Architecture

The recent practice of restoring a small portion of a historic site-generally the most preserved street-has become a trend in urban conservation in Turkey. The large amount of projects, although almost all are unrealized, points to the acceptance of " street renovation " as an effective method of urban preservation. However, the topic has not got the scholarly attention it deserves, yet. Since these types of micro-scale urban preservation projects are acknowledged as an intermediate stage between urban preservation and restoration of individual buildings, the end products differ from façade restorations to detailed renovation projects. This study aims to present a street renovation project for Giresun Dİk Sokak. On the other hand, it also intends to open a discussion on the efficiency and application issues of street renovation projects. Özet Sokak sağlıklaştırma projelerinin son yıllarda yaygınlaşarak artması bunların kentsel tarihi alanların korunması ve sunulmasında etkin bir yöntem olarak kabul gördüğünün işaretidir. Ancak, koruma kavramının kentsel ölçek ile yapı ölçeği arasında değerlendirildiği uygulamalar farklı amaçlar için hazırlanmakta, ortaya çıkan projelerin kapsamı ise cephe düzenlemeleri ile detaylı restorasyon projeleri arasında değişmektedir. Uluslararası literatürde henüz yerini almamış olan, bu nedenle neredeyse Türkiye'ye özgü olarak tanımlanabilecek sokak sağlıklaştırma çalışmaları, gerek etkinlik derecesi gerekse projelendirme ve uygulama süreçleri açısından bilimsel tartışma ortamlarında yerini yeterince bulamamıştır. Bu bildirinin amacı Giresun Kentsel Sit Alanı'nda bulunan Dik Sokak için hazırlanan sokak sağlıklaştırma projesini tanıtırken, bir koruma metodu olarak sokak sağlıklaştırma uygulamaları konusunu akademik gündeme taşımaktır. Korumanın farklı platformlarda, farklı algılandığı bir dönemde, yenileme çalışmalarının koruma kriterleri doğrultusunda nasıl olabileceği konusunda bir tartışmanın yararlı olacağı açıktır. Giresun İl Özel İdaresi desteği ile Giresun Belediyesi tarafından tamamlanması planlanan Giresun Kentsel Sit Alanı içinde yer alan Dik Sokak Sokak Sağlıklaştırma Projesi Şubat 2009 tarihinde başlamış, Kasım 2009 tarihinde Trabzon KVK Kurulu tarafından onaylanmıştır. Giresun kentsel sit alanı Giresun Kalesi'nin batı yamacına yayılmış Hacı Siyam, Çınarlar, Kale mahallelerini kapsayan Zeytinlik mevkiinden oluşmaktadır. Geleneksel doku dar, kıvrımlı taş kaplı sokaklardan oluşmaktadır. Yapılar bahçeler içinde yerleşmiş, sokaklar çoğunlukla bahçe duvarları, yer yer yapılarla tanımlanmıştır. Doğrudan sokağa açılan konutlar bulunmaktaysa da bu yapıların bahçelerini zaman içinde imar değişiklikleri (ifraz, yola terk vb.) ya da yapısal değişiklikler (ek yapı, kat bölünmesi vs) nedeniyle kaybettiği anlaşılmaktadır. Bahçe dışında başka bir açık alan kullanımı (avlu ve benzeri) yoktur. YAPI/PARSEL İLİŞKİSİ Moloz taş duvarlar arkasında kalan bahçe açık alan kullanımında ihtiyaç duyulan mahremiyeti sağlamıştır. Bahçelerde doğal arazi yapısı mümkün olduğunca korunmuş, gerektiğinde taş istinat duvarları ile teraslar oluşturulmuştur. Yapı/bahçe oranı değişiklik gösterse de hiçbir yerde 1/3'ü aşmamakta, bu da yoğun bir yeşil doku oluşturmaktadır. Bazıları oldukça gösterişli olan bahçe kapıları ile ulaşılan bahçelerde tandır, ocaklar, çamaşır tekneleri gibi kullanım objeleri de bulunur. Sıklıkla karşılaşılan kuyuların yanı sıra su basman altına yerleştirilmiş sarnıçlarla bağlantılı dekoratif çeşmeler de yaygındır. Bahçenin konuttan uzak bir köşesine konumlandırılmış müştemilatlardan bazıları günümüze gelmiştir.

