Captura de Xibraltar (1704)

Captura de Xibraltar (1704)
Parte de guerra de Sucesión española
A British Man of War before the Rock of Gibraltar obra de Thomas Whitcombe.
Data do 1 ao 6 de agosto de 1704. Lugar Baía de Alxeciras Resultado Vitoria austracista. Cambios territoriais Xibraltar permaneceu sendo parte de Inglaterra despois da paz.
Belixerantes
Borbónicos España fiel a Filipe V	Austracistas Austria Inglaterra Provincias Unidas España fiel ao Arquiduque
Líderes
Diego de Salinas	Príncipe de Hesse-Darmstadt George Rooke

A captura de Xibraltar tivo lugar o 4 de agosto de 1704 no contexto da guerra de Sucesión española por parte da frota anglo-holandesa comandada por George Rooke e o príncipe de Hesse. A intención do ataque era a de engadir a forte praza de Xibraltar á causa do arquiduque Carlos. O goberno da cidade, con todo, mostrouse fiel ao rei Filipe V. Os enfrontamentos entre a frota da baía de Alxeciras e a gornición española apenas duraron dous días cando,cun gran desequilibrio entre as tropas atacantes e defensoras, os soldados ingleses do capitán Whitaker lograron tomar terra no Peirao Novo da cidade, tomaron reféns entre a poboación civil e obrigaron aos mandos españois a levantar bandeira parlamentaria e iniciar as negociacións da rendición e capitulación que tería lugar o 4 de agosto.

Antecedentes

En 1700 o último rei da casa de Austria, Carlos II, morreu sen descendencia. Dos dous aspirantes ao trono, Filipe de Anjou (neto de Lois XIV de Francia) e Carlos de Habsburgo (fillo do emperador Leopoldo I), o testamento deixou como herdeiro ao pretendente francés. A non aceptación desta decisión por parte dos austríacos e as reticencias de Inglaterra e as Provincias Unidas sobre unha posible unión entre España e Francia, levaron ao que se coñece como guerra de Sucesión Española.

As hostilidades comezaron en 1701 e chegaron á Península en 1704. En España, a maior parte dos territorios da Coroa de Aragón situáronse a favor do arquiduque, mentres que o resto apoiou ao Borbón, converténdose o conflito nunha auténtica guerra civil. Neste contexto e sendo proclamado rei Filipe V desembarcou en Lisboa o arquiduque de Austria o 9 de marzo de 1704. Desde esta posición e apoiado polo rei Pedro II de Portugal marcharían as tropas terrestres contra diversas posicións estremeñas que Portugal reclamaba como propias.

Ao mesmo tempo dous das principais potencias marítimas europeas, o Reino Unido e as Provincias Unidas diríxense cara a Barcelona capturando dous galeóns de camiño e presentándose fronte á cidade o 17 de maio. Á frota comandada polo almirante George Rooke uniuse o Príncipe de Hesse-Darmstadt, vicerrei de Cataluña que confiaba en que a cidade sería fiel ao herdeiro de Austria. Con todo o gobernador barcelonés Francisco de Velasco rexeitou entregar a cidade e adherirse aos intereses austríacos. Tras achegarse a frota á cidade, desembarcaron nela 3000 homes que abriron fogo disuasorio, pero ante a oposición das guarnicións e cidadáns de Barcelona as tropas deberon reembarcar e a frota puxo rumbo ao sur, onde, segundo os informantes holandeses, a cidade de Xibraltar achábase desguarnecida.

Chegada da frota do almirante Rooke

Defensas de Xibraltar en 1704.

Debuxo da baía de Alxeciras e os seus defensas.

O 1 de agosto de 1704 unha frota anglo-holandesa de 61 buques de guerra, cunha dotación de 4.000 canóns, 9.000 infantes e 25.000 mariñeiros chegaron á baía de Alxeciras situándose fronte ao porto de Xibraltar,defendido por tan só 100 soldados e pouco máis de 400 persoas civís armadas. Esta praza era especialmente importante debido á súa situación estratéxica no estreito de Xibraltar e nó de comunicacións entre o océano Atlántico e o mar Mediterráneo e ás súas propias características xa que se consideraba á propia orografía da cidade o punto máis forte do seu defensa. En Xibraltar atopábanse ademais as antigas fortificacións almohades e castelás realizadas durante o reinado de Carlos I que daban ao cerco fama de inexpugnable.

