Իրավագիտություն
Իրավագիտությունը կամ իրավաբանությունը գիտություն է իրավունքի մասին։ Իրավաբանները զբաղվում են իրավունքի բնույթի և զարգացման համակարգված պարզաբանմամբ, բացահայտում են այն սկզբունքները, որոնց վրա հիմնված է կամ պետք է հիմնված լինի իրավունքը՝ ներառյալ դրա կապը այլ հաստատությունների և գործելակերպերի, օրինակ՝ բարոյականության հետ, ինչպես նաև բացահայտում են դրա ներքին գործելակերպը։ «Իրավունքը» կարող է լինել փաստական (գործող) և բնական (այստեղից է «բնական իրավագիտություն») կարևոր ավանդույթը) կամ նույնիսկ ներկայացվել որպես կարգավորիչ օրենսգիրք, որը պաշտոնական իրավական համակարգի բաղկացուցիչ մասը չէ։
Կարող է թվալ, թե այս խնդիրների վերացական բնույթը հեռացնում է իրավաբանությունը իրավունքի բովանդակությունից, սակայն սկզբունքները, որոնք իրավաբանությունն ուսումնասիրում կամ նկարագրում է, կազմում են (կարող են կազմել) իրավաբանների գործելակերպի բաղկացուցիչ մասը կամ կիրառվում են (կարող են կիրառվել) իրավական համակարգի շրջանակներում։ Հետևաբար, իրավունքի և իրավագիտության կապը նման է քաղաքականության և քաղաքագիտության կապին։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անտիկ շրջան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իրավագիտության տարրերը ծագել են իրավական գիտությունների և օրենսդրության զարգացման շրջանում․ իրավունքի մասին որոշ տեղեկություններ ընդգրկված են եղել դեռ հնում կրթության ընդհանուր համակարգում։ Ի սկզբանե նրանք մտնում էին կրոնական գիտությունների և փիլիսոփայության մեջ։ Օրինակ՝ Իսրայելում իրավական հանձնարարությունները ուսումնասիրվում էին Մովսեսի օրենքներով։ Հին Հունական ստոիկյան դպրոցներում, սովորեցնում են դատական հռետորություն։ Ի սկզբանե Հին Հռոմում իրավունքի իմացությունը հանդիսացել է քրմերի արտոնությունը։
Առաջին մասնավոր իրավաբանական դպրոցը, որտեղ ուսուցիչներ կարդում էին դասախոսություններ և աշակերտների հետ կազմակերպում քննարկումներ, հիմնադրվել է Մազուրեի Սաբինի կողմից (սաբինյան դպրոցը, Կապիտոնի դպրոցից շուտ է հիմնադրվել)։
IV-V դարերում գոյություն են ունեցել չորսամյա ժամկետով իրավաբանական դպրոցներ (Հռոմում, Կոստանդնուպոլսում, Աթենքում, Ալեքսանդրիայում, Կեսարիայում), որտեղ աշակետները ուսսումնասիրում էին հայտնի հռոմեական իրավաբանների գործերը։ 533 թվականին Հուստինիանոսը հրապարակել է հատուկ սահմանադրություն, ուսումնական դասընթացը 5 ամյա դարձնելու համար, որտեղ պարտադիր ուսումնասիրում էին Պանդեկտները և Հուստինիանոսի օրենսգիրքը։
Հռոմեական իրավական[1] ավանդույթներին փոխարինել է Բյուզանդական իրավաբանությունը։
Արաբական երկրներում գերիշխանությունը անցել է Շարիաթական օրենքին։
Վաղ միջնադարում Արևմտյան Եվրոպայում հատուկ իրավական կրթություն չի եղել։ Սակայն X դարում Պավիայում հիմնադրվել է դպրոց, որտեղ ուսուցանվել է Լոմբարդիական օրենք։ դարի վերջում Բոլոնիայում արվեստի դպրոցին կից բացվել է իրավական դպրոց, իսկ ավելի ուշ համալսարան, որտեղ XII դարի կեսերին ուսացանել և սովորել են հռոմեական իրավունք, տարբեր երկրներից։
