João Abel Manta

João Abel Manta

Nome orixinal	(pt) João Abel Carneiro de Moura Abrantes Manta
Biografía
Nacemento	29 de xaneiro de 1928 (96 anos) Lisboa, Portugal
Educación	Universidade de Lisboa
Actividade
Ocupación	arquitecto, debuxante de banda deseñada, pintor, artista
Familia
Pais	Abel Manta   e Clementina Carneiro de Moura
Premios
Comendador da Ordem da Liberdade (pt)

João Abel Carneiro de Moura Abrantes Manta, nado en Lisboa o 29 de xaneiro de 1928) é un arquitecto, pintor, ilustrador e humorista gráfico portugués.

Autor dunha obra multifacetada, centrada sobre todo na arquitectura, debuxo e pintura, João Abel Manta afirmouse no panorama cultural portugués a partir do final da década de 1940. Nos anos seguintes tivo importante actividade no eido da arquitectura, que abandonaría progresivamente en favor das artes, destacándose como un dos maiores cartoonistas portugueses dos anos 60 e 70 do século XX. Os anos anteriores e posteriores ao 25 de Abril publicou regularmente, en xornais de grande tirada, traballos emblemáticos representativos da situación político-social nese período da Transição (paso da ditadura e ao réxime democrático). Na década de 1980 redireccionou unha vez máis a súa obra, centrándose prioritariamente na pintura.

Traxectoria

Panel de azulexos deseñados por J. Abel Manta

João Abel Manta é fillo dos pintores Abel Manta e Maria Clementina Carneiro de Moura Manta. Está casado con Maria Alice Ribeiro, da que ten unha filla, Isabel Ribeiro Manta. Vive e traballa en Lisboa .

" Fillo único, [...] medra nunha casa en Santo Amaro de Oeiras [...] convivindo con algúns dos intelectuais máis importantes da época que se fixeron amigos dos seus pais " , como Manuel Mendes ou Aquilino Ribeiro; viaxa moito cos seus pais, sendo as viaxes a París e Italia especialmente marcantes.

Matricúlase no curso de arquitectura na Escola Superior de Belas Artes de Lisboa, que remata en 1951 e onde fai amizade con Sá Nogueira e José Dias Coelho, entre outros; intégrase cedo na intelectualidade de Lisboa ligada a movementos de esquerda que se opuxeron á ditadura fascista de Salazar e Marcelo Caetano ; participa no MUD xuvenil . Despois de se licenciar, traballou en asociación con Alberto Pessoa, mais abandonou progresivamente a arquitectura ao longo dos anos 60, expandindo a súa actividade por múltiples áreas, desde as artes visuais áescenografía, destacando especialmente como debuxante na década seguinte.

Gañou varios premios nacionais e estranxeiros; participou en numerosas exposicións colectivas, en Portugal e no estranxeiro; realizou múltiples exposicións individuais, incluíndo: Galeria Interior, Lisboa, 1971; Instituto de Artes Contemporáneas ( ICA ), Londres, 1976; Museo Rafael Bordalo Pinheiro, Lisboa, 1992; Palacio Galveias, Lisboa, 2009.

Obra

Pavimento de lastra portuguesa, Praça dos Restauradores, Lisboa.

Foi responsable, xunto con Alberto Pessoa e Hernâni Gandra, dos proxectos para os bloques habitacionais da avenida Infante Santo (cos que gañou o Premio Municipal de Arquitectura en 1957) e da Associação Académica de Coimbra (1955-59).

Como artista plástico, ten obras nas áreas de pintura, debuxo ( ilustración, obra humorística), artes gráficas, cerámica, tapicería e mosaico. Fixo selos e carteis, libros ilustrados, incluído A primilha do marialva, de José Cardoso Pires. Foi o autor dos tapices do Salão Nobre na sede da Fundación Calouste Gunbenkian (c. 1969). Realizou os decorados de A Relíquia, de Eça de Queiroz (1970; posta en escena de Artur Ramos) e O Proceso, de Kafka (1970). No contexto da arte pública, destacan o pavimento da Praza dos Restauradores, Lisboa, e o panel de baldosas da Avenida Calouste Gulbenkian, Lisboa (concibido en 1970 e aplicado en 1982).

João Abel Manta destaca especialmente nas artes plásticas, especialmente no debuxo, onde se afirmou bastante cedo, con importantes obras que datan dos anos corenta. En 1961 gañou o Prémio de Desenho na Exposição de Artes Plásticas da Fundação Calouste Gulbenkian con O Ornitóptero . Dedicouse á pintura, fixo un amplo conxunto de collages, expuxo en exposicións colectivas e individuais. Pero a área na que máis se distinguiu foi a dos debuxos de humor, sendo considerada por moitos como "o caso máis extraordinario de cartoonismo luso do noso século [s.XX] , só equiparábel ao proprio Bordalo Pinheiro " .

