Daans

Daans (Beeter: Dat Daansin, kumt fan italieensk danza, jialer, ualhhoogdütsk Uurt: laikan/laikin) es en Uurt fuar dit, wan en Mensk eeđer Musik ön di Gang es.

Wat es Daansin?

Dat Daansin es en Rituaal, en Brükdom en uk en Aart fan Konst, wat wat weeget.
Hat jeft uk Mensken wat jaar Jil me des Konst fortiini, en üđer nem dit üs jaar Sportaart.

Di Dochters en uk di Haurdochters keen dat Daansin üs en Terapii, hurfan di Mensken dit beeter gung skel.
Masi Mensken daansi, aurdat di forskelig Saaken ek sii ken, en da nem di dat Daansin üs jaar Uurter.

Masi Mensken "ventiliari" uk, wan ja truurig of ārig sen. Des ken help, sa üs dit uk bi Musik es, wan di diarfuar maaket of önjert uur.
Em skel diarbi man ek auriit en let dit weđer, dat em jit liirt, me di Swaarhairen klaartökum, wan dit wat lechter giar.

Algimiins

Üs em al lees kür, uur fuar forskeligst Grünen daanset, en wan dit bluat töögen Lüngwiil es.

Wüfhaurn en Karminger, Festi

Wan Wüfhaur en Karming, wat töhop lewi, daansi, da dö di des fuar't Miist fuar jam tö weegi, dat ja töhop wiis wel.
Daansin ken uk brükt uur, wan di üđer wat muar Lest haa skel en kum me tö Bēr en haa dit net meenachtler.
Bi Festi, sa üs, wan em me di Skuul klaar es en ali Proowen törochtfingen heer, daansi di jung Karminger en Wüfhaurn aaftinoch töhop, en somtirs meen di da uk, dat ja töhophiir en lewi wel.

En üđer Grün fuar't Daansin ken Wiis, wan em en gurt Fest heer, en da es dit dailk tö biluki, wat diar daanset uur, sa üs uk bi Brükdomsforiiningen of Brölepen.

Brükdomsdaansin

Bi di Söl'ring Foriining en üđer Brükdomsforiiningen uur dat Daansin brükt fuar di Sölring Drachten tö weegi en aaftinoch uk wat me di ual Spraak tö maaki.^[1]
Sa es di (ek gans sa) nii Idee fuar di Söl'ring Jungens-Daansiker, dat di Jungen bi't Daansin uk di Spraak liir skel. Diarfuar sen forskelig Liren ön di Gang en forsjuk, Söl'ring Uurter fuar di Daansimusik tö skriif, dat di Jungen dit mesjung ken.

Dat ritueli Daansin

Bi dat ritualisiariti Daansin, sa üs ön Afrika en forskelig üđer Kultuuren, heer dit aaftinoch me Religioon tö dön. Sa jeft et Daansen, wan em hol Riijn haa wel, en da daanset em fuar di Gothair, fan wat em meent, dat di Riijn maaki ken.
Uk ön Nuurđfriislön heer't sawat jefen, jer di Kristianisiaring wiar. Da uur uk Jööl maaket en daanset, dat nönt Ārigs au't Lön kum skul of wan di Liren jaar Gothair om Help ber wel.

Sport

Üs en Sport es dat Daansin gur duar di Muskulatuur, diarfuar, dat em gur me Jeremer en Biin en me hömsalev aarberi liirt en dat em hömsalev beeter lik en āprocht hual ken. Em liirt diarfan uk, tö liif, dat em wat törochtfo ken.
Fan en Sport üs Daansin uur em gur tö Wai me hömsalev en liirt, uk komplitsiareti Saaken me hömsalev en di Daansipartner tö maaki.

Büünendaansin

Büünendaansin uur fan Regissööri en Choreogrāfen üttaacht. Des "maalet da Skelter" me di forskelig Daansifiguuren, wat di Konstdaansers da maaki skel. Diarbi sen des aaftinoch uk me alis ön jamsalev, sa üs uk dat Gisicht ön di Gang.
Sok Steken uur ek langsen diarfuar maaket, dat et dailk ütse skel. Somtirs wel di Skriiwers jaar Publikum uk wat weegi of forklaari.

Histoorii

Jialerdom

Indien

Em weet fan Höölenmaaleriien ön Indien, dat al twesken 5000 en 2000 fuar Kristus Daansers diar wesen sen. Ön Bhimbetka (Indien) es sa temelk tö des Tir en Reeg fan Daansers henmaalet uuren.^[2].
Skelter en Maaleriien fan jer Aarten fan di Hinduismus weegi di Got Shiva üs Natraj, wat di „Köning fan't Daansin“ es.
Ön Indien jeft et uk di Natya Shastra, di „helig Weetenskep fan't Daansin“, wat tö sin Tir (Ombi 400 bit 200 f. Kr.) dat Wichtigst diaraur wesen es.