XII-XV դարերում Արևմտյան Եվրոպայի մի շարք երկրներում բացվեցին համալսարաններ (Օքսֆորդի, Քեմբրիջի, Փարիզյան), որտեղ առաջատար էին իրավաբանական ֆակուլտետները, որոշներում ուսուցանում էին հռոմեական իրավունք։ Արևմտյան Եվրոպայում իրավունքը աստիճանաբար դառնում է մշակութային զարգացման ուղեկից։ Իրավաբանությունը աստիճանաբար զարգացավ Իտալիայում, Անգլիայում, Ֆրանսիայում և Գերմանիայում, այս շրջանում իրավաբանները զբաղվում էին հռոմեական իրավունքի ուսումնասիրմամբ, այնպես էլ փիլիսոփայական վարդապետությունների վերլուծությամբ և այսպես կոչված բնական իրավունքով։ Այս իրավաբանների նախնական գործը իրավաբանական փոխկապակցված գործարքների կնքումն է դատական գործընթացի մասին։
Զգալի տարբերություն կա անգլիական տեղական իրավական ավանդույթների և մայրցամաքայինից, նրա հիմքում հիմնականում ընկած է ռոմանական իրավունքը, իսկ հետագայում զարգացել են առանձին անգլո-սաքսոնական և ռոմանա-գերմանական իրավական ընտանիքները։ Մինչև XV դարը Ֆրանսիական իրավաբանությունը իր ուշադրությունը սևեռել էր սովորական իրավունքի կոտյումների (ֆր. coutume — սովորություն) հավաքման և մշակման վրա, բայց առավելապես զբաղվում էին հռոմեական իրավունքի ուսումնասիրությամբ։ Օրինակ՝ Բուվեզիի Կոտյումները, Նորմանդիի Մեծ կոտյումները։
Նոր ժամանակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]XV դարի երկրորդ կեսին անգլիական իրավագիտությանը նոր զարկ է տալիս Ֆորտեքսյուի «De laudibus legum Angliae» և Լիտլտոնի «Tenures» աշխատությունները։ Առաջինը ունի նախապատվական նշանակություն հրապայակային, իսկ երկրորդը մասնավոր իրավունքի ոլորտում։ Լիտլտոնին հաջորդում են Ժերմանը («Dialogus de fundamentis legum Angliae et de conscientia», 1523), Ֆիտցգերբերտը («New Natura Brevium», 1538), Ստաունֆորդը անգլիական իրավունքի ամենահին տեսաբանը («The Pleas of the Crown», մինչև 1558 թվական), Սմիթ (նրա «De republica Anglorum» աշխատությունը պատմում է իր ժամանակի (1565 թվական) Անգլիայի պետական, քաղաքացիական և քրեական իրավունքների մասին)։
Նաև լավ հայտնի են Կոկաի ընդհանուր բնույթի աշխատությունները ՝«Institutes of the laws of England»:
XV դարի վերջում Ֆրանսիայում սկսվում է դատական որոշումների լուրջ մշակումի շահ գործնականում կիրառվող Jurisprudence des Arrêts իրավունքի։ Այդ գործում հատկապես աչքի են ընկել գործիչներ Լոունեթը (Louet), և Դենիսարթը (Denisart):
Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունից հետո ի հայտ եկան նոր օրենսգրքեր, քրեական օրենսգիրքը և Նապոլեոնի քաղաքացիական օրենսգիրքը, և առաջացել է դրանց մեկնաբանների մեծաթիվ խումբ և ստեղծել են գիտական գործունեություններ, որոնք ուղղաված են եղել ֆրանսիական իրավունքի զարգացմանը։
Ժամանակակից իրավաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իրավաբանական կրթություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]XX դարում Արևմտյան Եվրոպայի, Հյուսիսային Ամերիկայի զարգացած մի շարք երկրներում իրավաբանական կրթությունը տարածվել է չափազանց արագ և դարձել է ավանդական։ Ժամանակակից երկրներում դա պայմանավորված է հասարակական հարաբերությունների իրավական կարգավորման աճող դերի շնորհիվ։ Իրավաբան ուսանողների որոշ կրճատումներ նկատվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, սակայն 1950-ական թվականներին ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, Գերմանիայում և մի շարք այլ երկրներում իրավաբանի դիպլոմը հնարավորություն էր տալիս զբաղվել զուտ իրավաբանությամբ կամ նմանատիպ այլ աշխատանքով։