Tan pronto se observou desde a cidade o impoñente exército dos atacantes, o gobernador da cidade, o xeneral de batalla Diego de Salinas, e o alcalde maior, Cayo Antonio Prieto, reuniron aos mandos militares para expor o modo máis eficaz de defender a praza. Xibraltar nestas datas contaba cunha poboación de ao redor de 5.000 habitantes e unha escasa dotación militar (consistente en 100 homes e un número similar de canóns). As baterías e gran parte das fortificacións tiñan máis dun século de existencia, ao ser deseñadas e construídas sobre as defensas da cidade medieval, baixo o mandato de Carlos V, cos deseños e a dirección do enxeñeiro Calvi. Coñecedores de que a gornición non sería suficiente para soportar un asedio, recrutáronse rapidamente a soldados e civís. Nas primeiras horas dese 1 de agosto repartiranse nas diferentes baterías e postos de defensa até 470 homes. Ao mando do Maestre de Campo Juan de Medina, 200 homes irían ao Peirao Vello, situado ao norte da cidade, aos pés da alcazaba; o Maestre de Campo Diego de Dávila y Pacheco con 170 homes situaríase xunto á Porta de Terra, entrada á cidade desde o istmo; o Capitán de Cabalos Francisco Toribio de Fortes pola súa banda xunto a 20 milicianos, 8 soldados e varios veciños estableceríanse no peirao novo, ao sur da cidade. No castelo permaneceron os 72 homes que habitualmente formaban a súa gornición, 6 deles artilleiros.

O almirante sir George Rooke, obra de Michael Dahl, 1705.

Tras unhas cargas de artillaría naval realizadas con obxectivo intimidatorio, producíronse os primeiros movementos do exército anglo-holandés, consistentes no desembarco de entre 3.000 e 4.000 homes de infantaría na zona coñecida como Punta Mala, actual Puente Mayorga, para establecer o seu campamento. Nas seguintes horas, tras o establecemento en terra do exército, mandáronse desde o campamento á cidade dúas cartas; a primeira delas datada en Lisboa o 5 de maio e asinada polo arquiduque de Austria, instaba os gobernantes de Xibraltar á rendición e ao recoñecemento do arquiduque como lexítimo herdeiro ao trono de España, apelando á fidelidade que a cidade mantivera ao seu tío, Carlos II. Garantíanse na misiva as propiedades e privilexios dos xibraltareños ao recoñecer estes a súa autoridade, mentres se sinalaba que o caso contrario sería considerado hostil e emprenderíanse accións bélicas contra a cidade por parte dos aliados británicos e holandeses. Na segunda carta, redactada no mesmo campamento e datada por tanto o 1 de agosto, o mesmo Príncipe de Hesse-Darmstadt manifestaba o seu desexo de que a cidade executase a vontade do lexítimo rei de España, evitando o asedio e asalto de Xibraltar.

O cabido en pleno, xunto aos mandos militares xibraltareños, respondía ese mesmo día mediante carta ao campamento, manifestando o seu total recoñecemento de Filipe V como rei de España e a disposición a sacrificar as súas vidas na defensa de Xibraltar e os seus habitantes.

A resposta desde terra chegaría o venres 2 de agosto, cando unha segunda carta do Príncipe de Hesse-Darmstadt chegaba á cidade pedindo a rendición inmediata da praza en de media hora, tras a cal comezarían os bombardeos. A rendición non se produciu e, vendo o almirante Rooke que na cidade comezábanse a preparar as defensas, mandou aos vicealmirantes Byng e Vander Dussen situar os seus navíos nunha liña fronte á cidade co obxectivo de dificultar as obras de defensa. O vento con todo era demasiado forte e a formación non pode levar a cabo. O asalto aprazábase momentaneamente, salvo unha pequena escaramuza levada a cabo durante a noite, na que varias lanchas canoneiras ao mando do capitán Whitaker conseguían sorprender nos peiraos a un barco corsario francés alí situado. Ese mesmo día saíra desde a cidade unha carta dirixida ao marqués de Villadarias, Capitán Xeneral de Andalucía, informando da situación da cidade, a magnitude do exército atacante, gornición de Xibraltar e solicitándose axuda militar ante a imposibilidade de defender a praza.

A frota anglo-holandesa abre fogo

Situación das tropas atacantes na baía de Alxeciras.

A tarde do 2 de agosto, o Príncipe de Hesse-Darstadt, ao mando de mil oitocentos soldados de infantaría, situouse no istmo a escasos metros das murallas de Xibraltar mentres que a frota ao mando de George Rooke formou nunha liña fronte á cidade. Ás 5 da mañá do 3 de agosto navíos e lanchas canoneiras abrían fogo contra as defensas xibraltareñas. En apenas cinco horas os danos na fronte da cidade eran numerosos e aínda que non se conseguiu abrir brecha nas murallas e as diferentes baterías eran aínda operativas o pánico rendeu na cidade e mulleres e nenos saíron pola porta de Carlos V en dirección ao Santuario da Nosa Señora de Europa situado ao sur, na Punta Europa. Ao mesmo tempo a concentración de tropas de defensa na fronte da baía deixou desguarnecida a costa oriental e desde barcas uns 100 homes dos batallóns cataláns partidarios do aspirante austríaco aproveitaron esta circunstancia para subir mediante escalas polos precipicios e tomar terra na actualmente coñecida como Catalan Bay.