Kayseri was an important commercial city throughout history with declaration of the Turkish Republic; it continued importance in different areas. It was a model of modernization which the ideology was setting up on westernization. City has many original examples of this Early Republican Period. Modernization of Republic was stared by industrialization. Reason of this case Kayseri became industrial city in early 20 th century. Investments (in terms of economic and spatial), which were made by government in Early Republican Period, had been continued by the private sector. Industrialization was seen most important dynamics of development also as a key to modernization. This situation caused establishment of new Kayseri around of the industrial area as a modern model of Turkey. In 1920-1960, industrial complex had created new models in small city scales. These complexes were constructed in boundaries of city center at the same time city center was reconstructed according to modern city planning and new style (modern style) construction. Ceremonial ground (square of city), urban planning of grid system, opening up of wide main transport routes, construction of new public place like as municipal building, which were symbols of international style, were constructed by destroying historical city center in Early Republic Period. Republic was not only constructed new public buildings in modern style, it was tried to build new life with the modern residential areas. Opposite of traditional residential areas constructed modern houses for point out of new life style according to this period historical place demolished to constructed new buildings. With modern public place and dwellings government also continued construction of new functioned buildings, like as modern education complexes, community center, stadium, train station, to show modern life

Özet Yapıları/alanları yok eden veya geri dönüşü olmayan tahribatlara yol açan birçok etken vardır. Bu etkenlerin bir kısmı doğa kaynaklıyken, büyük bir kısmı insan kaynaklı risklerdir. Tek yapı ölçeğinden, kentsel ölçeğe kadar insan eliyle yapılan müdahaleler, kontrol edilme şansı varken, kültür mirası için doğadan çok daha yıkıcı niteliktedir. Doğa kaynaklı riskler için öngörüler oluşturulmaya çalışılırken, koruma yönetimi hazırlanırken, olabilecek tahribat olasılıklarına göre önlemler alınırken, insanlar/toplumlar var olan değerleri hesapsız, plansız, öngörüsüz olarak yıkmakta/tahrip etmektedir. Bu tahribatların bir kısmı dönüşüm adı altında kentlerin bütününde veya kent için önemli olan bölgelerde yapılmaktadır. Bu çalışmaların önemli bir bölümünün amacı kültür mirasının korunması, kullanılması değil, alanı yapı stoku olarak görüp verilen yeni işlevler ile getiri elde etmektir. Yapılan uygulamalarla tam da örtüşen " dönüşüm'ün " sözlük anlamı " Olduğundan başka bir biçime girme, başka bir durum alma, şekil değiştirme, tahavvül, inkılâp, transformasyon " 1 dur. Kentsel koruma ile bir arada kullanılması koruma kavramının kuramsal yapısına aykırı olmakla beraber " olduğundan başka biçime girme tanımı " ile de özgünlükten tam anlamı ile uzaklaşmasına sebep olmaktadır. Büyük metropoller de yaşanan, koruma adı altında gerçekleştirilen, dönüşüm Kayseri kenti içinde geçerlidir ancak tek farkı koruma kavramının dışında tamamen dönüşüm ile ilgili olmasıdır. Bu metnin amacı koruma sınırları içinde olmayan, korunmasının gerekli olup olmadığı dahi tartışılan " modern mimarlık mirasının " Kayseri kent ölçeğinde nasıl değerlendirildiği, rant-dönüşüm ilişkisinin, riskinin neler olduğunun belirlenmesidir. Sahabiye Mahallesi, Kayseri'nin 1944 yılında yapılan imar planı ile tasarlanmıştır. Cumhuriyet'in modern kent kimliğini yapılarıyla, mimari tasarım yaklaşımıyla ve kentsel planlaması ile üzerinde taşıyan bölge kent merkezinde bulunmaktadır. Kayseri'nin Cumhuriyet ile beraber kurgulanan Cumhuriyet aksının bir parçası olan alan, modern yaşam biçimini kente taşımıştır. İnşa edildiği dönemde prestij alanı olarak kabul edilmiş, zaman içerisinde değişen kent planı ile atıllaşmış alt gelir grubuna hitap eden bir bölge olmuştur. Günümüzde ise kent merkezinde olması itibariyle ticaret merkezine dönüşmeye başlamıştır. Büyük firmalar özgünün de konut olan yapıları dönüştürerek yeniden kullanıma açmıştır. Bu değişim yapıları tamamen yıkarak veya büyük değişiklikler yaparak uygulanmakta, alanın değerlerini yok etmektedir. Çalışma yöntemi olarak öncelikle alanda var olan (dönüşen/dönüşmeyen) yapıların analiz çalışmaları yapılmıştır. Çalışmalar alanın bütününe yönelik sosyal, ekonomik ve yapısal özellikleri temel alarak oluşturulmuştur. Böylece kültür mirası olup olmadığına yönelik tartışmalar, elde edilen veriler ışığında daha kapsamlı bir şekilde irdelenmiştir. Çıkan sonuçlar doğrultusunda alanın korunarak nasıl kullanılacağına yönelik öneriler hazırlanmıştır. Sonuç olarak metinde kentsel dönüşümün, hala tartışılan " modern miras " üzerine etkileri ve sonuçları açıklanmaya çalışılacaktır.

