Ուդինե

Քաղաք
Ուդինե
Udine
Դրոշ Զինանշան
Երկիր	Իտալիա
Մարզ	Ֆրիուլի Վենետիկ ՋուլիաՖրիուլի Վենետիկ Ջուլիա
Գավառ	Ուդինե
Համայնք	regional decentralization entity of Udine?
Մակերես	57,17 կմ²
ԲԾՄ	113±1 մետր
Բնակչություն	▼97 808 մարդ (հունվարի 1, 2023)
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	0432
Փոստային դասիչ	33100
Ավտոմոբիլային կոդ	UD
Պաշտոնական կայք	comune.udine.it​(իտալ.)
Ուդինե (Իտալիա) Ուդինե (Ֆրիուլի Վենետիկ Ջուլիա)
Ուդինե Վիքիպահեստում

Ուդինե (Ֆրիուլիերեն՝ Udin, գերմ.՝ Weiden, լատին․՝ Utinum, սլովեն.՝ Videm), քաղաք, Իտալիայի հյուսիսարևելյան մասում, Ֆրիուլի Վենետիկ Ջուլիա մարզի կենտրոնական մասում՝ Ադրիատիկ ծովի և Ալպերի միջև, Սլովենիայի սահմանից 40 կմ հեռավորության վրա, Ուդինե գավառում։

Անվանում

Ուդինե անվանումն առաջին անգամ հանդիպել է միջնադարյան լատինական արձանագրություններում որպես «Udene» 983 թվականին և որպես «Utinum» 1000 թվականին։ Անվան ծագումը հստակեցված չէ, սակայն կա կարծիք, որ այն նախահռոմեական ծագում ունի՝ կապված հնդեվրոպական նախալեզվական ou̯d^h- 'udder' արմատի հետ, որը փոխաբերական իմաստով նշանակում է «բարձունք»։

Պատմություն

Ուդինեն եղել է Ֆրիուլիի պատմական մայրաքաղաքը։ Այն բնակեցված է եղել դեռևս նոր քարի դարի ժամանակաշրջանում, որտեղ հետագայում բնակվել են իլլիրիացիները։

Ըստ հին հունգարական ավադության՝ հոների առաջնորդ Աթիլլան (? -453) Ակվիլեյայի գրավման ժամանակ այստեղ կառուցել է մի բլուր. նա զինվորներին հրամայել է իրենց սաղավարտներով ու վահաններով հող բերել, քանի որ լանդշաֆտը շատ հարթ էր և բլուր չկար։ Նա հիմնել է քաղաքը և այստեղ կառուցել քառանկյուն աշտարակ։

Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկումից հետո, տարածքի կարևորությունն էլ ավելի է մեծացել։ 983 թվականին առաջին անգամ Ուդինեն հիշատակվում է Օտտոն II կայսեր կողմից Ակվիլեյայի պատրիարքությանը Utinum ամրոցի նվիրաբերման ժամանակ։ 1223 թվականին այստեղ շուկայի հիմնադրումը քաղաքը դարձնում է տնտեսության և առևտրի համար կարևոր տարածք և այն դառնում է պատրիարքի նստավայրը։

Ուդինե քաղաքի տեսքը 1650 թվականին

1420 թվականին Ուդինեն նվաճվել է Վենետիկի Հանրապետության կողմից։ 1511 թվականին այստեղ տեղի է ունեցել կարճ քաղաքացիական պատերազմ, որին հաջորդել են երկրաշարժն ու ժանտախտը։ Ուդինեն մնացել է վենետիկյան տիրապետության ներքո մինչև 1797՝ լինելով պետության մեծությամբ երկրորդ քաղաքը։ Կարճ ժամանակահատված եղել է Ֆրանսիայի տիրապետության ներքո։ 1866 թվականին ներառվել է նոր ձևավորված Իտալիայի թագավորության կազմում։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին, նախքան Կապոռետոյի ճակատամարտում պարտություն կրելը, Ուդինեն եղել է իտալական գերագույն հրամանատարության նստավայրը և կոչվել է "Capitale della Guerra" («Պատերազմող մայրաքաղաք»)։

