Provincia de Ourense

Provincia de Ourense
	Ourense (gl)
Localización
	42°N 7°O / 42, -7
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Capital	Ourense
Contén a división administrativa	A Arnoia ; A Bola ; A Gudiña ../... 92+
Poboación
Poboación	305.223 (2021) (41,97 hab./km²)
Xentilicio	ourensán, ourensá
Xeografía
Superficie	7.273,2 km²
Punto máis alto	Pena Trevinca (2.124 m)
Punto máis baixo	río Miño (40 m)
Comparte fronteira con	Provincia de Pontevedra ; Distrito de Viana do Castelo ; Distrito de Braganza ; Distrito de Vila Real ; provincia de Zamora ; Provincia de Lugo ; provincia de León ; Distrito de Braga
Datos históricos
Precedido por	Provincia do Vierzo
Organización política
Órgano executivo	Deputación de Ourense
• Presidente da Deputación	Luis Menor Pérez (2023–)
Identificador descritivo
Código postal	32
Fuso horario	UTC+01:00; UTC+02:00, horario de verán
ISO 3166-2	ES-OR
Código NUTS	ES113
Código INE	32
Páxina web	depourense.es

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Ourense.

Ourense^[1] é unha das catro provincias de Galicia creadas por Javier de Burgos en 1833.

Datos xeográficos

Localización

Provincia suroriental de Galicia e a única sen litoral marítimo. Limita:

Ao norte, coas provincias de Lugo e Pontevedra.
Ao oeste, coa provincia de Pontevedra e mais co distrito de Viana do Castelo, Portugal.
Ao sur, e de oeste a leste, cos distritos de Viana do Castelo, Braga, Vila Real e Braganza, pertencentes a Portugal.
Ao leste, coas provincias castelán-leonesas de León e Zamora.

Superficie, demografía

A provincia de Ourense ocupa 7.273,26 km². Neles, vive unha poboación de 304.550 habitantes (IGE 2023). Como resultado, Ourense ten unha densidade de poboación de 41,84 hab/km²; moi lonxe da media galega, que é de 91,36 hab/km². Algo máis dun terzo da poboación provincial vive na actualidade na capital, e aproximadamente o 47% do censo da provincia reside na comarca de Ourense, onde se atopan, a maiores da capital, tres dos restantes 10 concellos máis poboados da provincia (Barbadás, O Pereiro de Aguiar, e San Cibrao das Viñas).

Evolución da poboación de Provincia de Ourense Fontes: INE e IGE.
1900	1930	1950	1981	2004	2009	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	2023
419.665	476.336	494.283	430.159	339.555	335.219	330.257	326.724	322.293	318.235	318.391	314.853	311.680	309.293	307.651	306.650	305.223	304.280	304.550
(Os criterios de rexistro censual variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Localidades importantes

Excepto o da capital, ningún dos outros 92 concellos provinciais acada os 14.000 habitantes. A lista ordenada dos once máis importantes nos inicios do ano 2022 era a seguinte:

Concellos máis poboados (2023)
Posición	Concello	Poboación
1ª	Ourense	104.250
2ª	O Carballiño	13.968
3ª	Verín	13.612
4ª	O Barco de Valdeorras	13.277
5ª	Barbadás	11.140
6ª	Xinzo de Limia	9.953
7ª	O Pereiro de Aguiar	6.647
8ª	Allariz	6.378
9ª	Celanova	5.709
10ª	San Cibrao das Viñas	5.675
11ª	Ribadavia	4.973
12ª	A Rúa	4.141
13ª	Coles	3.176
14ª	Maceda	2.878

Na lista dos concellos da provincia de Ourense poden verse todos.

Economía

As industrias inclúen a fabricación química, a produción de leite, o embotellado de auga preto de Verín e a fabricación de roupa preto da capital ourensá. Unha das maiores empresas transformadoras de aves tamén está situada na zona industrial próxima a esa cidade. Tamén hai un bo número de industrias e empresas auxiliares do automóbil, relacionadas coa factoría de Stellantis de Vigo .

A provincia tamén ten catro rexións vitivinícolas, das cinco de toda a rexión de Galicia. Ribeiro, Ribeira Sacra, Monterrei e Valdeorras.

Aínda que non sexa un importante centro turístico, o turismo contribúe un pouco á economía. Os vales dos ríos atraen aos veraneantes e hai varias cidades medievais ben conservadas (Allariz e Ribadavia).

