Xoán Bautista

Xoán Bautista
	;
Nome orixinal	(he) יוחנן המטביל; (he) יוחנן בן זכריה
Biografía
Nacemento	c. 4 a. C. ; Ein Kerem (Reino herodiano)
Morte	c. 32 (34/35 anos); Maquero (Tetrarquía herodiana)
Causa da morte	decapitación
Lugar de sepultura	Mesquita de Nabi Yahya
Profeta Islam
Datos persoais
Residencia	Deserto de Xudea
Grupo étnico	Pobo xudeu
Relixión	Cristianismo
Actividade
Lugar de traballo	Palestina
Ocupación	ermitán
Período de tempo	Imperio Romano
Período de actividade	(Con vida en: século I )
Alumnos	Xesús histórico
Enaltecemento
	santo ;
Día de festividade relixiosa	24 de xuño
Símbolo iconográfico	Cunca bautismal, libro, cruz cristiá, cunca, favo, Año e caxato
Familia
Pais	Zacarías e Sabela
Cronoloxía
	San Xoán Bautista no deserto
	Bautismo de Xesús
Descrito pola fonte	Enciclopedia Bíblica de Archimandrita Nicéforo; Enciclopedia Xudía de Brockhaus e Efron; Pequeno Dicionario Enciclopédico de Brockhaus e Efron

Xoán Bautista,^[1] nado contra o 5 a.C. e finado contra o 30 d.C., foi quen anunciou a chegada do Mesías prometido (de aí o nome de Xoán o Precursor co que tamén se coñece) e bautizouno no río Xordán.

Traxectoria

A vida de Xoán está descrita nos Evanxeos, especialmente no de san Lucas, que detalla os feitos do nacemento, ministerior e morte. Era fillo de Zacarías, un sacerdote, e Sabela, curmá de Xesús e naceu seis meses antes:

5. Houbo nos días de Herodes, rei de Xudea, certo sacerdote chamado Zacarías, do grupo de Abías, que tiña por muller unha das fillas de Aarón que se chamaba Elisabet.
7. Non tiñan fillos, porque Elisabet era estéril, e ámbolos dous eran de idade avanzada.
11. E aparecéuselle un anxo do Señor, de pé, á dereita do altar do incenso.
13. Pero o anxo díxolle: Non temas, Zacarías, porque a túa petición foi oída, e a túa dona Elisabet dará a luz un fillo, e chamaralo Xoán.
26. E ó sexto mes, o anxo Gabriel foi enviado por Deus a unha cidade de Galilea chamada Nazaret.
27. a unha virxe desposada cun home que se chamaba Xosé, dos descendentes de David; e o nome da virxe era María.
30. E o anxo díxolle: Non temas, María, porque atopaches graza perante de Deus.
31. E velaquí que concebirás no teu seo e darás a luz un fillo, e poraslle por nome Xesús.
36. E velaquí que a túa parenta Elisabet na súa vellez tamén concibiu un fillo; e este é o sexto mes para ela, a que chamaban estéril.
(Lucas: 5-36)

Xa de mozo retirouse ó deserto para vivir como anacoreta facendo penitencia e ó redor do ano 27 foi á rexión do Xordán, a onde chegou Xesús de Nazaré para ser bautizado. É neste momento cando insiste en que el non é o Mesías esperado polos xudeus senón que a súa misión só é anunciar e preparar a súa chegada: "Eu bautízovos con auga, pero vén quen é máis forte ca min e eu non merezo desanoar as correas das súas sandalias" (Lucas 3:15).

Nas súas prédicas, Xoán denunciou publicamente o comportamento de Herodes Antipas, fillo de Herodes o Grande, por adulterio, pola relación incestuosa que mantiña con Herodías, a súa sobriña, denuncia que provocou que fose detido e levado á cadea de Maqueronte. Outras versións (Flavio Xosefo) xustifican a detención en razóns políticas: Herodes tomou esta decisión por medo a que incitase a unha posible rebelión contra el dos seus numerosos seguidores.

En calquera caso, ó cabo de 10 meses foi decapitado por orde de Herodes. Conta a lenda que Salomé, filla de Herodías, foi que pediu a cabeza de Xoán como recompensa por un baile que fixo para o rei.

Culto

O culto a san Xoán Bautista está amplamante estendido por todo o territorio da igrexa católica, que o considera maior homine, par angelis (máis que un home, semellante ós anxos). A igrexa de Latrán (Roma), cabeza e nai de tódalas igrexas, está dedicada a Xoán, así como os baptisterios de Pisa ou Rávena, entre outros.

