Mbopi

Mbopi, karaiñe'ẽme murcielago, oĩ umi Chiroptera hérava apytépe, ha oje'e yvy apére oĩha amo 1.400 rupi ojoavýva ojuehegui. Oĩ tuicháva ha michĩva, oĩ pytãngýva térã hũngy nungáva. Oĩ inambi akuáva ha inambi apu'áva, itĩmbuku térã itĩ chótova. Paraguáipe oje'e chupe mbopi, guaranietépe katu, Bolivia ha Vrasílpe oje'e chupe andýra.

Mbopi ojogua angujápe, upévare oĩ he'íva hese anguja ovevéva. Mbopi ra'y okambu isýre, ijoguaha ndaipóri. Mbopi ovevérõ jepe ha'e ndaha'éi guyra, ha ndahaguéi guyráicha, angujáicha uvei. Ha'e ipo ha ipy, umi ipógui oiko ipeporã. Ipepo mbytépe ity'ãi, ha umíva oiporu oguata hag̃ua térã ojupi hag̃ua mamo oikesehápe.

Mbopi apytépe oĩ umi ho'úva yva, umíva tuichavéva upévare oje'e chupe mbopi guasu ha mba'eve ndojapói ñanderehe. Oĩ umi michĩva, ho'úva tymbachu'i ovevéva, ñati'ũ ha panambi'i pyhare hamba'e, ha upéi oĩ umi tuguy ho'úva, umívape karaiñe'ẽme oje'e "vampiro". Umi tuicháva ovy'a ha'eño ha oke yvyra rakãre. Ipýgui osãingo oke aja, ha oimérõ imemby, umíva ha'e oguereko ijapére. Mbopi peteĩnte imembýva, ikatu jepe ave, sapy'ánte imemby mokõi térã mbohapy. Ipokã jepe umíva.

Mbopi tamichĩ térã tatuicha, pyharekuénte osẽ ikehágui hembi'urã rekávo. Kuarahy oikévo oñemongu'e ha hyvatãvo ou jey ikehápe, kuarahy osẽ mboyve. Mbopi michĩ hesa, péicharõ jepe oveve jave pyharekue, nombetíri mba'evére. Oñembogua opa mba'e haperãme oĩvagui, ta'ipo'i jepe ra'e alámbreicha. Haperã oikuaa hag̃ua opoi iñe'ẽgui ha upéva ou jeývo chupe, ku sérrro yvatekua rupi jasapukáirõ ha upéi ñahendúva ou jeýrõicha ñandéve, péicha ha'e oikuaa mba'épa oĩ henonderãme. Oikuaa hembi'urãpa hína, tuichápa térã michĩ, ipya'épa térã nahániri, ha moõite oĩ. Oikuaávo hembi'urãha oipe'a ijuru, ndaha'éirõ katu oñemboguánte chugui. Sapy'ante ha'etévaicha ku okañýva hikuái, opyta operere ha ojere hamba'e ha ñahendu opirirĩrõ. Péicha ojapo oikuaaporã meve mba'épa oĩ henonderã térã ijerére. Oĩvaicha tyapu omokañýva chupe, upévare ñane akã ári, hatã javoleárõ alámbre térã tukumbo, upe hyapukue omokañy chupe ha ou ombeti hese. Mbopi iñe'ẽ po'ígui oveve jave, ñande ñahendúi. Ikehápe og̃uahẽ vove katu, itakua pytũme, hatã oñe'ẽ oikuaa hag̃ua moõitépa oĩ hupa ha imemby.

Heko

Mbopi apytépe oĩ umi ha'eño ovy'áva ha oĩ umi hetakue oñembyatýva ikehápe, taha'e itakuápe, óga pepoguýre térã yvyrakuápe. Táva Tovatĩme oĩ peteĩ itakua herakuãguasúva, Mbopikua oje'e chupe. Upépe jahakuaa jahecha hag̃ua mbopi keha, ñahendu oñe'ẽ joárõ ha ñahetũ hyakuãngue.

Oĩ umi he'íva mbopi ñandesu'úrõ nañañanduiha ipepópe ñandepejúgui. Mbopi rãi hãimbeporãgui, nañañandúi ñandesu'úrõ, ha upéi michĩ opyta upe hãimbore. Ombokuávo ñande pire, oñepyrũ oheréi ha hendy oiporu ani hag̃uátei hypy'a ñande ruguy ha osryryporãve hag̃ua. Mbopi nokambúi ñanderehe, oheréinte upe ñande ruguy osyrýva. Ha péicha avei ojapo mymbakuérare, taha'e vaka, kavaju ha ryguasu hamba'e. Ryguasu ndahuguy hetáigui ikatu omano, kavaju ha vaka katu, oimérõ mbopi oueteri chupe, opyta ykangypa. Umi pohã ojapóva he'i mbopi rendýgui ikatu mba'eneha ñanohẽ pohã ikatúneva ojapoporã umi ikorasõgui hasýva térã huguy hypy'ũvape.

Umi yva ho'úvape oje'e mbopi guasu, Chrotopterus auritius ha Artibeus planirostris, oguerekóva amo 50 cm rupi ipepo oipysopárõ, ha A. lituratus, michĩvéva. Ko'ãva ovy'a ka'aguýpe ha oke umi yvyra rakãnguápe. Ko'ãva mba'eve ndojapói ñanderehe. Ha'ekuéra ohetũ ha ohechápe, ojuhu hembi'urã.

Mbopi tuguýre oikóva Desmodus rotundus, mymbakuérape oisu'úva ha ñandéve avei. Jake jave ikatu ou ñandesu'u ñande pýpe hamba'e, ñande ñañandu'ỹre. Ndatuicháirõ jepe umi yva ho'úvaicha, mbopi guasúnte avei oje'e chupe. Tuichave umi mbopi'ígui jahecháva oveve pyharekue. Ko'ãva ovy'a ka'aguy hesakãháme térã isla'ípe, ha ikatu heta ijaty hikuái. Oje'e hese omyasãiha mba'asy mymbakuéra apytépe, tumby'a hamba'e.

Oĩ avei mbopi ho'úva pira, Noctilio leporinus (mbopi bulldog) ha N. albiventris, ko'ãva ovy'a ysyry oĩháme. Oje'e avei chupe mbopi pytã.

Tavarandúpe

Ñande apytépe oĩ heta mba'e jaiporúva mbopípe ñambohérava. Oĩ parilla mbopi so'o ñambychy hag̃ua. Jajapo tambórgui, jajatapy huguápe ha ijerére hyepýpe ñamosãingo ty'ãire so'o ha upéi ñamboty ijuru. Oĩ avei lampara mbopi kerosénpe ñamyendýava.

Natalicio Talavera diario Kavichu'i omoñepyrũ vaekue peteĩ hembiapópe imandu'a mbopi rehe.

Mbohapy aña rymba

ko yvy ári ndaje oĩ

ojoguava ha’ãnga

ka’i, jagua ha mbopi.

Pedro Segundo ka’i

Bartólo Mitre jagua

Venáncio Flore mbopi

La Tripe Alianzagua.