Orografía

É unha provincia cunha altitude media non moi elevada, pero moi montañosa. As terras, sitas no oeste da provincia, nos límites coa provincia de Pontevedra e de Lugo, atópanse dentro da Dorsal galega, é dicir, o sistema montañoso occidental de Galiza, con serras como a do Suído ou a do Faro de Avión, que poden acadar nas súas cotas máximas alturas de arredor de 1.000 m: Coto da Puza con 1.035 m., Marcofán de 939 m, Uceiro de 1.003 m, Alledo 1.013 m, atinxindo o punto máis alto no propio Faro de Avión con 1.155 m. Son materiais moi antigos, fundamentalmente graníticos, cortados por fracturas por onde corren os ríos (Arenteiro, Cea, Avia etc.), que conforman os vales. O aspecto de conxunto é macizo e serve de divisoria entre os ríos mencionados e as cuncas do río Ulla, Oitavén, Tea (este afluente do mesmo Miño), ao tempo que actúa como unha primeira barreira fronte á influencia atlántica, mais a súa altura relativamente baixa e os vales transversais non impiden o paso das chuvias, aínda que as atenúan.

A zona centro-oriental é moito máis accidentada, presentando maiores altitudes. Estas atinxen nos puntos máis altos nas serras que limitan coas provincias de León e Zamora: serra da Enciña da Lastra (Tara, 1.099), serra do Eixe (Pena Trevinca, 2.127 m, o punto máis elevado da comunidade), serra Segundeira, serra Calva (Montouto, 2.045 m). No centro domina o Macizo Central ourensán, no que se desenvolven unha serie de serras en disposición radial, de menor altitude, pero que facilmente poden superar os 1.500 m: Cabeza Grande (1.778 m), O Invernadeiro-Queixa (Seixo, 1.707 m), serra de San Mamede (Fonte do Santo, 1.618 m). Este relevo foi orixinado en boa parte polos movementos tectónicos do Neoxeno, formándose como consecuencia, non só alzamentos, senón tamén depresións, máis ou menos amplas e máis ou menos altas, que ás veces poden aparecer como amplas foxas. Así no leste temos a depresión do Bolo; ao norte e oeste do val Sil-Miño - que pode abrirse en amplitude e escalonarse, como a de Ourense -; no sur, a Limia, o val de Maceda e o val de Verín.

Polo sur, os mesmos fenómenos tectónicos aludidos, crearon outra serie de serras de distinta orientación (oeste-leste), que teñen unha menor altura, pero superior á das serras occidentais, e que dificultaron, tradicionalmente, a comunicación con Portugal, agás pola depresión de Verín: serra do Xurés (Nevosa, 1.539 m), serra do Larouco (Larouco, 1.525 m), serra de Penas Libres (Mairos, 1.083 m), serra da Esculqueira (Penedo dos Tres Reinos, 1.025 m.)

Hidrografía

Valgada do río San Lázaro, Macizo Central ourensán.

A provincia ourensá vese percorrida por infinidade de ríos. Deles, o máis importante é o Miño, recentemente afluído o Sil neste, nun punto do límite coa provincia de Lugo.

Hidrograficamente a provincia de Ourense está dividida en tres cuncas: a do Miño, a do Limia e a do Douro. A cunca do río Miño ocupa unha boa parte da provincia: 4.837 km² (da que corresponden á subcunca do río Sil 2.545 km²); a do Limia ocupa nesta provincia 1.395 km²; por último, a do Douro, as bacías dos ríos cuxas augas acaban no Douro abranguen 1.117 km².

O Miño ten unha parte pequena do seu curso dentro dos límites provinciais: entra á altura dos Peares e abandónaos en Cortegada de Miño. Á parte do Sil, os seus afluentes principais son o Búbal e o Avia pola dereita, e o Loña, Barbaña, e Arnoia pola esquerda. O Sil, que como é sabido é o afluente principal do Miño, ocupa máis da metade da cunca miñota na provincia, e desde logo na confluencia de ambos, nos Peares, contén maior caudal, facendo bo o refrán: "O Miño leva a fama, e o Sil a auga". O Sil entra na provincia, procedente do Bierzo, pola freguesía de Covas, no concello de Rubiá, ocupando unha posición central na depresión do Valdeorras. Desde os seus confíns serve, na maior parte do seu curso, de límite coa provincia de Lugo, ata Os Peares, punto de unión co Miño. O seu afluente principal é, sen dúbida, o Bibei (97 km), que drena augas das serras máis elevadas da provincia: Macizo Central, serra do Eixe, serra Segundeira, por medio do Xares, Camba, Conso e Navea, principalmente.

O Limia forma de seu unha cunca independente, pois vai dar directamente ao Atlántico, formando o esteiro de Viana do Castelo, en Portugal, onde transmuta o seu nome como Lima. O río Salas, que aflúe pola súa esquerda, é o máis importante tributario.