Egypten

Ön't antik Egypten heer em rituel daanset, di Duar en dat "Weđerbērenuur" fan di Got Osiris sen tö des Tir āpmaalet uuren. Des Daansen wiar sa swaar maaket, dat di bluats Daansers maaki kür, wat dit liirt of studiaret her.

Greekenlön'

Di ual'ing Greeken her en Systeem eeđer jaar Gothairen en eeđer dit, wat jam bi di Taachten sa döör't Hart ging.
Deling halt em Homers Biskriiwing fan dit Daansin "Chorea" (Iin ön di "Ilias", ombi 8. bit 6. Jaarhönert f. Kr.) fuar dat wichtigst Popiir diaraur.
Ekstātisk Daansen wiar Diil fan di Dionysien. Diarfan sen leeterhen Drama en Komeedii uuren.
Des wiar en Aart fan Teaater, en bi des wiar aaftinoch en Chor me diarbi, wat me Jeremer en Biin wat weegeti. Diarfan es me di Tir di Bigrep "Choreografii" wukset.
Di Muusi fuar Chorlyrik en fuar't Daansin es Terpsichore (Weeget me dit Symbool Leier, wat höör Attribuut es).

Renaissance

Daanset es langsen uuren, en fuaral di Buern haa üp jaar Festi aaftinoch daanset.
Diarfan es man ek olterfuul āpskrewen uuren.
En Foranering jeft et ön't jer 15. Jaarhönert, üs uk faini Liren daansi maast. Dit uur da uk bi di Fürsten en Köningen Moodi, en da uur dit uk āpskrewen. Bi Hof wiar da aaftinoch en "Hofdaansimaister" tö finj, en uk Boker, hur'ling em rocht daansi skul, uur skrewen.
Diarme uur dokumentiaret, dat dat Daansin en Diil fan't ādelig Leewent uur.

Di Hoftechter fan Francesco Sforza, Antonio Cornazzano (1429 bit 1484) skref masi Boker, en jen diarfan wiar dit "Libro dell'arte del danzare" (Ombi 1460).

Di "danse basse" wiar aur di hiili Renaissance Moodi. Dit wiar en Prozesioonsdaans me faini Beweegingen en Gibaaren, wat di Wüfhaurn uk me jaar tjuk Kluađern maaki kür.
Wel önsen wiar da uk di "Pavane" (Pfauendaans).

"Danses hautes"

Me en Friimaaking fan Aarten en Wiisen kām ön't jer 16. Jaarhönert nii Daansen kām uk en niin Daans, di "danse haute", hurbi em wat gauer ön di Gang kām en hurbi uk Sprüngen fuarkum kür. "Danse haute" jit sa fuul üs "Hooger Daansin".

En wichtigi "hoogi Daans" wiar uk di italieensk "Gaillarde". Bi des Daans skul em enachler ek muar langesn di Hunen leengi, en diar kür uk maal gaui Stööpen en Sprüngi fuarkum.
Di "Gaillarde" uur fuar't Miist achter di "Pavane" daanset.
Bilefet wiar uk di "Volta". Des ken em iin ön di Film "Elisabeth" (Me Cate Blanchett üs Elisabeth I.) gans gur biluki. Di Karming drait bi des Daans di Wüfhaur, en da nemt hi höör üp sin Kneebiin.
Üđer "hoog Daansen" wiar "Courante", "Allemande" en "Gavotte" (17. Jaarhönert), wat mal wel leren uur.

Ārem en rik ön't 16. Jaarhönert

Di lewentig Daansen fan di faini Liren ön't 16. Jaarhönert wiar eeđermaaket fan di Daansen, wat di iinfacher Liren her. Des wiar da jit en bet stilisiaret uuren, dat di Daansers jam ek tö nai bi di ārem Liren fööli maast, hur di Daansen fan nemen wiar.
Ön di taust Hualev fan't 16. Jaarhönert kām di forskelig Daansi-Kultuuren naier töhop, en diarbi uur di uk wart "sportlicher" of spektakuleerer.
Daansi-Skuulen önerrocht di ādelig Liren, en sa kür di wel leren Daansen uk fan jen Lön hentö en üđer jen drain uur.

Konst trinjom't Daansin

Tö des Tir jef dit aural "Impresarios", wat gurt Fuarstelingen üp di Biin fing. Bi des kām da uk Konstaarten üs Sjung, Rezitiarin en Pantomiimi fuar, en di Rümen diarfuar uur rik ütstafiaret.
Ön Italien wiar de "balli" nēmt, ön Frankrik "ballets de cour". Ön Engelön wiar di Maskenspölsters tö raaki, hur di Köningsfamilii aaftnoch mespölti.

Üs en wichtig Bok aur di Daans fan di Renaissance es di "Orchesographie" (1588) von Thoinot Arbeau bikeent.

Futnooten

↑ "Friisk Daansin jeft et normaalerwiis gaar ek. Di Musik uur fan Bütenlön sa üs Irlön nemen en spölet. Friisk Daansin jit dit bluat, aurdat diarbi di Drachten drain uur.
↑ Bild aus den Höhlen von Bhimbetka: Tanzformation.