A súa actividade como humorista gráfico abrangue un período prolongado, de aproximadamente 1954 a 1991, intensificándose entre 1969 e 1976. Durante uns 7 anos, as súas obras publicáronse regularmente en xornais como Diário de Lisboa, Diário de Notícias e O Jornal, achegándose á realidade portuguesa dun xeito crítico e profundamente irónico; en 1981 publicou novas obras no Xornal de Letras, pero a partir de entón a súa actividade como debuxante de cartoon fíxose esporádica.

Cun grafismo único e meticuloso, os seus debuxos (ver, por exemplo, Turistas, da serie Reportagem Fotográfica, 1972) marcaron a época anterior ao 25 de abril: "Nenhum pintor daqui e de agora resumiu com tantas subtilezas a temperatura social e política do fascismo agonizante". Nesse "inventário doméstico" cabe praticamente tudo: "estão em causa os desastres e os grotescos duma burguesia, a nossa, com os seus emblemas e heróis". João Abel "aponta à História, ao monumento e em particular à procissão provinciana da nossa burguesia intelectual" .

A súa intervención pública intensificouse en 1974 e 1975, pouco despois da caída da ditadura, lanzándose " á batalla con redobrado fervor, multiplicándose en caricaturas, pósters e cartaces cunha orientación marcadamente revolucionaria ", e converténdose no " máximo artista, quizais o único, que a revolución de abril provocou ". Isto é o que vemos en debuxos como "Un problema difícil", de 1975, onde un grupo de notables -de Marx e Lenin a Gandhi e Sartre- se cuestiona ante un pequeno mapa de Portugal. João Abel Manta "asociarase dun xeito moi particular ao mellor e ao peor que vivimos en Portugal neses dous anos " .

A partir de 1976 " o artista alistado João Abel eclipsa: os ventos son diferentes, o MFA ( Movemento das Forzas Armadas ) disolveuse " e só en 1978 "emerxe do silencio e lanza ao público un [...] novo álbum: Caricaturas dos anos de Salazar " , onde "narra uma história – a nossa história […] onde se encaixam, se alternam ou se encadeiam […] o ridículo e a tragédia da colonização e da guerra colonial, o miguelismo e o liberalismo […] a submissão popular e a sua revolta […] o folclore musical e o artesanato, o teatro, o cinema ou a pintura" .

O 3 de setembro de 1979 foi nomeado Comandante da Orde Militar Antiga, Nobilissima e Iluminada de Sant'Iago da Espada, de Mérito Científico, Literario e Artístico .

Os profesores da Universidade de VIgo Mercedes Portas e Félix Wangüemert incluírono de xeito destacado no seu estudo Cartoon in Galician and Portuguese press (1870-2000).

A partir de 1981, dedicouse case exclusivamente á pintura, nunha obra íntima que contrasta co carácter de intervención política e social do seu humorismo gráfico. En 2009 expón no Palácio Galveias: " Nestas obras practico unha inocente pintura ao óleo sobre lenzo, [...] para explicar a quen interese o que penso do mundo e das cousas do pasado e do presente " .

"A miña atracción [...] por algúns artistas do chamado impresionismo, deriva do xeito notábel en que empregan a técnica da pintura e quizais tamén da tranquilidade dos temas, curiosa tranquilidade nun tempo axitado e revolucionario: intimidade da vida burguesa, paisaxes repousantes, xente feliz, bailarinas " . Pero a súa aparente proximidade formal co impresionismo é enganosa e nas súas pinturas dos anos 80 a 2000 atopamos a miúdo un universo escuro do que saen " figuras sen nome e terríbeis, produtos da alucinación . A visión perturbadora de João Abel Manta fusiona " a vida cotiá e o fantástico, en paisaxes lisboetas invadidas de seres estraños " , xunto cunha presenza recorrente de auto-figuras que fan referencia a un territorio autorreferencial até aí descoñecido na súa obra.

O 25 de abril de 2004 foi galardoado co título de Comandante da Ordem da Liberdade .

