Historio di Nigeria

Bronza kapo de la 12ma yarcento trovita en Ifẹ.

Masko rejala de rejio Benin, un ek la maxim konocata objekti de Nigeriana kulturi, de la 16ma yarcento.

La nuna Nigeria habitabas de la prehistorio, cirkume 11.000 yari aK. Diversa civilizuri vivis en la regiono. un ek la maxim anciena, populo Nok de central Nigeria, produktis la maxim anciena terakota skulturi trovita en la lando. Civilizuro Nok prosperis inter 500 a.K. e 200 p.K.

imperio Songhai cirkume yaro 1500.

L'unesma registri pri la populo Hausa en la nordo di Nigeria evas de 999, en Kano e Kacina. Le Hausa e l'imperio Kanem-Bornu prosperis per komerco inter Norda ed ocidentala Afrika. Sude de nuna Nigeria, en la regioni Ifẹ ed Oyo prosperis rejii dil Yoruba, inter la yari 700 e 900. Ma la maxim importanta rejio en la regiono esis la Rejio di Benin, qua duris de la 15ma ti la 19ma yarcento. Lua dominaco atingis l'urbo di Eko (rinomizita "Lagos" dal Portugalani). Altra importanta rejio esis l'imperio Songhai, fondita cirkume 1494, qua duris til 1591.

Che regiono Biafra, sude de Nigeria, rejio Nri establisesis dal populo Igbo en 948. La rejio duris til 1911, kande Britaniana trupi koaktis lora rejulo (eze Nri) abandonar lua rituala povo.

L'unesma Europan exploreri e komercisti qui arivis a la regiono esis Portugalani. Li establisis su en du portuala urbi, rinomizita Lagos e Calabar. Li anke kompris sklavi en la regiono.

En 1885, Nigeria eniris la Britaniana sfero di influo, ed ye la 1ma di januaro 1901 Nigeria divenis Britaniana protektorato. Kelka militi dum fino di la 19ma yarcento e komenco di la 20ma yarcento posibligis Britaniani okupar la regiono.

Standardo di Kolonio e Protektorato di Nigeria (1914 til 1960)

En 1914 tota regiono di la nuna Nigeria divenis unionita sub Britaniana dominaco, e divenis la "Kolonio e Protektorato di Nigeria". L'ocidentala instrukto e la developo di moderna ekonomio eventis plu rapide en sudo kam en la nordo dil teritorio, kun konsequi qui persistas til nun. Sklaveso divenis komplete nelegala nur en 1936.

Abubakar Tafawa Balewa, la nura chefministro di Nigeria.

Pos la Duesma mondomilito kreskis nacionalismo en la regiono ed, en respondo, Unionita Rejio movis Nigeriana guvernerio vers autonomio. Nigeria fine nedependanteskis de Unionita Rejio ye la 1ma di oktobro 1960 kom monarkio, kun Elizabeth la 2ma kom rejino. En 1963 lando divenis republiko kun Nnamdi Azikiwe kom lua unesma prezidanto e chefo di stato, ed Abubakar Tafawa Balewa, qua ja esis chefministro de la 1ma di oktobro 1959, duris esar la chefo di guvernerio.

Regiono Biafra.

La lando havis poka politikala stabileso dum la yari 1960a, ed eventis serio di stato-stroki. En mayo 1967 la suda regiono di Nigeria, nomizita Biafra, probis divenar nedependanta. Balde komencis interna milito qua duris til la 6ma di julio 1970. On kalkulas la totalo di morti en Biafra de 1 miliono til 3 milioni, sive pro morbi, sive pro famino, sive pro la milito.

En 1977 elektesis konstitucal asemblo por skriptar nova konstituco por Nigeria, qua promulgesis ye la 21ma di septembro 1978. Politikala partisi permisesis, e 5 partisi konkursis dum l'elekti di 1979. Shehu Shagari elektesis prezidanto, e la 5 partisi elektis reprezenteri por la Nacional Asemblitaro.

Nigeria profitis pro internaciona petrolo-krizi, en 1973 ed en 1979-1980. En 1979, Nigeria divenabis la 6ma maxim granda produktero di petrolo de la mondo. En agosto 1983, Shagari rielektesis per ampla majoritato, tamen eventis multa akuzi pri fraudo e violento. Ye la 31ma di decembro 1983, eventis militistala stato-stroko qua revokis Shagari. Mayoro-Generalo Muhammadu Buhari asumis la povo til esar revokita per altra stato-stroko en 1985, cafoye komandita da generalo Ibrahim Babangida.

Babangida promisis transferar la povo a civili, komence en 1990 e pose en 1993. Dum la komenco di 1989, konstitucal asemblo kompletigis nova konstituco, e dum la printempo sam yaro, popitikal agadi itere permisesis. En oktobro, la guvernerio permisis nur 2 partisi: guvernala National Republican Convention, ed opozinta Social Democratic Party. Altra partisi ne permisesis.

En aprilo 1990, mez-ranga militisti probis sensucese revokar la rejimo di Babangida. Li arestesis e mortigesis pos sekreta judiciado. En decembro sam yaro, eventis elekti lokala, l'unesma pos l'adopto di nova konstituco. Malgre l'alta absenteso, ne eventis violento, ed amba partisi recevis bona votado en tota regioni. En decembro 1991 eventis elekti en la stati di Nigeria, e Babangida permisis altra partisi konkurencar. La prezidantal elekto fine eventis ye la 12ma di junio 1993, vinkita da Yoruban aferisto Moshood Abiola. Tamen, ye la 23ma di junio sam yaro, Babangida nuligis l'elekto, e violento explozis. Plu kam 100 personi mortis dum la konflikti, e Babangida, pos preso e sen militala o populala suporto, koaktesis transferar la povo ad entraprezisto Ernest Shonekan. Shonekan devus guvernar til februaro 1994, ma pro la grava krizo ekonomiala e politikala kaoso, defenso-ministro Sani Abacha asumis la povo.

Depos 2002 la nordo di la lando subisas la sekrecana violento dil Mohamedana grupo Boko Haram, qua deziras abolisar sekulara guvernerio ed implantacar Sharia-legaro en la lando.