱ (میلادی)
- مخترعان در اسلام قرون وسطایی
- مهندسان اهل عراق
- مهندسان عرب قرون وسطی
- مهندسان قرون وسطی