2003 թվականին նռան տեսքով հուշակոթողը՝ նվիրված է Մեծ Եղեռնին և հայ-իտալական բարեկամությանը, տեղադրվել է Ուդինեի «Արմենիա» այգում։

Ժողովրդագրություն

2007 թվականին Ուդինեում բնակվել է 97,880 մարդ, 46.9% տղամարդ, 53.1% կանայք, անչափահասները (մինչև 18 տարեկան) 14.36 %, թոշակառուները՝ 24.27 %: Ուդինեի բնակիչների միջին տարիքը կազմում է 47։ 2002-2007 թվականներին բնակչությունն աճել է 1.48 %[1] Արխիվացված 2006-07-09 Wayback Machine[2] Արխիվացված 2009-04-26 Wayback Machine: 1000 բնակչի հաշվարկով ծնելիությունը կազմում է 9.13:

Քաղաքում և նրա շրջակայքում բնակվում են շուրջ 2000 սլովենացիներ։ 1475 թվականի փաստաթղթում սլովեներենը հիշատակվում է որպես քաղաքում «ցածր դասի» լեզու և 1458 թվականի ուդինական ձեռագրում առկա է սլովեներեն բառարան։ Alasia da Sommaripa's իտալական-սլովենական բառարանը տպագրվել է Ուդինեում 1607 թվականին։ 1970 թվականին Ուդինեի համալսարանում հիմանդրվել է սլովեներենի ամբիոն

2006 թվականին իտալական ծագմամբ բնակչությունը կազմում է 90.90%:

Բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները

Քույր քաղաքներ

Ուդինեի քույր քաղաքներն են.

•  Ալբասետե, Իսպանիա (2002)
•  Բելգրադ, Սերբիա
•  Բիկաներ, Հնդկաստան
•  Բուդապեշտի III շրջան, Հունգարիա (1992)
•  Կլագենֆուրտ, Ավստրիա
•  Մարիբոր, Սլովենիա (1985)
•  Մոնտեռեյ, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
•  Յաունդե, Կամերուն (2008)
•  Նեքարի Էսլինգեն, Գերմանիա (1958)
•  Նիթ Պորտ Թոլբոթ, Միացյալ Թագավորություն (1996)
•  Նյիրեդխազա, Հունգարիա
•  Նորչյոպինգ, Շվեդիա (1964)
•  Շխիդամ, Նիդերլանդներ (1970)
•  Ուինսոր, Կանադա (1977)
•  Պիոտրկուվ Տրիբունալսկի, Լեհաստան
•  Ռեսիստենսիա, Արգենտինա
•  Սետուբալ, Պորտուգալիա
•  Վելենիե, Սլովենիա
•  Վիեն, Ֆրանսիա (1959)
•  Տիրանա, Ալբանիա
•  Ֆիլլախ, Ավստրիա (սեպտեմբերի 15, 1979)

Պատկերասրահ

• 
  Վենետիկյան տուն
• 
  Facade of the Duomo
• 
  The Duomo
• 
  Chiesa di San Francesco
• 
  Piazza San Giacomo
• 
  Մանին դարպաս
• 
  Ակվիլեյայի դաչխաս
• 
  Via Mercatovecchio
• 
  Ուդինեի համալսարան
• 
  Ուդինեի Սանտա Մարիա դի Կաստելո զանգակատան հրեշտակ

Արտաքին հղումներ

Ուդինե էջը Վիքիպահեստում

• Udine homepage
• Italia.it Արխիվացված 2020-06-20 Wayback Machine
• Sunday Telegraph reportage
• Udine portal Արխիվացված 2012-12-01 Wayback Machine
• University of Udine
• Udine in 3D Արխիվացված 2018-09-23 Wayback Machine
• The soccer song Fuarce Udin Արխիվացված 2008-02-03 Wayback Machine
• Udine International School Արխիվացված 2019-01-24 Wayback Machine
• Udine20 (Udine Events)
• Friuli Innovazione Centre of research and technology transfer
• Giovanni Maria Cassini (1791). «Lo Stato Veneto da terra diviso nelle sue provincie, seconda parte che comprede porzioni del Dogado del Trevisano del Friuli e dell' Istria». Rome: Calcografia camerale. (Map of Udine region).

Ծանոթագրություններ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուդինե» հոդվածին։