Ñ
 | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aa | Bb | Cc | Dd | Ee | |||
| Ff | Gg | Hh | Ii | Ll | |||
| Mm | Nn | Ññ | Oo | Pp | |||
| Rr | Ss | Tt | Uu | ||||
| Vv | Xx | Zz | |||||
O Ñ (eñe) é a décimo terceira letra do alfabeto galego, e representa o fonema nasal velar sonoro /ɲ/.
Historia
[editar | editar a fonte]
A letra ñ non ten equivalente no alfabeto romano. Nos primeiros textos en galego este son representábase coas grafías n, ni ou nn, e foi esta última forma a que se acabou impoñendo na súa forma abreviada, ñ [1]. Pola contra en Portugal desde 1265 impúxose nos documentos oficiais nh, de orixe occitana.
Nos mosteiros, e despois nas imprentas, había o costume de economizar letras para aforrar esforzo nas tarefas de copiado e colocación de caracteres; Así, a secuencia «nn» escribíase cun «n» moi pequeno denominado vírgula enriba dun «n» de tamaño normal: «ñ». O mesmo sucedeu en portugués e en galego medieval coa representación de vogais nasais como «an» e «ã».
A letra ñ forma parte do alfabeto en linguas como o castelán, asturiano, aimará, bubi, chamorro, guaraní, mapudungun, mixteco, quechua, tagalo, zapoteco, éuscaro, wolof. O inglés admite o ñ nalgúns préstamos do castelán como «cañon» (como forma arcaica[2], a común é «canyon»), «jalapeño», ou «El Niño»..
Outros usos
[editar | editar a fonte]No bretón emprégase para nasalizar a vogal precedente e non para representar o son /ɲ/, verbi gratia a palabra Jañ pronúnciase /ʒã/.
Na escritura latina do tártaro de Crimea representa a consoante velar nasal /ŋ/ (igual son velar do galego "unha".) O mesmo sucede nalgunhas transcricións do quenya
En nauruano representa ao dígrafo "ng", aínda que actualmente a tendencia maioritaria é usar simplemente "ng".
Grafías equivalentes noutras linguas
[editar | editar a fonte]Noutras linguas o son /ɲ/ representase de formas diversas:
- nh no portugués, occitano e no mirandés. Tamén nas grafías reintegracionistas do galego.
- gn en francés, bretón, valón, jèrriais, italiano, corso, sardo, lígur, piemontés, lombardo, veneciano, friulano, siciliano.
- ny en catalán, húngaro, quenya, valón, ladino, malaio, indonesio, ewe, gã, ganda, lingala, seSoto, suahili, zhuang e zulú.
- nj en neerlandés, serbocroata, feroés, frisio, arromanés, cimbro e albanés.
- ň en checo, eslovaco e romaní.
- ń en polaco, onde ademais o dígrafo ni ten idéntico valor (o mesmo sucede en éuscaro onde, á parte do ñ, nalgúns dialectos ‘’ni’’ se le como un ñ).
- ņ en letón.
- ne/ni/en/in, ng (ao comezo da palabra cando está palatalizada) en gaélico.
- nn e n en gaélico escocés cando se pronuncian palatalizadas.
- in en éuscaro (e.g "Espaina", pronunciado "España").
- n en gagauz ante ä, e, i, ö e ou.
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Ramón Mariño Paz, Historia da lingua galega. Sotelo Blanco, 1998, páxina 117-118.
- ↑ "Canon" Arquivado 28 de xullo de 2017 en Wayback Machine. lexico.com
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Entradas da enciclopedia que comezan por Ñ
|
Este artigo sobre lingüística é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.
Existen igualmente outros artigos relacionados con este tema nos que tamén podes contribuír. |