Բայց որոշ երկրներում դատարանում փաստաբան աշխատելու համար պահանջում էին լրացուցիչ մասնագիտական պատրաստումներ։ Ֆրանսիայում դատական պաշտոն զբաղեցնելու կան հենց փաստաբան աշխատելու համար անհրաժեշտ էր ունենալ դիպլոմ, հանձնել լրացուցիչ քննություններ և ստանալ ևս մեկ դիպլոմ (այսինքն որոկավորման վկայական)։ Սկանդինավյան երկրներում, Լատինական Ամերիկայում իրավաբանական կրթության դիպլոմը որպես կանոն բավական է ցանկացած իրավաբանական ոլորտի պաշտոն զբաղեցնելու համար։
Իրավաբանական կրթությունը[2] բաժանվում է տարբեր ուսումնական ցիկլերի։ ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, Մեքսիկայում և այլ երկրներում 1-ին ցիկլը տևում է 3 տարի, և ստանում է բակալավրի իրավունքներ, 2-րդ ցիկլը 1 տարի (շրջանավարտները ստանում են մագիստրոսական աստիճանի իրավունք)[3]։
Որոշ համալսարաններում գոյություն ունի 3-րդ ցիկլը, որը նախատեսված է ավելի գիտական պատրաստությունների համար, որից հետո սովորողին շնորհվում է դոկտորային աստիճանի իրավունք։ Ֆրանսիայում իրավաբանական կրթությունը ներառում է երկու երկամյա ցիկլ. ընդհանուր պատրաստում (ավարտից հետո տրվում է դիպլոմ) և մասնագիտացում (շնորհվում է լիցենզիոն իրավունք)։ Դոկտորի իրավունք շնորհվում է լրացուցիչ ցիկլը ավարտած բարձր մակարդակի և գրված ատենախոսության համար։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Գագիկ Հարությունյան, Սուրեն Մարտիկյան, Արտակ Մովսիսյան, Օքսֆորդի քաղաքագիտության և քաղաքականության բառարան (խմբ. Ալեքսանդր Աղաբեկյան, Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Գիտանք»», 2003 — 592, էջեր 592 — 592 էջ. — 500 հատ։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ (PDF) https://web.archive.org/web/20170919004911/http://ilp.rau.am/uploads/blocks/0/1/138/files/uch_posobie_safaryan.pdf. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ «Իրավագիտության ֆակուլտետ». www.ysu.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
- ↑ ««Եվրոպական Ուսումնասիրություններ» միջմասնագիտական մագիստրոսական ծրագիր». www.ces.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Հայաստանի փաստաբանական դպրոց Արխիվացված 2020-10-23 Wayback Machine
- Արտասահմանյան երկրների քաղաքացիական և առևտրային իրավունք Արխիվացված 2017-09-08 Wayback Machine
- Jurisprudence | Legal Information Institute
- Filosofiadeldiritto.it diritto e dottrina dello stato" Lircocervo.it
- The Case of the Speluncean Explorers: Nine New Opinions Արխիվացված 2008-06-02 Wayback Machine
- The Roman Law Library, incl
- Evgeny Pashukanis - General Theory of Law and Marxism
- Internet Encyclopedia: Philosophy of Law.
- The Opticon: Online Repository of Materials covering Spectrum of U.S. Jurisprudence Արխիվացված 2008-05-16 Wayback Machine
- - LawTeacher.net - Jurisprudence
- Foundation for Law, Justice and Society Արխիվացված 2016-01-05 Wayback Machine
- Bibliography on the Philosophy of Law. Peace Palace Library
- Norwegian Association for Legal Philosophy Արխիվացված 2010-02-09 Wayback Machine
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իրավագիտություն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||
|
Ընթերցե՛ք «իրավաբանություն» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։ |
| ||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 453)։ 
|