Varios ríos acaban coas súas augas no Douro, en Portugal; o máis importante é sen dúbida o Támega, que ten unha lonxitude total de 145 km, superior á da maioría dos ríos galegos; o seu afluente máis importante é un segundo Búbal. O resto dos ríos durienses teñen un curto percorrido dentro da provincia, e os máis destacábeis son o Mente e o Diabredo, que a final son subafluentes do Douro, por intermedio do Tuela.

A maioría destes ríos teñen un réxime fluvial de tipo oceánico; os seus máximos niveis de caudal son invernais, como corresponde ao clima atlántico dominante; mais o Sil e os seus afluentes, por mor do montañoso das súas cuncas, gozan de réxime nivo-pluvial, prolongando os máximos caudais durante a primavera, debido ao desxeo.

Con frecuencia o percorrido montañoso encaixa os ríos, obrigándoos a moverse entre bordos de gran pendente, o que ten creado algunhas das paisaxes máis fermosas da provincia, como son os diversos canóns do Sil (o de Covas, na súa entrada en Galiza, ou o comprendido entre Quiroga e os Peares). O cambio de materiais dos solos orixinou ás veces potentes fervenzas, das que cabería destacar a do río Cenza, nese pequeno afluente do Bibei. Por outra banda nesas mesmas vertentes o aproveitamento agrícola, ao tempo que axudaba a fixar as ladeiras, axudou ao embelecemento paisaxístico coa construción de socalcos escalonados, polo normal plantados con videiras. Isto é observábel, dentro dos límites provincias, nas ribeiras do Bibei, á altura do encoro do Vao, ou ben no curso do Miño entre os Peares e a cidade de Ourense.

Esta riqueza hídrica fixo que se construísen encoros por todos lados, asolagándose con frecuencia algúns dos vales máis ricos da provincia, o que non deixou de provocar protestas en pleno franquismo, sendo destacábeis as provocadas polo encoro do río Xares en Prada, no concello de A Veiga, a fins dos anos 50, e as da presa de Castrelo de Miño, sobre o Miño, no Ribeiro, a comezos dos 60.^{[Cómpre referencia]}

Clima

Climaticamente a provincia de Ourense, como toda Galiza, pertence ao tipo oceánico, caracterizado en liñas xerais por temperaturas suaves ao longo de todo o ano - con máximas estivais e mínimas invernais -, e precipitacións tamén durante todo o ano - con máximos invernais e mínimos estivais -. Porén non é o clima da costa (este mesmo ten sido cualificado de hiper-húmido na súa zona sur). A posición interior do territorio ourensán e a existencia dun relevo elevado propician diferenzas, carecendo por outra banda de homoxeneidade en toda a provincia. Basicamente distínguense catro zonas climáticas ourensás:

Dominio oceánico de transición

Aparece na zona noroccidental da provincia. Sen que chova como na costa, as precipitacións acadan valores en torno aos 1.500 mm, as temperaturas medias anuais, que ostentan o menor gradiente térmico da provincia, son suaves, acadando entre 12 e 14 °C de media. Os veráns poden cualificarse de frescos, pois non se atinxen nin os 20 °C de media. As precipitacións anuais andan arredor dos 1.500 mm, pero hai unha certa aridez estival. Un exemplo é Seoane, no concello do Carballiño:

Seoane
1931-1960	xan	feb	marz	abr	mai	xuñ	xull	agost	set	out	nov	dec	ANUAL
Temp. media (°C)	5,1	6,4	8,4	10,4	12,6	15,7	17,9	17,6	15,7	12,4	7,8	5,5	11,1
Precipitacións (mm)	204	151	185	110	98	50	27	38	57	129	176	199	1423

Dominio oceánico continentalizado

Corresponde á zona meridional da provincia: depresións da Limia e do Támega. As temperaturas medias anuais están entre 10º e 11 °C, e as precipitacións sobre 900 mm anuais. Porén as temperaturas invernais son frías, con abundantes días de xeadas, mentres a seca estival, con alto déficit de precipitacións, pode durar ata catro meses. Este dominio enlaza co da meseta central lucense, pero está rota a continuidade rómpese nos vales do Sil-Miño. Os datos básicos do clima de Xinzo de Limia poden mostralo:

Xinzo de Limia
1931-1960	xan	feb	marz	abr	mai	xuñ	xull	agost	set	out	nov	dec	ANUAL
Temp. media (°C)	4,5	4,9	7,8	9,2	12,2	15,2	17,5	17,7	15,2	11,2	7,8	4,9	10,5
Precipitacións (mm)	94	94	119	67	74	51	20	24	52	93	99	134	921