Desde o primeiro momento da ofensiva os bombardeos centráronse nos dous peiraos xibraltareños ao ser as zonas mellor defendidas e de máis fácil desembarco. Transcorridas varias horas o almirante Rooke mandou ao capitán Whitaker asaltar o Peirao Novo. Pero foron os navíos dos capitáns Hicks e Jumper xunto a 100 mariñeiros os que se achegaron á posición ao atoparse mellor situados para iso. A toma do Peirao Novo permitía o asalto da cidade desde o sur ao situarse fóra das murallas. Vendo como a gornición deses peiraos abandonaba o posto antes da chegada dos asaltantes decidiron os británicos que as tropas se achegasen e ocuparan a batería. Con todo o movemento dos defensores non se limitou a regresar á cidade senón que o capitán Bartolomeu Castaño vendo que o porto sería rapidamente ocupado mandara colocar minas na torre alí situada, chamada de Leandro, antes de evacuar as tropas e coa intención de sorprender aos atacantes. A explosión da torre coincidiu como estaba planeado coa chegada dos homes de Hicks e Jumper resultando que 7 lanchas fosen alcanzadas, uns 50 homes mortos e outros 60 feridos. O movemento defensivo había cumprido o seu obxectivo pero o peirao sur quedara sen defensa. Os sobreviventes da voadura da batería e varias chalupas con 600 homes ao mando de Whittaker puideron tomalo inmediatamente e avanzar sen resistencia até unha pequena batería con canóns da oito situada a metade de camiño da cidade.

Capitulación e toma de Xibraltar

Entre os refuxiados da ermida da Virxe de Europa correu entón a voz de que o inimigo se atopaba en terra e regresaron á cidade a defender as súas posesións; a confusión rendeu entre os defensores cando varios proxectís caeron preto dos civís dando a impresión de que se facía lume contra eles. Situados os atacantes entre a cidade e a capela quedaron retidas mulleres e nenos neste punto polos homes do almirante Byng. Ante tal imaxe Diego de Salinas e os seus oficiais decidiron tras cinco horas de bombardeo levantar bandeira parlamentaria. O lume sobre Xibraltar cesou e varios oficiais anglo-holandeses acudiron ao cabido da cidade a debater as condicións da capitulación. O alcalde Cayo Antonio e os rexedores xibraltareños expuxeron a súa disposición a render a cidade ao considerala indefendible solicitando as condicións máis beneficiosas para eles previa liberación dos reféns de Punta de Europa.

O último de Xibraltar, obra de Augusto Ferrer-Dalmau.

Esta tradicional versión do conflito foi contradita pola crítica recente. Segundo esta, ao renderse, a praza dispuña de practicamente toda a súa artillaría, abundante munición, pólvora, auga e subministracións. Non padecera apenas baixas e os seus defensas atopábanse case intactas. Así a toma de reféns polos mariños ingleses aparece como causa fundamental da capitulación dunha praza que, segundo as propias fontes inglesas, podería resistir longo tempo. En 1702 estas mesmas tropas invasoras cometeran todo tipo de atrocidades contra a poboación civil na baía de Cádiz.

A cidade foi entregada finalmente o 4 de agosto polo gobernador ao Príncipe de Hesse-Darmstadt ao ser aceptados polas dúas partes o seis puntos principais da de capitulación de Gibraltar ante el príncipe de Hesse en 1704 capitulación de Xibraltar: que os oficiais e soldados poderían saír coas súas armas, os soldados co que puidesen cargar nos seus ombreiros e os cabaleiros cos seus cabalos, que se poderían sacar da cidade tres canóns con 12 cargas de pólvora e balas, que os xibraltareños poderían cargar con pan, carne e viño para 7 días de marcha, que se podería así mesmo cargar coa roupa e os cofres de oficiais e cabido e o que quedase na cidade podería ser enviado máis tarde, que a todo aquel que permanecese na cidade respectaríanselle todos os privilexios que tivesen así como os tribunais da cidade e dereitos relixiosos e por último que os mandos militares de Xibraltar debían sinalar a posición de todos os almacéns de pólvora, munición e armas da cidade. Quedaban excluídos desta capitulación todos os cidadáns franceses que quedarían como prisioneiros de guerra sendo os seus bens confiscados.

