گویش کرجی

گویش کرجی
کرجی
زبان بومی در	ایران استان البرز
منطقه	شهرستان کرج
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی ایرانی جنوب غربی زبان فارسی گویش‌های فارسی-تبری گویش کرجی
گویش‌ها	کرجی دُروانی کلاکی بیلقانی ولیانی ورگردی(گوهردشت) سرت‌آبادی بَرَغانی کُردانی سیاه‌کُلانی صوفی‌آبادی آدرانی هشتگردی(ترکی) سیرودی سیباندره ای
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

گویش کرجی در استان البرز گویش می شود. طبق گلاتولوگ گویش کرجی زیر مجموعه گویش‌های فارسی-تبری می‌باشد که در شهرستان کرج از دهستان آدران تا شهر کرج، شهرستان فردیس و شهرستان ساوجبلاغ گویش می‌شود. به اعتقاد زبان‌شناسان گویش منطقه کرج به شدت با زبان مازندرانی آمیخته شده است. این گویش به زبان‌های مازندرانی و تاتی نزدیکی دارد ولیکن ویژگی‌های دستوری و واژگانی منحصر به فرد باعث شده که زبان‌شناسان این گویش را از مازندرانی و تاتی جدا بسازند و در شاخه ای مجزا به نام گویش‌های فارسی-تبری قرار دهند. به اعتقاد حبیب برجیان گویش کرج زیر مجموعه گویش‌های فارسی-مازندرانی می باشد. به اعتقاد برجیان این گویش دره کرج مرز بین گویش مازندرانی، تاتی و فارسی می باشد. به نقل از استان شناسی البرز گویش کرج ، طالقان و شمال ساوجبلاغ شبیه و نزدیک به مازندرانی است.

به گفتهٔ حبیب برجیان در دامنه جنوبی رشته کوه البرز طیف وسیعی از لهجه‌های ترکیبی وجود دارند که می‌توانند به دو گروه تقسیم شوند: گروه نخست گویش‌های طبری گونه هستند که تحت تأثیر زبان فارسی هستند که اصطلاحاً به آن گویش تبروید گفته می‌شود و گروه دوم گویش‌های فارسی هستند که تحت تأثیر زبان طبری هستند و به نوعی مرز انتقال دو زبان طبری و فارسی محسوب می‌شوند که اصطلاحاً به آن گویش‌های فارسی-تبری گفته می‌شود. در گویش‌های فارسی-تبری یک واگرایی در واژگان فارسی دیده می‌شود که با لهجه تهرانی تلفظ می‌شوند و از نظر ریخت‌شناسی بسیار شبیه به گویش تهرانی هستند ولیکن از نظر فعلی تحت تأثیر زبان مازندرانی هستند و دراین گویش‌ها افعال مازندرانی در غالب فارسی صرف می‌شود. باوجود نزدیکی بین گویش‌های فارسی-تبری و فارسی، به علت وجود واژگان متفاوت و استفاده از افعال مازندرانی درک متقابل بین گویش‌وران این دو زبان به شدت پایین می‌باشد و پژوهشگرانی همچون صادق کیا از زبان طبری برای فهم این گونه گویش‌ها بهره جسته‌اند.

محدوده جغرافیایی

گویش کرجی گویش بومیان بخش‌های مرکزی و جنوبی شهرستان کرج و گویش بومیان مردم شهرستان فردیس و شهرستان ساوجبلاغ می‌باشد که در تمام آبادی‌های آدران و محلات کرج و هشتگرد توسط بومیان گویش می‌شود. این گویش غربی‌ترین گویش از گویش‌های فارسی-مازندرانی می‌باشد که تا آبادی‌های ساوجبلاغ ادامه دارد.

دستور زبان

ضمایر

در گویش کرجی ضمیر سه حالت دارد: فاعلی، مفعولی و ملکی.

ضمیر	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
فاعلی، کرجی	man	to	u	mâ	šomâ	unâ
مفعولی، کرجی	mane	ture	onere	mârâ	šomârâ	unâre
ملکی، کرجی	em	et	eš	mun/mân	tun/tân	šun/šân

شناسه

در گویش کرجی شناسه‌ها به صورت زیر در آخر فعل می‌آیند:

گذشته	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
شناسه پس از همخوان (صامت)	am	i	∅	im	in	an
شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل حال	m	y	e	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (حرف صدادار) فعل گذشته	m	y	∅	ym	yn	n
شناسه پس از واکه (ی)	am	ey	∅	eym	eyn	an

صرف فعل

در جدول زیر فعل آوردن (biyordan) بر اساس گویش کرجی در زمان‌های مختلف صرف می‌شود.

