ایشتار

ایشتار، موزه لوور فرانسه

ایشتار نام یکی از الهه‌های آشوری است. ایشتار (عشتار) همتای اینانای سومری‌ها و مرتبط با الهه سامیان شمال غربی یعنی الهه عشتروت است. آنونیت، آستارته و آتارسامَین نام‌های دیگری برای ایشتار هستند. در اسطوره‌ها او را ایزدبانوی نشاط عشق می‌دانند. در اساطیر بابلی ایشتار خدای عشق و باروری نیز هست. روزی ایشتار عاشق تموز می‌شود، ولی تموز با حمله یک گراز کشته شده و به دنیای مردگان برده می‌شود، که بابلیان به آن دوزخ نام آرلو می‌دادند و ارشکیگال خواهر حسود ایشتار بر آن تسلط داشت. ایشتار به اندوه سخت گرفتار شد و تصمیم گرفت به آرلو سفر کند و با شستن زخم‌های تموز در یکی از چشمه‌های شفابخش زندگی را به وی بازگرداند. چون ایشتار به آرلو فرو می‌رود، توسط خواهرش زندانی می‌شود. زمین که از وجود او الهام نمی‌گرفت، همۀ هنرها و راه‌های عشق‌ورزی را یکباره فراموش کرد. جمعیت کم شد و خدایان که دریافتند قربانی‌های زمین کاهش یافته پریشان شده و فرمان دادند که ارشکیگال خواهرش ایشتار را آزاد کند و او به فرمان خدایان گردن نهاد؛ ولی ایشتار به بازگشتن زمین جز آنکه تموز را با خود همراه ببرد خرسندی نمی‌داد تا اینکه درخواست وی پذیرفته شد.

ایشتار

اشتارته (עשתרת) در عبری به Ashtoreth ترجمه می‌شود. این الهه با جنگ های حاصلخیزی مرتبط بود. سمبل‌های ایشتار شیر، اسب، ابوالهول، فاخته و دایره‌ای بود که درون آن ستاره‌ای هشت پر که نشان سیاره ونوس بود، قرار داشت. این الهه به صورت گسست ناپذیری با ونوس گره خورده بود. از این رو می‌توان گفت که سمبل‌های این الهه و سیاره ونوس برهم منطبق‌اند.

مهرداد بهار، اسطوره‌شناس در کتاب «از اسطوره تا تاریخ» دربارهٔ «اینانا» می‌نویسد:

«ایشتر یا اینانا خدای برکت بخشنده‌است. در کوه‌های لرستان روی کنده کاری‌های تیره‌های پیش از آریایی، نگاره‌های ایشتر چونان دارگونه (الهه) مادر و دارگونه جنگ موجود است. ارتش آشور وقتی به جنگ می‌رفت، «ایشتر» در برابر سپاهیان نمودار می‌شد و آن‌ها را به جنگ برمی‌انگیخت.»

در حماسه گیلگمش

دروازه ایشتار در موزه پرگامون برلین

انو پدر و انتو مادر آسمانی وی هستند، ایشتار پس از پیروزی گیلگمش و انکیدو، بر هومبابا به سراغ گیلگمش رفته از او می‌خواهد جفت او باشد و نطفه خود را به وی ببخشد. ایشتار بارها و بارها با نشاط عشق بزرگان را به خواری کشیده بود. از همین رو گیلگمش درخواست وی را رد کرده، ننگ‌های ایشتار را به او یادآور می‌شود. ایشتار برآشفته به نزد پدر رفته و به تهدید گاونر آسمانی را از پدر خود گرفته و به نبرد با گیلگمش می‌فرستد. گیلگمش در این نبرد، گاو نر آسمانی را از پای درمی‌آورد و ران گاو را به سوی ایشتار می‌افکند.

ایشتار در سروده‌ها

بدر شاکر السیاب در قصیده‌اش به نام مرحی غیلان، از ایشتار الهام گرفته‌است.

«ایشتر/ ایزدبانوی عشق، دشت‌های عراق را همه

شکوفه و برگ و بار بخشیده‌است، پنداری جان من

در دل خاک سیاه گور، دانه گندمی است و پژواک آوای تو، آب

تو ای آسمان، رستخیز مرا اعلام کردی»

عبدالوهاب بیاتی در قصیده‌اش به نام قصائد حب الی عشتار، از ایشتار الهام گرفته‌است.

«گرمای زایش را از اعماق زمین برمی‌گیرند و در دل زمین ریشه می‌کنند

تا خون را به چشمه‌سارها و آب رودبار را به دریای بی‌کران بازگردانند

و پروانه‌ها را دیگر بار به دشت گل‌های سرخ رهنمون سازند!

چه هنگام ایشتار دیگربار به همراه گنجشک و با پرتو روشنا به این خانه بازمی‌گردد؟!»

«آن‌گاه که ایشتر چنان یکی فرشته در زمین فرود آمد

بسان سرخ‌گلی لرزان

که بادش از سرزمین اساطیر به قهوه‌خانه و بر سنگفرش خیابان‌های مرده، آورده‌است.»

لمیعه عباس عماره نیز در دو قصیده‌اش به نام «أغانی عشتار»: ترانه‌های ایشتر و «نوروز فی أربیل»: نوروز در اربیل، از این الهه، الهام گرفته‌است.

«ایشتر به همه چوپانان تو، عشق می‌ورزد

ای دژ اربیل و ای پرستشگاه ایشتر»

نمود ایشتار در کتاب‌ها

کتاب ترانه های عشتار که نمادهای به کار رفته در کتاب مربوط به الهه ایشتار است، مانند ماه و مار و صعود ایشتار از زمین به سمت ماه

کتاب ترانه‌های عشتار: واکاوی گزیده‌هایی از شعر معاصر عربی، نوشته بهار صدیقی و احمدرضا حیدریان شهری می‌باشد. این کتاب به ترسیم ایماژهایی از ایشتار در شعر معاصر عربی می‌پردازد.

نگارنده در این پژوهش کوشیده‌است تا از میان سرایندگان کشورهای مختلف عربی، برجسته‌ترین و نامدارترین افرادی که در سررزمین خویش، پرچمدار و پیشاهنگ نوپردازی و نوگرایی و طرح اندیشه‌هایی نو یا متفاوت بوده‌اند را مورد بررسی قرار دهد. در برگردان متون ادبی در این پژوهش به زبان فارسی، افزون بر معیار قرار دادن متن در زبان مبدأ، نگارندگان کوشیده‌اند تا ایماژها، استعاره‌ها، همانندسازی‌ها و خیالپردازی‌های پدیدآور عرب زبان در متن اصلی در فرایند ترجمه، در پیشگاه واژگان و بیان، تباه نگردد.

سرایندگانی که زندگی، اندیشه‌ها و سروده‌هایشان در این کتاب مورد توجه قرار گرفته‌است عبارتند از: ۱- جبران خلیل جبران ۲- میخائیل نعیمه ۳- فدوی طوقان

۴- خلیل حاوی ۵- جبرا ابراهیم جبرا ۶- نازک الملائکة ۷- نزار قبّانی ۸- بدر شاکر السیّاب ۹- عبدالوهاب بیاتی ۱۰- لمیعه عباس عماره ۱۱- ادونیس ۱۲- صلاح عبدالصبور ۱۳- احمد عبدالمعطی حجازی ۱۴- امل دنقل ۱۵- محمود درویش ۱۶- حسب الشیخ جعفر ۱۷- فایز خضّور ۱۸- اجود مجبل الخفاجی

منابع

• گیل گمش، ترجمه احمد شاملو، نشر چشمه
• ویکی‌پدیای انگلیسی.