Dominio oceánico-mediterráneo

Esténdese polos vales do río Miño e do Sil, desde o Ribeiro ao Valdeorras, incluíndose a depresión da capital. A flora, e mesmo os cultivos dominantes, testemuñan o influxo mediterráneo. Son os países do viño. É a zona máis seca de Galiza, con medias de insolación superiores a 2.500 horas/ano e precipitacións por embaixo dos 800 mm. As temperaturas medias anuais roldan os 14º, con veráns calorosos (é doado atinxir e superar os 40º en días estivais), mais os invernos, polo illamento dos vales, son fríos, con frecuentes néboas e xeadas. Un exemplo pode ser a mesma cidade de Ourense:

Ourense
1931-1960	xan	feb	marz	abr	mai	xuñ	xull	agost	set	out	nov	dec	ANUAL
Temp. media (°C)	6,9	7,7	10,8	12,6	16,0	19,4	22,1	21,4	19,2	14,7	10,0	7,7	14,0
Precipitacións (mm)	90	78	99	56	62	42	17	20	43	89	95	128	818

Dominio oceánico de montaña

Basicamente corresponde ás zonas provinciais das serras do Macizo Central e as serras orientais (Eixe, Segundeira). As precipitacións acadan os valores da Galiza costeira nos 1.000 m. de altura, atinxíndose 1.500 mm ou máis. En cotas máis altas supéranse esas cifras. No inverno, as temperaturas medias mensuais poden caer por embaixo do 0 °C. Un exemplo pode ser Mesón de Herosa, a 900 msnm, no concello da Gudiña:

Mesón de Herosa
1931-1960	xan	feb	marz	abr	mai	xuñ	xull	agost	set	out	nov	dec	ANUAL
Temp. media (°C)	3,6	4,2	7,2	8,8	12,0	15,3	17,8	18,0	15,5	11,5	7,7	4,4	10,3
Precipitacións (mm)	157	127	155	120	168	73	13	40	93	124	204	200	1474

Zonas bioxeográficas

Souto de Rozabales e castiñeiro de Pumbariños.

A provincia de Ourense, pertence á zona bioxeográfica Eurosiberiana, como o resto de Galiza, pero a súa situación especial fai que se atope en transición entre a provincia Atlántica daquela, e a provincia Carpetano-Ibérico-Leonesa que xa forma parte da rexión Mediterránea. Esta zona de transición comprende tamén parte da provincia de Lugo.

A flora está marcada por especies típicas mediterráneas: aciñeiras, sobreiras, érbedos, que mesmo poden formar matos boscosos nas partes máis meridionais e orientais da provincia. A especie típica da flora galega o carballo (Quercus robur), presente na parte occidental da provincia, está substituído no Centro-Sur e Oriente provincial polo carballo cerquiño, que nas comarcas máis orientais denominan rebolos. Nos ríos os amieiros, bidueiras e salgueiros, típicos da provincia Atlántica, conviven nas beiras dos ríos e outros lugares húmidos, con chopos, que son máis mediterráneos. A vexetación degradada, aínda con predominio de toxos e xestas, nas zonas occidentais da provincia, ve xurdir grandes extensións de uces, que tinxen de morado ou branco, abas enteiras dos montes, recobrando a cor amarela a grande altura cos piornos. Aparecen tamén plantas aromáticas, típicas da garriga e do maquis mediterráneo: estebas, lavanda, cantroxo ou azaia (Lavandula pedunculata), tomiño, ourego etc.

A intervención humana mudou a paisaxe boscosa, introducindo eucaliptos, piñeiros e, desde moito máis antigamente, o castiñeiro. Mais entanto o eucalipto está reducido ás terras baixas occidentais, o piñeiro está adaptado en toda a provincia, aínda que a certas alturas medra con dificultade. O castiñeiro forma masas boscosas relativamente extensas en concellos do Macizo Central, como Chandrexa de Queixa ou A Pobra de Trives, mentres noutros son soutos maiores ou menores.

A fauna, consecuentemente, pode contar con especies tanto atlánticas como mediterráneas. Mentres a velenosa víbora de Seoane (Vipera seoanei) está espallada ata o norte de Galiza, outras especies de réptiles prefiren medios máis cálidos, polo que son relativamente abundantes nesta provincia, entre elas cabe indicar a outra cobra velenosa galega a víbora fociñuda (Vipera latasti). Varias son as especies emblemáticas en perigo, como a perdiz charrela (Perdix perdix) propia das alturas, que ten o límite meridional de expansión precisamente na serra do Xurés.