Algunhas obras

• 
  Conxunto Habitacional, Avenida Infante Santo
• 
  Conxunto Habitacional, Avenida Infante Santo
• 
  Panel de azulexos, Avenida Gulbenkian

• 
  Panel en pedra gravada, Associação Académica de Coímbra
• 
  Panel en pedra gravada, Associação Académica de Coímbra
• 
  Associação Académica de Coímbra

Algunhas exposicións e premios

• 1947/53 – Exposições Gerais de Artes Plásticas, SNBA, Lisboa.
• 1953 – 20 Artistas Contemporâneos em Portugal, Galeria de Março; II Bienal de S. Paulo.
• 1954/60 – Blanco e Nero, Lugano, Suíza.
• 1957 – I Exposição de Artes Plásticas da Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
• 1958/62 – Salões de Arte Moderna, SNBA, Lisboa.
• 1959 – 50 Artistas Independentes, Lisboa.
• 1961 – II Exposição de Artes Plásticas da Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa – Prémio de Desenho.
• 1965 – Exposição Internacional de Artes Gráficas de Leipzig, Leipzig – Medalla de Prata.
• 1967 – Bienal de Toquio, Xapón
• 1969/71 – Expo do Grupo da Galeria Interior, Lisboa.
• 1969 – Gravura Portuguesa Contemporânea, París.
• 1971 – Exposición Individual – João Abel Manta: Pintura, Galeria Interior, Lisboa.
• 1971 – Obras de Pintura Contemporânea, SEIT e Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
• 1972 – Exposicións Itinerantes de Pintura Portuguesa, Fundação Calouste Gulbenkian.
• 1975 – Artistas Portugueses, Berlim.
• 1975 – Exposición Internacional de Artes Gráficas de Leipzig, Leipzig – Premio de Ilustración.
• 1976 – Exposición Individual – João Abel Manta: Drawings, Institute of Contemporary Arts, Londres.
• 1976 – 20 Anos de Gravura, Fundação Calouste Gulbenkian.
• 1978 – Arte Moderna Portuguesa 68-78, Sociedade Nacional de Belas Artes, Lisboa.
• 1979 – Arte Moderna Portuguesa, Sociedade Nacional de Belas Artes, Lisboa.
• 1986 – O Fantástico na Arte Portuguesa, Centro de Arte Moderna, Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
• 1986 – 1ª e 2ª Exposições de Artes Plásticas da Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
• 1987 – Arte Contemporânea Portuguesa, Museo Español de Arte Contemporánea, Madrid.
• 1988 – Recibe o Premio Stuart-Regisconta / 88
• 1991 – Lisboa Século XX nas Artes Plásticas, Museu da Cidade, Lisboa.
• 1992 – Exposición Individual – João Abel Manta: Obra Gráfica, Galeria Municipal da Amadora.
• 1992 – Arte Portuguesa nos Anos 50, Fundação Calouste Gulbenkian, Lisboa.
• 1992 – Exposición Individual – João Abel Manta: Obra Gráfica, Museu Rafael Bordalo Pinheiro, Lisboa.
• 1999 – Exposición Individual – João Abel Manta, Centro Cultural de Cascais.
• 2009 – Exposición Individual – João Abel Manta: Pintura 1991-2009, Câmara Municipal de Lisboa, Galeria Palácio Galveias, Lisboa.

Algunhas publicacións

• MANTA, João Abel - João Abel Manta: debuxos animados . Lisboa: Edicións O Jornal, 1975.
• MANTA, João Abel (org. Osvaldo de Sousa) - João Abel Manta -gráfica . Lisboa: Regisconta, 1988.
• MANTA, João Abel - João Abel Manta: obra gráfica . Lisboa: Museo Rafael Bordalo Pinheiro, 1992.
• MANTA, João Abel - Caricaturas portuguesas dos anos de Salazar (1978). Porto: Campo das Letras, 1998. ISBN 972610-137-9
• COTRIM, João Paulo - João Abel Manta: Caprichos e desastres . Lisboa: Assírio & Alvim, 2008.
• MANTA, João Abel - João Abel Manta, Pintura, 1991-2009 . Lisboa: Concello de Lisboa (Câmara Municipal), 2009. ISBN 978-972-8543-14-3
• LETRIA, José Jorge - João Abel Manta: A cara dun home non está distorsionada . Lisboa: Guerra e Paz, 2014. ISBN 978-989-7021-18-3

Ilustración

• BARROS, Leitão de - Corvos (ilustracións de João Abel Manta). Lisboa: Emp. Publicidade nacional, 1960.
• VIEIRA, Padre António - Arte de furtar (ilustracións de João Abel Manta). Lisboa: Estudos Cor, 1969.
• PIRES, José Cardoso -Dinossauro excelentíssimo (ilustracións de João Abel Manta). Lisboa: Arcádia, 1972.