San Xoán Bautista é o patrón dos Cartuxos. Tamén o é dos xastres, dos peleteiros (por ir vestido cunha pel), dos cardadores de la, dos coiteleiros, dos presos no cárcere e dos condenados a morte, e tamén dos músicos. Foi considerado protector das fontes.

Celebración

A súa festa celébrase conmemorando o seu nacemento, o 24 de xuño, ou a data da súa decapitación, o 29 de agosto.

Evidentemente, non hai seguridade histórica en ningunha das dúas datas. A primeira calcúlase a partir da data aceptada tradicionalmente para o nacemento de Xesús, o 24 de decembro, aceptando como bo que cando o anxo Gabriel anunciou a María a concepción de Xesús, tamén lle dixo que a súa prima Isabel estaba embarazada de seis meses. Nin sequera hai seguridade no ano en que puido suceder isto, xa que distintos autores propoñen para o nacemento de Xesús os anos 2, 4 ou mesmo 7 antes da nosa era.

De calquera xeito, seguramente a orixe da súa festa hai que atopala nas antigas celebracións do solsticio de verán. Igual que o solsticio de inverno se cristianizou coa celebración do nacemento de Xesús, o de verán converteuse na festa do precursor. O que non é obstáculo para que baixo o nome dunha festa cristiá pervivan ritos pagáns que se celebran por toda Galicia: o lume, as ondas as herbas...

Tampouco hai certeza na data da súa morte nin, polas razóns antes expostas, no ano. Calculándoa sobre a cronoloxía de Herodes Antipas, estímase que se produciría no ano 27 da nosa era, pero como a tradición a sitúa pouco antes da crucifixión de Cristo, acéptase usualmente o ano 30.

Iconografía

San Xoán Bautista represéntase basicamente en dúas formas:

como neno
como adulto, vestido cunha pel de carneiro^[2] e sostendo un año ou unha cruz de cana cunha cartela na que aparece Ecce agnus Dei. O dedo índice ergueito representa o seu carácter de anunciador de Xesús. Ocasionalmente, represéntase coa cabeza nunha bandexa.

San Xoán de Calo (Teo)
Detalle dun baldaquino na igrexa de San Román de Santiso (Lalín)
Museo Catedralicio (Ourense)

San Xoán Bautista en Galicia

San Xoán é o patrón de 144 parroquias galegas.^[3] É patrón dos concellos de Ames, Carballo, Cerdedo, Cesuras, Fisterra, Mazaricos, Muros, Sarria e Touro (na provincia da Coruña); Antas de Ulla, Becerreá, Guitiriz, O Corgo e O Incio (na de Lugo); Laza, Padrenda, Rairiz de Veiga e Trasmiras (Ourense); e Poio (Pontevedra).

Da influencia de San Xoán na cultura galega dá idea o feito de que dá nome ó mes de xuño: De san Xoán prás Navidás, o días van pra atrás.

En Galicia é avogoso das colleitas de pan (entendido como trigo ou centeo). Na noite de san Xoán, a noite do día 23 ó 24 de xuño, coincidindo co solsticio de verán, celébranse desde antigo e en toda Galicia^[4] unha ampla variedade de festas e prácticas rituais especialmente ó redor de fogueiras purificadoras, as fogueiras de San Xoán en moitos lugares de España. Trátase dunha celebración anterior á chegada do cristianismo na que se festexa este acontecemento solar.

Notas

↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para natividade.
↑ Nas igrexas de Oriente, unha pel de camelo.
↑ O que o coloca en sétima posición por número de parroquias. Cómpre advertir que pode haber confusión entre Xoán Bautista e Xoán Evanxelista.
↑ Así como do resto de España e en Europa.

Véxase tamén

Bibliografía

Ferro Ruibal, X. (dir.); et al. (1992). Dicionario dos nomes galegos. Vigo: Ir Indo.

Outros artigos

Ligazóns externas

Enciclopedia Católica (en castelán)
O Evanxeo de san Lucas (en inglés)

[1] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para natividade.

[2] Nas igrexas de Oriente, unha pel de camelo.

[3] O que o coloca en sétima posición por número de parroquias. Cómpre advertir que pode haber confusión entre Xoán Bautista e Xoán Evanxelista.

[4] Así como do resto de España e en Europa.

[1]

[2]

[3]

[4]