Conservation of industrial heritage is a very popular issue in last years. But this conservation studies are not adequate so a lot of industrial complexes which effected architectural features of industrial buildings, style of producing, production and economic history and social life of citizens, are face to face with being demolished. These complexes should be preserved and inherited to the next generations. One of these complexes is Kayseri Sumerbank Bez Fabrikası which was established in Early Republican Period in 1934 by Sumerbank in Kayseri. Turkish Government who made merit of development and progress in the first
years of republic made a number of investments following variant policies. It was considered that economic independence, social development and modernization could be made by those investments. Industry was one of the major investments. It was aimed to make economy independent by industrialization. Locations for production and materials were decided through a certain plan. The first and the most important of the industrial investments was Sümerbank Bez
Fabrikası established by Sümerbank in Kayseri. It was not only for economic progress but also for social development. It was built in 1935 by Russian architects in a modernist approach in reinforced concrete system for the first time in Kayseri.
Factory was not just a production place. It consisted of a lot of social and service buildings and areas. Kayseri as a city of a longstanding history shaped its future with Sümerbank Bez Fabrikası. Sümerbank is the basis of the city’s industry as it is called an industry center today. Sümerbank Bez Fabrikası was effective in the development of Kayseri
and Turkey with its qualified workers, modernization and progress it brought to city.
The main aim of this work is to determine the value of Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası penetrated Turkish Republic’s and Kayseri’s social and economic development, to state decisions for conservation of those values and to provide reintegration to the city.

Keywords; Industrial Heritage, Kayseri Sümerbank Bez Fabrikası.
Industrialization, Modernization, Kayseri.

Özet Küreselleşme, kentlerin diğer kentler ile yarış haline girmelerine, markalaşma çabalarına ve yeni kimliklere sahip ol-maya çalışmalarına, kamusal alanların bilinen tanımlarını ve değerler sistemini dönüştürerek, ekonomik değer olarak görülmeye başlanmasına neden olmuştur. Ancak yakın zamanda küreselleşmenin karşısında artan yerel olana odak-lanma süreci Türkiye'de de sıklıkla görülmeye başlamış, özellikle tarihi kentler turistleri kendilerine çekme, potan-siyellerini nakde çevirme gayretiyle " ilan edilen veya sonradan oluşturulan " yeni kimlikleri ile öne çıkma yarışına girmişlerdir. Kentsel yapının en önemli kurucu elemanlarından olan tarihi mekânlar, sahip oldukları bilinirlikleri ve cazibe noktası olma potansiyelleri nedeniyle ekonomik getiri nesnesine çevrilmekte, kenti pazarlamanın ve markal-aştırma sürecinin " yeni " yüzleri olarak yeniden değerlendirilerek, çoğu zaman özgün kullanımlarının dışında turizm sektörüne hizmet verecek şekilde yeniden işlevlendirilmektedir. Ulusal ölçekte birçok Anadolu kentinde görülen bu hızlı yapısal dönüşüm dalgası, Tarihi Kentler Birliği'nin 2000 yılında kurulması ile hızlanmıştır. Kayseri için bu değişim süreci kentin ekonomik olarak güçlenmesi ile başlamış, kültürel potansiyellerin Tarihi Kentler Birliği sayesinde keşfedilmesi ile devam etmiştir. Tarihin bir değer ve potansiyel olarak algılanması dönüşümün en büyük tetikleyicisi olmuş, kentte sınırlı sayıda kalmış olan tarihi anıt yapıyı hedef alan birçok yeniden işlevlendirme projesi yürütülmüştür. Yeniden işlevlendirme sürecinin yaşandığı son örnek ise Tarihi Kentler Birliği tarafından 2016 yılında düzenlenen Tarihi ve Kültürel Mirası Koruma Proje ve Uygulamalarını Özendirme Yarışması'nda 83 aday arasından ödül kazanan Kayseri Lisesi olmuştur. Bu makale kültür endüstrisi ve turizm olguları bağlamında, tarihi yapıların ve kent dokularını nasıl dönüştürdüğünü, müzeleştirme eğilimi doğrultusunda Kayseri kentinde yaşanan dönüşüm süre-cini, Kayseri Lisesi'nden Milli Mücadele Müzesi'ne dönüştürülen okul yapısı üzerinden irdelemeyi hedeflemektedir. Anahtar Kelimeler: Küreselleşme, kentlerin markalaşması, müze, yeniden işlevlendirme, somut-olmayan değerler.

