Karibyske See
| Karibyske See | |
|---|---|
| |
| Basisynformaasje | |
| Namme | Karibyske See |
| See | Atlantyske Oseaan |
| Oerflak | 2.754.000km² |
| Djipte | 7.686 meter |
De Karibyske See is in see op it westlik healrûn, de see makket diel út fan de Atlantyske Oseaan.
De see wurdt begrinze troch:
- Noarden: It eilân Kuba, it eilân Hispanjoala en Puerto Riko
- Easten: De Lytse Antillen
- Suden: Kolombia, Panama en Kosta Rika
- Westen: Meksiko, Gûatemala, Belize, Hondueras en Nikaragua.
It gebiet fan de Karibyske See, de eilannen en de kusten oan de fêste wâl wurde ek wol de Kariben neamd.
De see is ien fan de grutste sâltwetter seeën op de wrâld en hat in oerflak fan likernôch 2.754.000 kante kilometer.
Skiednis
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De namme Kariben komt fan de âlde ynlânske yndyske stam de Kariben, dy’t op de Lytse Antillen libben. Ek de term Antillen waard faak oan de see ferbûn: See fan de Antillen, ek hjoed de dei komt dizze namme noch wolris foar.
It gebiet fan de Karibyske See wie ûnbekend foar de bewenners fan Euraazje oant de ûntdekkingsreizen fan Kristoffel Kolumbus. Nei de ûntdekking fan inkele eilannen troch Kolumbus waarden tal fan eilannen hurd kolonisearre. De see waard in drok befearne see troch de Jeropeanen foar transport en ruilhannel, hjirtroch luts de see in protte piraterij oan.
Hjoed de dei bestiet it gebiet út 22 eilângebieten en 12 lannen. Troch it geunstige waar is it gebiet yn de rin fan de 20e iuw in populêre fakânsjebestimming wurden, it toerisme spilet dan ek in wichtige rol yn de ekonomy fan de Kariben.
Geology
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De Karibyske See leit foar it grutste part op de Karibyske Plaat, ien fan de tektoanyske platen fan de wrâld. De âlderdom fan de see wurdt rûzd tusken de 20.000 jier en 570 miljoen jier. De boaiem fan de see is ferdield yn fiif grutte bassins, skieden fan elkoar troch ûnderwetter heuvelrêgen en berchkamen. De Atlantyske Oseaan komt troch de Anegada Trochgong tusken de Lytse Antillen en de Fammeneilannen en de Wynkant Trochgong de Karibyske See binnen. It djipste punt leit yn de Kaimangrêven, tusken Kuba en Jamaika op 7.686 meter djipte. Dochs wurdt de Karibyske See sjoen as in relatyf ûndjippe see yn fergeliking mei oare seeën.
De boaiem fan de Karibyske See bestiet út twa grutte oseanyske greppels: De Hispaanske Greppel en de Puorto Riko Greppel. Hjirtroch rint it gebiet in grutter risiko op ierdskoddingen. Underwetter ierdbevings jouwe in grutte kâns op it feroarsaakjen fan tsunamys. Wittenskiplik ûndersyk jout oan dat yn de lêste fiifhûndert jier der seker tsien ierdbevings west hawwe mei in kracht fan 7,5 of heger op de Skaal fan Richter.
Natuer
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Yn de Karibyske See leit likernôch 29% fan al it koraalrif op de wrâld. It koraal beslacht sa’n 50.000 kante kilometer, wêrfan it grutste part by de Karibyske Eilannen en de Sintraal Amerikaanske kust leit. Hjoed de dei soarget ûngewoan waarm wetter derfoar dat it koraalrif yn gefaar komt. Koraalriffen binne fan grut belang foar it ûnderwetter libben, mar binne tige swak.
De koraalriffen yn de Karibyske See binne al foar 42% hielendal fuort rekke, wylst 95% skansearre is. Dizze riffen binne tige belangryk foar de fiskerij en de dûkaktiviteiten yn it gebiet, se smite elts jier sa’n 4 miljard dollar op foar de Kariben. Fierdere skansearring kin de ekonomy fan de Kariben yn gefaar bringe. Om it libben yn de see te beskermjen is yn 1986 in protokol opsteld om fierdere oantaasting fan it gebiet troch de minske te foarkommen.
Waar
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]It waar yn it Karibysk gebiet wurdt beynfloede troch de golfstream en de Humboldt Current seestream. De tropyske lokaasje fan it gebiet soarget derfoar dat de temperatuer fan it wetter it hiele jier troch tusken de 21° en 30° Celsius leit.
De Karibyske See is in plak wêr’t in protte orkanen begjinne op it westlike healrûn. It orkaanseizoen duorret fan juny oant desimber, wêrfan it grutste part fan de orkanen yn augustus en septimber plak fine. Elts jier binne der sa’n njoggen tropyske stoarmen, wêrfan fiif útgroeie ta orkanen. Neffens it Nasjonaal Orkaan Sintrum ha der tusken 1494 en 1900 385 orkanen west yn it Karibysk gebiet.
Dizze orkanen kinne ek grutte ynfloed ha op de koraalriffen. In orkaan kin troch grutte weagen in hiel koraalrif ferneatigje.
Ekonomy
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]De Karibyske See is in gebiet dêr’t in grut part fan de wrâld-oaljeproduksje yn plak fynt, likernôch 170 miljoen fetten it jier wurde der produsearre. Ek de fiskerij is in grutte boarne fan ynkomsten. Sa’n 500.000 ton oan fisk wurdt der elts jier fong.
Minsklike aktiviteiten soargje ek foar in protte fersmoarging fan de see. De Pan Amerikaanske Sûnens Organisaasje berekkene dat yn 1993 mar 10% fan it rioelwetter suvere yn de see pompt waard.
It toerisme is tige belangryk foar it Karibysk gebiet. Neffens it Karibysk Toerisme Organisaasje gean elts jier 12 miljoen minsken it gebiet opsykjen, wêrfan ( tusken 1991 - 1992 ) 8 miljoen Cruise Skip toeristen.