Turkmenistan
| Turkmenistan | ||
| Türkmenistan | ||
|
| |
| Standardo di Turkmenistan | Blazono di Turkmenistan | |
| Nacionala himno: | ||
| Himno di Turkmenistan, Nedependanta e Neutra | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Ashgabat | |
| · Habitanti: | 573.924 (2005) | |
| Precipua urbo: | Ashgabat | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Turkmena | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Gurbanguly Berdimuhamedow | |
Surfaco: (52ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 488.100[1] km² | |
| · Aquo: | 4,9 % | |
Habitanti: (120ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 5 411 012[1] (2018) | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Manat di Turkmenistan | |
| Veho-latero: | dextre | |
| ISO: | TM
| |
TKM
| ||
795
| ||
| Reto-domeno: | .tm | |
| Precipua religio: | videz:demografio | |
Turkmenistan esas lando an central Azia qua nedependanteskis pos la krulo di Sovietia. Ol havas frontieri kun Afganistan, Iran (Persia), Kazakstan, Uzbekistan ed esas senlitora, ma adjacas Kaspia.
Bazala fakti pri Turkmenistan.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Historio di Turkmenistan |
Dum la 8ma yarcento aK, tribui Oghuz diplasis de Mongolia vers la teritorio di nuna Turkmenistan. Alexandros la Magna konquestis la regiono, lor aparteninta a Persian imperio, dum la 4ma yarcento aK. Segun legendo, ilu vizitis l'urbo Merv, fondita dum la 6ma yarcento aK dal populo Akemida, dum lua konquesto di Persia en 330 aK. Tamen, til nun ne trovesis pruvi pri ta vizito. Pos la morto di Alexandros lua imperio krulis e la regiono administresis da Seleucidi, Partiani e, pos la yaro 224 da Sasanidi, qui lor administris Persia.
Dum la fino dil 7ma e komenco dil 8ma yarcento, Arabi konquestis la regiono ed introduktis Mohamedana religio. La regiono divenis parto di Islamala Kalifio, e dividesis en du provinci, Mawara'un Nahr and Khorasan. Uthman ibn Affan konquestis Merv, qua divenis chefurbo di Khorasan. Dum la 13ma yarcento Mongoli komandita da Chingiz-kano konquestis la regiono. Pos la fino di Mongola imperio diversa autonoma stati aparis en la regiono.
Rusi komencis kontakti kun Turkmenistanani dum la 18ma yarcento. En 1894 Rusa imperio ja kontrolis la teritorio. Pos la Rusa revoluciono di 1917 Sovietia prenis kontrolo di la regiono. Dum Sovietian epoko, komencis l'exploto di petrolo e l'irigaco e kultivo di kotono en la regiono expansesis.
Turkmenistan nedependanteskis de Sovietia erste la 27ma di oktobro 1991. La sama yaro, Turkmenistan eniris la KNS.
L'ex-chefo di Republiko Socialista Sovietiana Turkmenistan, Saparmurat Niyazov, restis en povo til lua morto ye la 21ma di decembro 2006. La sequanta yaro, en elekto eventinta ye la 11ma di februaro, Gurbanguly Berdimuhamedow elektesis por sucedar ilu. Berdimuhamedow asumis la povo ye la 14ma di februaro 2007.
Politiko
[redaktar | redaktar fonto]Turkmenistan esas prezidantala republiko. La prezidanto esas chefo di stato, chefo di guvernerio e supra komandanto dil armei. En septembro 2008 la lando adoptis nova konstituco, qua augmentis la povo dil parlamento e posibligis krear nova partisi. Lua texto modifikesis en 2016 por posibligar senlimita rielekto dil prezidanto, e lua guvernisteso augmentesis de 5 til 7 yari.
La legifala povo konsistas ek unika chambro, l'Asemblitaro (Mejilis) kun 125 membri, qui elektesas dal populo por 5 yari.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Geografio di Turkmenistan |
La totala areo di Turkmenistan amontas a 488 100 km², ed ol esas la 52ma maxim vasta lando del mondo. Lua surfaco esas poke min granda kam olta di Hispania e poke plu granda kam olta di Kalifornia, Usa. Plu kam 80% de lua surfaco konsistas ek la dezerto Karakum. Monto Aýrybaba, kun 3 139 metri di altitudo, esas lua maxim alta punto.
Lua klimato esas subtropikal arida, kun poka pluvo-quanto. Vintri esas kolda e sika, e la pluvi falas precipue de januaro til mayo. La mezavalora pluvo-quanto esas 200 mm omnayare. Existas mikra boski en l'alta zoni este e sude de lando.
La precipua fluvii esas Amu Daria, Atrak e Murgab. La lando ne havas oceanala litoro, tamen Kaspia unionesas per kanalo kun Nigra maro. Turkmenistan havas 1768 km di litoro che Kaspia.
Ekonomio
[redaktar | redaktar fonto]| Precipua artiklo: Ekonomio di Turkmenistan |
Turkmenistan havas la 4ma maxim granda jaceyo di naturala gaso del mondo. Ol esis la 10ma maxim granda produktero di kotono del mondo.
Demografio
[redaktar | redaktar fonto]
Segun statistiki de The World Factbook por julio 2018, Turkmenistan havis 5 411 012 habitanti.[1] La maxim multa (85%) esas Turkmenistanani. Uzbeki esis 5%, Rusi esis 4%, e 6% apartenis ad altra etnii en 2003.[1]
L'oficala linguo di la lando esas Turkmena, parolata da 72% de la habitantaro. Rusa parolesas da 12%, 9% parolas l'Uzbeka, e 7% parolas altra lingui.[1]
La religio kun maxim granda nombro di adepti esas Islamo: 89% de la habitantaro. Kristani Ortodoxa esas 9%, e 2% ne informis pri religio.[1]
La maxim populoza urbo di Turkmenistan esas la chefurbo, Ashgabat. Altra importana urbi esas Türkmenabat, Dashhowuz, e Mary.
Kulturo
[redaktar | redaktar fonto]_(14576861108).jpg)
Dum la historio, Turkmeni esis precipue nomada populo, e kreis kavali e bovaro. Li ne formacis kohera naciono o kohera etniala grupo til la yari 1930a, kande Iosif Stalin koaktis to eventar. Tradicionala Turkmena tapisi Yomut, produktata da Turkmena tribui, esas notora por lia qualeso e beleso.
Pri literaturo, du importanta poeti esas Magtymguly Pyragy e Mämmetweli Kemine. Multa jurnali e monatala revui publikigesas en Turkmena linguo. La lando havas sep kanali di televiziono per satelito.
La muziko folklorala di Turkmenistan simileskas la muziko de Khorasan, en Iran. Antee, le bakshy esas importanta muzikisti en Turkmenistanana socio. La fluti tuiduk esas multe uzata en tradicionala muziko.
Futbalo esas la maxim populara sporto en Turkmenistan. La nacionala futbalo-esquado ludis unesmafoye internacione en 1992, e partoprenis dufoye Asia Cup, en 2004 ed en 2019. Hokeo sur glacio gradope populareskas en la lando. La lando ganis l'unesma Olimpiala medalio en 2021, dum l'Olimpiala Ludi en Tokyo, kande Polina Guryeva ganis arjenta medalio pri pezo-levo por mulieri, en la kategorio til 59 kilogrami.
.svg)