ÖZ
Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde başlayan modernleşme/batılılaşma
hareketleri, çeşitli alanlarda eş zamanlı yürütülmeye çalışılmıştır. Batıyı örnek alarak,
atılımlar yapmaya, savaşlardan alınan yenilgilere karşı yönetimsel reformlar ile yeniden
ayağa kalkmaya gayret edilmiştir. Batı kaynaklı gelişen bu çalışmalar beraberinde, "birey
olma", "ulus devlet olma" ideolojilerinin de Osmanlı İmparatorluğu içerisinde oluşmaya
başlamasına neden olmuştur. 20.yy başında modernleşme modernleşme süreci ve ulus
devleti olma sancısı içerisinde milli değerlerin ve ulusal kimliğinin oluşturulmasında Türk
Ocakları'nın etkisi oldukça büyüktür. 1912’de kurulan, 1931’da kapatılan Türk Ocakları
Türkçülük ideolojini temel alarak batılı olmayı hedeflemiştir. Ulus devlet olma ideolojisini,
mimari öğelerinde, plan tiplerinde sergileyen yapılar, esasında batılılaşmaya çalışan bir
devletin “Türk” kökenlerini ortaya çıkarma çalışmaları olarak görmek gerekir. Bu çalışma,
Türk Ocakları’nın devlet idaresindeki rolünü ortaya sererek, mimari bağlamda bir
tanımlama yapmayı ve ocaklar arasından öne çıkan, Ankara ve İzmir Türk Ocakları’nın
mekânsal kurgularını, mimari elemanlarında kullanılan geleneksel öğeleri incelemeyi ve
ideoloji ile mekânsal kurgu arasındaki bağlantıları değerlendirmeyi hedeflemektedir.

Kayseri was an important commercial city throughout history, and with the declaration of the Republic, it continued its importance in different areas. The city has many original buildings from the Early Republican Period and was a model of modernisation set on a western ideology. Modernisation of the Republic was started with industrialisation. Consequently, Kayseri became an industrial city in the early 20 th century. Investments (both economic and spatial) made by government were later continued by the private sector. Industrialisation was seen as the most important dynamic of development and key to modernisation. This situation resulted in the establishment of a new Kayseri around the industrial area and was viewed as an example for a modern Turkey. These industrial areas were constructed close to the boundary of the city centre. At the same time, the city centre was reconstructed according to modern city planning and the new style (modern style). The ceremonial ground (city square), an urban grid system, wide main transport routes, new public and municipal buildings, which were symbols of international style, were constructed by destroying the historic city centre in the Early Republic Period. The Republic was not only constructing new public buildings in a modern style; it was tried to build a new life with the modern residential areas. Instead of the traditional dwellings, modern houses were constructed to illustrate the new lifestyle together with new functional buildings such as modern education complexes, a community centre, stadium and train station were all constructed to show how to live the modern life. The city gained a new face with the changes starting from 1930. Today, many buildings, belonging to the Early Republican Period, are not being considered in the conservation of cultural heritage and are in danger. Industrial complexes, residential areas, public places are seen as a building stock destined to disappear and be replaced by new buildings. These earlier buildings hold important historical, social, economic and political values. Similarly, construction techniques and materials were also unique for that period. The aim of this study is to draw attention to the 20 th century buildings in Kayseri constructed in the Early Republic Period, and classify these buildings under different headings (industry, housing, public space, educational space, open spaces) with the photographs, plans and history, thus defining their values and why they must be conserved.

