Grenlando
Kalaallit Nunaat
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Grenlando esas autonoma stato ligita a Dania jacanta en Nord-Amerika. Ol esas la maxim granda insulo de la mondo, segun surfaco.
Bazala fakti pri Grenlando.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
Homi komencis habitar Grenlando cirkume 2500 aK. Erik la Reda arivis en Grenlando en 982, kande la klimato di la regiono esis dolca, e divenis posibla kultivar hordeo an la sudo dil insulo. Dum ica tempo, la nomizita "kulturo Thule", ancestri de la moderna Grenlandani, komencis ekmigrar de nuna Alaska, e koloniigis Grenlando cirkum la yaro 1300.
En 1261 l'insulo divenis kolonio di Norvegia. Pos cirkume, 1300 la klimato divenis plu kolda, e l'Europana kolonii komencis dekadar. Skeleti de ta epoko trovita dum la yari 1920ma en Herjolfsnes prizentis evitentesi di neperfekta nutrado, posible pro exhausto di la suli. En 1379 le Inuit atakis Norvegiana koloniigisti en l'Estala kolonio e mortigis 18 viri.
En 1397, Dania, e tale Grenlando, eniris personala uniono kun Norvegia e Suedia, tra la nomizita Kalmar-uniono. En 1500, Portugalana rejulo Manuel la 1ma sendis Gaspar Corte-Real a Grenlando por serchar marala ligilo inter Atlantiko e Pacifiko tra Arktiko, la nomizita "Nordwestala maro-ligilo", pro ke segun la kontrato di Tordesillas ol apartenis a Portugalana influo-sfero.
En 1711, Dana-Norvegiana misionero Hans Egede sendesis a Grenlando por establisar Luterana misiono ibe. Egede pensabis ke l'insulo sive restis katolika, sive abandonis Kristanismo komplete. Ilu recevis financala helpo de komercisti de Bergen, e departis vers Grenlando en 1721, ube arivis ye la 3ma di julio. Ibe ilu ne trovis l'anciena Norvegi, vice ilu trovis la populo Inuit, e komencis lernar lia linguo. Ye la 29ma di agosto 1728 ilu fondis l'urbo Godthåb, nune Nuuk.
Kande l'uniono inter la kroni di Norvegia e Dania dissolvesis en 1814, Grenlando divenis Dana teritorio. En julio 1931, Norvegia okupis l'esto di Grenlando, alegante ke ol esis terra nullis. En 1933 Dania e Norvegia aceptis submisar lua disputo a la Permananta Korto Internaciona pri Yusteso, qua decidis kontre Norvegia.
Ye la 9ma di aprilo, 1940 Naziista Germania invadis Dania, e la sequanta yaro ye la 8ma di aprilo, Usa okupis Grenlando por preventar invado Germana. L'okupo Usana duris til 1945. Grenlando povis komprar vari de Usa e Kanada kambie la vendo di kriolito, extraktita de mineyo en Ivittuut.
Pos la Duesma mondomilito, Usa probis komprar Grenlando de Dania po 100 milion dolari, ma Dania refuzis ol[1]. Tamen, Dania aceptis ke Usa konstruktis aerala bazo en Thule, qua kreskis multe de 1951 til 1953. Por protektar la sekreti di la bazo, la habitanti di 3 vicina urbeti removesis de lua domi.
Grenlando divenis autonoma regiono en 1979 ed, en junio 2009 ol divenis nedependanta, ma konservis kom chefo di stato la rejo di Dania.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]Grenlando esas konstitucala monarkio. La chefo di stato esas la rejo di Dania, nune Margrethe la 2ma, e la chefo di guvernerio esas la chefministro. Grenlando havas lua propra parlamento, kun 31 membri.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
La teritorio di Grenlando kovresas preske komplete per glacio. La mezavalora temperaturo en Nuuk varias de -8°C til 7°C segun la sezono. Ye la 22ma di decembro 1991, enrejistresis la minima temperaturo de norda misfero - −69.6 °C - proxim la kulmino di Grenlandana glacio-kovro.
Omnayare, parto de la glacio-kovro fuzas e falas sur la maro.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Grenlando |
L'ekonomio di Grenlando dependas precipue de la pesko, qua reprezentas 90% del exportaci. I'industrio traktas precipue kreveto e fisho.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]- ↑ "Deepfreeze defense" Time Magazine, 1947.