Tras asinar a capitulación o cabido de Xibraltar redactou e mandou unha carta ao rei de España na que se expuñan as condicións nas que se desenvolveu o sitio, as escasas defensas coas que contaban para defender a cidade e o sacrificio dos xibraltareños ao exporse a unha forza militar moi superior. Ao día seguinte os xibraltareños que decidiron abandonar a cidade saían pola Porta de Terra cara ás poboacións próximas desfilando xunto ás súas bandeiras, o pendón da cidade e entre redobres de tambores. Dos aproximadamente 5000 habitantes de Xibraltar permaneceron nela non máis de 70 persoas, moitas delas enfermas e un número importante de relixiosos como o párroco da Igrexa de Santa María, Juan Romeu de Figueroa.

Primeiro intento de reconquista polos borbónicos

Unha frota francesa ao mando do conde de Tolosa tentou recuperar Xibraltar poucas semanas despois enfrontándose á frota anglo-holandesa ao mando de Rooke o 24 de agosto á altura de Málaga. A batalla naval de Málaga foi unha das maiores da guerra. Durou trece horas pero ao amencer do día seguinte a frota francesa retirouse, co que Xibraltar continuou en mans dos aliados. Así que finalmente conseguiron o que habían vindo tentando desde o fracaso da toma de Cádiz en agosto de 1702: unha base naval para as operacións no Mediterráneo das frotas inglesa e holandesa.

Véxase tamén

Bibliografía

• Albareda Salvadó, Joaquim (2010). La Guerra de Sucesión de España (1700-1714). Barcelona: Crítica. ISBN 978-84-9892-060-4. 
• López de Ayala, Ignacio (1782). Historia de Gibraltar. Antonio de Sancha. 
• Patxot y Ferrer, Fernando (1854). Las glorias nacionales volumen 6. Librería de la publicidad. 
• Cust, Edward (1858). Annals of the wars of the eighteenth century. Mitchell's military library. 
• Belsham, William (1806). History of Great Britain, from the revolution 1688, to the conclusion of the Treaty of Amiens, 1802. 
• Stanhope, Philip Henry (1836). History of the War of the Succession in Spain. J. Murray. 
• Duke Yonge, Charles (1866). The history of the British navy: from the earliest period to the present time. R. Bentley. 
• Monti, Ángel María (1852). Historia de Gibraltar Escrito por Ángel María Monti. Juan Moyano. 
• Montero, Francisco (1860). Historia de Gibraltar y de su campo. Imprenta de la Revista Médica. 
• Tubino, Francisco María (1863). Gibraltar: ante la historia, la diplomacia y la política. La Andalucia. 
• Ekins, Charles (1828). The naval battles of Great Britain: from the accession of the illustrious. Baldwin and Cradock. 
• Sayer, Frederick (1865). The history of Gibraltar and of its political relation to events in Europe. Chapman and Hall. 
• Society for the Diffusion of Useful Knowledge (1834). The Penny magazine of the Society for the Diffusion of Useful. J.S. Redfield, Clinton Hall. 
• Smollett, Tobias George (1758). A complete history of England, from the descent of Julius Caesar, to the Treaty of Aix la Chapelle, 1748. J. Rivington. 
• Juan de Mariana (1819). Historia general de España, Volumen 13. Imprenta de D. Leonardo Nuñez de Vargas. 
• Sáez Rodríguez, Ángel J. (2007). "Fortificaciones y aspectos militares en el Campo de Gibraltar" (PDF). Almoraima, Revista de Estudios Campogibraltareños (34). 1133-5319. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 20 de febreiro de 2009. Consultado o 25 de maio de 2016. 
• Sáez Rodríguez, Ángel J. (2007). "Las defensas de Gibraltar (siglos XII-XVIII)". Sarriá. ISBN 978-84-96799-10-3. 
• Hills, George (1974). "El peñón de la discordia. Historia de Gibraltar". San Martín. 
• Correa da Franca, Alejandro (1999). "Historia de la mui noble y fidelíssima ciudad de Ceuta". Ciudad Autónoma de Ceuta. 
• Campbell, John (1744). "Lives of Admirals and other eminent British seamen" 4. Ciudad Autónoma de Ceuta. 
• Martínez Pereira, Ana (2008). "La participación de Portugal en la Guerra de Sucesión Española. Una diatriba política en emblemas, símbolos y enigmas" (PDF). Península, revista de Estudios Ibéricos (5). 

Outros artigos

• Diego de Salinas
• Xibraltar
• Baía de Alxeciras