ÖZ Tarih boyunca toplumlar bir arada olma, toplanma, buluşma gibi ihtiyaçlarını karşılamak için açık veya kapalı kentsel odaklara ihtiyaç duymuşlardır. Her kentsel yerleşim biriminde bölgenin yaşama biçimini tarifleyen önemli fonksiyonlara sahip merkez noktalar vardır. Meydan biçiminde oluşan bu merkez noktalar, tarihsel süreçte değişen içerikleri ile toplumsal hareketler ve gösteriler aracılığıyla kent belleğinde bir temsil gücü elde etmişlerdir. Kentsel mekânların (meydanların) ortaya çıkışında tarihsellik ve buna bağlı olarak şekillenmiş fiziksel yerleşim, ölçek ve çevresel birimlerin ilişkileri öne çıkarken, toplumsal ve sosyal açıdan da yaşayış biçimi, yönetim sistemi ve bu sistemin sorunları, mücadeleler ve savaşlar belirleyici unsurlar olmuştur. Bu doğrultuda makalede, İzmir kent belleğinde önemli bir yer tutan 1922 Büyük İzmir Yangınının kentsel planlamadaki etkileri, İzmir'deki meydan oluşumları, İzmir Cumhuriyet Meydanı örneği üzerinden incelenmeye çalışılacaktır. Cumhuriyet Meydanının Büyük İzmir Yangını sonrası düzenlenen kent planlaması ile mekânsal biçimlenişi ve tarihi süreç içindeki değişen işlev ve kullanıcı niteliği irdelenecektir.

Kentsel dokunun en önemli elemanlarından olan tarihi mekânlar, sahip oldukları bilinirlikleri ve cazibe noktası olma potansiyelleri nedeniyle korunmaları ve gelecek nesillere aktarılmalarının yanında kimi kent yöneticileri tarafından ekonomik getiri nesnesine çevrilmekte, kenti pazarlamanın ve markalaştırma sürecinin "yeni" yüzleri olarak yeniden değerlendirilerek, çoğu zaman özgün kullanımlarının dışında turizm sektörüne hizmet verecek şekilde yeniden işlevlendirilmektedir. Anadolu kentlerinden sanayi alt yapısı ile öne çıkan Kayseri'de de kent tarihinin ve bu tarihe tanıklık etmiş kültür mirası yapıların kültürel değerleri dışında, varlıkları ve yeniden kullanımları ile kente ekonomik değer katabilecekleri fark edilmiş ve ekonomik gelişmenin sanayinin yanında kültür varlıkları aracılığıyla turizme odaklanması gündeme gelmiştir. Kentte sınırlı sayıda kalmış olan kültür mirası yapılar kendi özgün kullanımlarının dışında farklı işlevler ile yeniden kullanıma açılmıştır. Bu sürecin yaşandığı örneklerden birisi de Kayseri İç Kalesi'dir. Uzun bir koruma-uygulama süreci içerisinde yer alan Kayseri İç Kale'sinin değişimi geleneksel bir kültür mirası yapının koruma prosesinden bir parça farklı işlemiştir. Var olan bütün özgün değerleri ile gelecek kuşaklara aktarılması gereken ve bunun için çok geniş ve detaylı bir koruma projesi hazırlanması gereken İç Kale için yerel yönetimin ilk eylemi ulusal bir mimarlık yarışması açmak olmuştur. Kent merkezinde yer alan, kentin geçmişinin neredeyse bütün izlerini üzerinde taşıyan, verilecek yeni işlev ile yüksek turist potansiyeline ev sahipliği yapması beklenen İç Kale yarışmaya açılarak, yeniden işlevlendirilmek istenmiştir. Ancak bu durumun sonunda İç Kale koruma ile yeni yapı inşa etme arakesitinde sıkışıp kalmıştır. Bu makale turizm bağlamında, tarihi yapıların ve geleneksel kent dokularını nasıl dönüştürüldüğünü, yarışma ile bir kültür mirası yapının nasıl etkilediğini, koruma kuramı içerisinde bu sürecin nerede yer aldığını ve sonuçların neler olduğunu Kayseri İç Kalesi üzerinden irdelemeyi hedeflemektedir.