Mòfoloji (lengwistik)
Nan lengwistik, tèm lan « mòfoloji » (cf. mo yo grèk yo mòfè « fòm » + lógos « etid ») rele tradisyonèlman branch lan gramè a ki etidye fòm lan pou tout mo yo, nan opozisyon avèk sentaks la, ki okipe li dezafè fonksyon pou mo yo e pou antite pi gwo pase sa yo. Nan yon lòt fason, mòfoloji etidye paradigm yo pou mo yo e òganizasyon nan kategori gramatikal, atò ke sentaks la trete siksesyon yo mo, nan tout relasyon sentagmatik
Nan yon konsèpsyon ki pou òganizasyon estratifye, nan nivo, ki pou lang lan, tèm lan se tou itilize pou denome nivo a pou ke inite debaz la gentan menm ak kalite siy lengwistik ann tèm tradisyonèl, li rele estrikti mòfolojik la antan ke pati nan estrikti gramatikal.
Mòfoloji sa pa gen menm enpòtans pou tout lang yo. Li se sitou pou lang yo di sentetik, kit l'I ta flèksyonèl oubyen aglitinant, e anpil fwa pi piti pou lang ki di li se izolan, nan sa ke mo yo se ann jeneral envaryab.
Nan yon sans pou wè estad yon lang ou etidye ladan, genyen mowogoloji deskriptiv (senkwonik), ki dekri estrikti a ki mòfolojik pou lang lan nan yon moman done pou devlopman li, e mòfoloji istorik (dyakwonik), ki etidye evolisyon estrikti mòfolojik nan lang lan e pèspektiv devlopman. Genyen tou mòfoloji konparativ, ki okipe li nan menm tan pou evolisyon estrikti mòfolojik ki pou de (2) oubyen pou pliziyè lang (sitou aparante yo), eseye, pran tankou, pou tabli yon pakèt kritè ki detèmine relasyon yo tipolojik ant lang.
Aspè etidye pa mògoloji a
[modifye | modifye kòd]Pa etid fòm mo, nou konprann etid la omwen sou de (2) aspè.
Youn nan aspè sa a yo se estrikti entèn mo yo, règ yo selon yo menm konstitye li fòm li yo, fason ke li konbine li mòfèm yo ki konstitye, lòt fason nou ka di, règ yo pou modifikasyon fòm yo. Fòm sa yo ke mo pran yo se prensipalman sa yo ki eksprime divès kategori gramatikal (mòfolojik) yo. Se yo sa a, selon lang lan, jan an, ka, nonm, pèsòn, dyatèz la, mòd, tan, aspè, mòd aksyon. Nan tèm tradisyonèl, modifikasyon nan fòm yo, yo rele deklinezon e konjigezon.
Yon lòt aspè se gwoupman mo nan klas leksiko-gramatikal ki gen trè distenk yo, ki rele tradisyonèlman Pati diskou, ki pa konsène sèlman mo yo kote fòm yo modifye (pati diskou varyab), men tou sa a yo kfòm ki sibi chanjman (pati diskou envaryab).