زبان یغنابی

یغنابی
yaɣnobī́ zivók, йағнобӣ зивок
زبان بومی در	تاجیکستان
منطقه	دره یغناب، گروهی در دههٔ ۱۹۷۰ به ظفرآباد کوچیدند.
قومیت	مردم یغنابی
شمار گویشوران	۱۲٬۰۰۰  (۲۰۰۴)
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی شرقی شمالی یغنابی
گونه‌های نخستین	سغدی یغنابی
گویش‌ها	یغنابی شرقی یغنابی غربی
سامانه نوشتاری	الفبای سیریلیک الفبای لاتین الفبای عربی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	yai
گلاتولوگ	yagn1238
زبان‌شناسی	58-ABC-a

نواحی که بیشینهٔ مردم در آن به زبان یغنابی سخن می‌گویند

زبان یغنابی یا زبان سغدی نو (Neo-Sogdian) زبانی از شاخۀ زبان‌های ایرانی است، که مردم یغنابی ساکن در درهٔ یغناب، در کشور تاجیکستان، میان رشته‌کوه‌های زرافشان و حصار، بدان سخن می‌گویند. وضعیت خاص جغرافیائی منطقه یغناب و حصار کوهستانی اطراف آن سبب شده‌است تا این مردم، سنت‌های قدیمی و زبان شان را از تغییر حفظ کنند و قدمت زبان آن‌ها به دوهزار سال پیش، یعنی به دوران شاهنشاهی اشکانی می‌رسد. از اینرو می‌توان گفت این مردمان به زبان اشکانیان سخن می‌گویند. این زبان الفبا ندارد و بصورت شفاهی و سینه به سینه آموخته می‌شود و فرهنگ مکتوب ندارند. این زبان بازماندهٔ زبان سغدی باستان است. زبان یغنابی از زبان‌های ایرانی شاخهٔ شمال‌شرقی است و با زبان‌های آسی، پشتو و زبان‌های پامیری نزدیکی‌هایی دارد. این زبان به لحاظ قدمت و ملاحظات زبان‌شناختی با اهمیت می‌باشد. آمارها نشان می‌دهد در حدود ده هزار تن به زبان یغنابی صحبت می‌کنند و این زبان در شمار زبان‌های رو به نابودی است.

الفبای یغنابی

یغنابی تا دهه ۱۹۹۰ میلادی خط نوشتاری نداشت، اما به گفته آندریف، پیش از سال ۱۹۲۸ میلادی، برخی از ملاهای یغنابی، عمدتاً زمانی که می‌خواستند برخی اطلاعات را از تاجیک‌ها پنهان کنند، از خط عربی برای نوشتن این زبان استفاده می‌کردند.

در سال‌های‌های اخیر، سیف‌الدین میرزازاده از آکادمی علوم تاجیکستان از الفبای تاجیکی اصلاح شده برای نوشتن یغنابی استفاده کرده‌است. الفبای یغنابی کاملاً نامناسب است، زیرا قادر نیست که حروف صدادار کوتاه و بلند یا v و w را از هم تشخیص دهد و تنش را مشخص نمی‌کند.

А а (a), Б б (b), В в (v), Ԝ ԝ (w), Г г (g), Ғ ғ (ğ), Д д (d), Е е (ye), Ё ё (yo), Ж ж (j), З з (z), И и (i), Ӣ ӣ (î), й (y), К к (k), Қ қ (q) Л л (l), М м (m), Н н (n), О о (o), П п (p), Р р (r), С с (s), Т т (t), У у (u), Ӯ ӯ (û), Ф ф (f), Х х (x), Хԝ хԝ (xw), Ҳ ҳ (h), Ч ч (ç), Ҷ ҷ (c), Ш ш (ş), Ъ ъ (’), Э э (e), Ю ю (yu), Я я (ya)

دستور زبان یغنابی

• ضمیرهای شخصی

	مفرد	جمع
اول شخص	مَن man	ماخ mox
دوم شخص	تو tu	شُماخ ʃumox
سوم شخص	اَخ، ایش iʃ، ax	اَختِت، ایشتِت iʃtit , axtit

• ضمیرهای ملکی

	مفرد	جمع
اول شخص	-ِم im	-ماخ mox
دوم شخص	-ِت it	-شِنت ʃint
سوم شخص	-ِش iʃ	-شِنت ʃɪnt

• صرف فعل‌ها

	مفرد	جمع
اول شخص	-امِشت omiʃt	-یمِشت imiʃt
دوم شخص	-یشت iʃt	-سِشت siʃt
سوم شخص	-چی tʃi	-اشت oʃt

برای نمونه فعل خواستن به این صورت صرف می‌شود

	مفرد	جمع
اول شخص	خواهامِشت (хоҳомишт)	خواهیمِشت (хоҳимишт)
دوم شخص	خواهیشت (хоҳишт)	خواهسِشت (хоҳсишт)
سوم شخص	خواهچی (хоҳчи)	خواهاشت (хоҳошт)

• علامت جمع
  

یغنابی تنها بازمانده زنده‌ای است که از زبان سغدی به جای مانده و در آن مانند زبان سغدی هنوز می‌توان بن ماضی را از بن مضارع بنا کرد و علامت جمع نیز در آن t-است. از این رو با زبان آسی که علامت جمع در آن tA است شبیه‌است.

منابع

• محسن ابوالقاسمی (۱۳۸۲)، تاریخ زبان فارسی، سمت
• سیف الدین میرزازاده (۱۳۷۴)، فرهنگ و زبان یغنابی، ورارود

برای مطالعه بیشتر

• ارانسکی، یوسف م (۱۳۸۶). زبان‌های ایرانی. ترجمهٔ علی اشرف صادقی. تهران: انتشارات سخن. شابک ۹۶۴-۶۹۶۱-۲۴-X.
• بیلمایر، رونالد (۱۳۹۰). «یغنابی». راهنمای زبان‌های ایرانی. ج. ۲. ترجمهٔ آرمان بختیاری، عسکر بهرامی، حسن رضایی باغ‌بیدی، نگین صالحی‌نیا. تهران: انتشارات ققنوس. ص. ۷۴۱-۷۷۵. شابک ۹۶۴-۳۱۱-۳۹۰-۶.

پیوند به بیرون

لکسیکون یغنابی، تاجیکی، انگلیسی