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
حال التزامی	biyoram	biyori	biyore	biyorim	biyorin	biyoran
حال ساده	miyoram	miyori	miyore	miyorim	miyorin	miyoran
حال در حال انجام	daram-miyoram	dari-miyori	dare-miyore	darim-miyorim	darin-miyorin	daran-miyoran
گذشته ساده	biyordam	biyordi	biyorde	biyordim	biyordin	biyordan
گذشته استمراری	miyordam	miyordi	miyorde	miyordim	miyordin	miyordan
گذشته در حال انجام	dabom-miyordam	daboy-miyordi	dabo-miyorde	daboym-miyordim	daboyn-miyordin	daboyan-miyordan
گذشته کامل	biyorde bom	biyorde bi	biyorde bo	biyorde boym	biyorde boyn	biyorde bon

نشانه جمع

اسم در گویش کرجی با [hâ] و [ân] به اسم جمع تبدیل می‌شود.

کوزه‌ها	bestuhâ
بره‌ها	vareân
گاوها	geuân

مضاف مضافٌ‌الیه

مضاف مضافٌ‌الیه در گویش کرجی با دیگر گویش‌های فارسی-مازندرانی مطابقت ندارد و مضاف مضافٌ‌الیه در این گویش به گویش مازندرانی و گیلکی و طالقانی شباهت دارد.

درخت چنار	chenare deraxt
صورت آدم	dime adem

فارسی معیار	گویش کرج
درخت سیب آنقدر بار داد	sibe deraxt andin bar hâdâye

بعضاً در جملات مضاف و مضافٌ‌الیه برعکس حالت معمول نیز استفاده می‌شود.

فارسی معیار	گویش کرج
درخت سیب آنقدر بار داد	deraxte sib andin bar hâdâye

صفت و موصوف

صفت و موصوف در گویش کرجی با دیگر گویش‌های فارسی-مازندرانی مطابقت ندارد و صفت و موصوف در این گویش به گویش مازندرانی و گیلکی و طالقانی شباهت دارد.

برگ نازک	nâzeke valg
خر پیر	pire xar
گل پژمرده	bapelâsiye gol

فارسی معیار	گویش کرج
خر پیر افسار رنگی	pire xar usale rangi

حرف اضافه

حرف اضافه در گویش کرجی از قبیل زیر است.

فارسی معیار	گویش کرج
از	a/az
روی	bar
به	be
در	der/mon
روی	ru
با	vâ/vo
برای	vase
را	e/re

فارسی معیار	گویش کرج
از کجا آمد	a kuje bimu

قید مکان

قید مکان در گویش کرجی از قبیل زیر است.

این	in
آن	on
اینجا	inje
آنجا	onje
کجا	kuje

فارسی معیار	گویش کرج
من اینجا بودم	man inje bom
آنجا خبری نیست	onje xabari dani
این بره را از کجا تا کجا ببرم	in vare re a kuje ta kuje baberem
این درخت امسال فراوان بار داد	in deraxt emsal ferâvân bar hâdâye

ضمیر پرسشی

ضمایر پرسشی در گویش کرجی از قبیل زیر است.

چه	či
چرا	čerâ
چه وقت	key
کجا	kuje

فارسی معیار	گویش کرج
چی می‌گویی	či miguy
کجا می‌روی	kuje miši
چرا نمی‌رود	čerâ nemišuy

افعال

شماری از افعال کرجی و مقایسه آن با گویش ساری و فارسی:

گویش کرجی	گویش ساری	فارسی
biyomiyam	biyâmome	آمدم
biyordan	biyourden	آوردن
bebaftan	baduten	بافتن
hâdâyan	hedâen	دادن
dabuyan	daviyen	بودن
vegitan	baitan	گرفتن
dabestan	davesten	بستن
baresiyan	baresiyen	رسیدن

واژگان

شماری از واژه‌های کرجی و مقایسه آن با گویش کجوری و فارسی:

گویش کرجی	گویش کجوری (کندلوس)	فارسی
puser/peser	rikâ/pesar	پسر
yâl/beče	vače	بچه
čulu	merqene	تخم مرغ
berâr zâ	berâr zâ	برادر زاده
gungušd/mišgâ	mičkâ	گنجشک
geugalbân	gâleš	گاودار
geu	gu	گاو
dim	dim	صورت
vilig	valik	زالزالک
hastexân	hestekâ	استخوان
qalâq	kalâj	کلاغ
bâl	bâl	دست

جستارهای وابسته

• استان البرز
• شهرستان کرج
• کرج
• گویش‌های فارسی-تبری
• گویش تجریشی
• گویش قصرانی
• گویش ولاترویی
• گویش دماوندی
• زبان مازندرانی

پیوند به بیرون

• BORJIAN, HABIB. "The Dialects of Velātru and Gachsar: The Upper Karaj Valley in the Caspian-Persian Transition Zone." Journal of the Royal Asiatic Society 22, no. 2 (2012): 227-63. Accessed December 18, 2020. http://www.jstor.org/stable/41490098.