Yewnanistan

Ελληνική Δημοκρατία Ellinikí Dimokratía
Komara Yewnanistanê Komara Êlînîk
(Ala) (Nîşan)
Sirûda netewî: Ύμνος εις την Ελευθερίαν Ýmnos is tīn Eleftherían
Zimanên fermî	Yewnanî
Paytext	Atîna 38°00′Bk 23°43′Rh
Bajarê mezin	Atîna
Sîstema siyasî	Komar
- Serokdewlet  - Serokwezîr	Katerina Sakellaropoulou Kyriakos Mitsotakis
Rûerd  - Giştî  - Av (%)	131.990 km2 0.8669
Gelhe  - Giştî (2008)  - Berbelavî	11.216.708 kes 84 kes/km2
Serxwebûn	25 Adar 1821
Dirav	Euro EUR
Dem	UTC+2
Nîşana înternetê	.gr
Koda telefonê	+30

Yewnanistan yan jî Grekistan (bi yewnanî: Ελλάδα / Ελλάς, Êlada / Êlas, bi fermî Ελληνική Δημοκρατία, Komara Yûnanistanê an Komara Êlînîk) welateke li başûrê rojhilatê Ewropa ye û li ser peravên Deryaya Egeyî û Derya Navîn e. Axa Yûnanistanê digihêjê Albanyayê, Makedonyaya Bakur, Bulgaristanê û Tirkiyê. Paytextê Yûnanistanê Atîna ye. Yûnanistan endamê NATOê û ji 1981ê ve endamê Yekîtiya Ewropayê ye. Ew delîlên pêşî yên pêşniyarên mirovên li Başûrê Balkansê, ji 270.000 b.z. ve, li navenda Yewnanistanê de li Petroftona cave tê dîtin. Her sê qonaxên temenê kevir (Paleolîtîk, Mesolîtîk û Neolîtîk) di Yûnanistanê de, wek mînak di Franchthi Cave de têne nîşandan. Rûniştiyên neolîtîk li Yûnanî, ji BZ-7 millennium dostî, gelek welatan li Ewropayê ye, ji ber Yûnanî li ser rêya ku çandiniya ku ji Rojhilata Navîn ve ji Ewropayê ve belav dibe.

Paytext û bajarî herî mezina Yûnanistanê bajarê Atîna ye, bajarê duyem a mezin jî bajarê Selanîk ye.

Etîmolojî

Navê fermî yê Yewnanistanê "Komara Yewnanistan" e (Ellinikí Dhimokratía, Ελληνική Δημοκρατία). Yewnanî bi xwe ji welatê xwe re dibêjin Hellas, ku îro jê re Ellas, an jî di axaftina rojane de Ellada tê gotin. Yewnanî ji xwe re dibêjin Helen (Ellines, Έλληνες). Peyva Yewnanî ji navê latînî Graecia tê ku di eslê xwe de behsa herêmeke li bakurê Yewnanistana îroyîn dike ku Graiyan lê dijîn. Di piraniya zimanên din de. helen û Hellas li şûna wateya dîrokî. Binêre Helenîzm.

Dîrok

Serdema kevirî

• 400.000-3600 BZ Yewnanistan di serdema paşîn de herî çalak bû.
• 7000 BZ Li Yewnanistanê çandinî hatiye avakirin.

Serdema bronzî

• 3600-1050 BZ

Serdema bronzî di dîroka Yewnanistanê de bi gelemperî di navbera 3600-1050 BZ de tê danîn. Ew bi gelemperî li gorî guhertoyên ku di cîhana Egeyê de hebûn di bin-serdeman de tê dabeş kirin: ji çanda Girîtê re "Minoan", ya giravên Egeyê "Cycladic" û ya parzemînê û nîvgirava Peloponês "Hellaic" tê gotin. Carinan jî mirov behsa çanda li bakur wek Makedonî dike. Paşê her yek ji van di sê serdeman de tê dabeş kirin: zû, navîn û dereng.

Serdema Bronz a Mînoan

 Gotara bingehîn: Minos

• 3600–2000 BZ - Serdema Mînoan a Destpêkê
• 2100–1600 BZ - Serdema Mînoya Navîn
• 1550–1050 BZ - Serdema Mînoaya Dereng

Serdema Bronz a Helladî

• 3600–2100 BZ - Serdema Helladî ya Destpêkê
• 2100–1550 BZ - Serdema Helladî ya Navîn
• 1550–1050 BZ - Serdema Helladî ya Dereng an jî Mîkenî

Serdema Bronz a Cycladic

• 3500-2000 BZ - Serdema Cycladic ya destpêkê
  • 2900-2400 BZ - Destpêka Cycladic II
  • 2400-2000 BZ - Destpêka Cycladic III
• 2000-1550 BZ - Serdema Kîkladiya Navîn
• 1550-1050 BZ - Serdema Cycladic dereng

Antîk

 Gotara bingehîn: Yewnanistana Kevn

Nexşeya berfereh ya koloniyên Yewnanî û Phoenician li dora 550 BZ. - 500 PZ

Li dora sala 2000 B.Z êlên pêşîn ên Yewnanî ji bakur koç kirin û li Yewnanistanê belav bûn. Di nav yên pêşî de, Axayî yên pêşîn bûn. Vana zû bi dû i.a. Iyon û Eolî (bi tevayî êl û bin-eşîrên Yewnanî gihîştin dora 200). Hem ji aliyê zimanî û hem jî ji aliyê çandî ve nêzî hev bûn û çanda Mîkenî ya ku beriya zayînê di sedsala 16an de pêş ket, wan afirand.

Ji vê demê ve navdar şerê Troyayê ye, ku di nav tiştên din de bi Iliad tê zanîn. Troya bajarekî Yewnanî bû li perava Asyaya Biçûk, û şer dibe ku ji bo kontrolkirina bazirganiyê li ser Deryaya Egeyê di navbera vî bajarî û Mîkenê de bû. Di sedsala 12. berî zayînê de hêza Axayan kêm bû û çanda Mycenaean hilweşiya dema ku eşîrek din a Yewnanî, şerker Dorî, êrîşî Yewnanistanê kir. Axayî, Îyonî û Ayolî, di nav tiştên din de, ber bi Atîka, giravên Deryaya Egeyê û Asyaya Biçûk hatin avêtin.

Piştî paşketina Mycenaean, Yewnanistan dîsa di sedsala 8-an BZ de dest bi geşbûnê kir. Dorîyan dest bi hesinîdesthilatdariyê kirin, li ser vê yekê bajaran dest bi pêşbaziyê kirin bajar-dewlet. Pêşveçûn zû bû sedema nifûsa zêde, û padîşahên ku li bajaran hukum dikirin li dora 800-500 BZ şandin. komên nifûsa wê ji bo avakirina koloniyan li cihên cihê li Deryaya Navîn, di nav de Asyaya Biçûk, li dora Deryaya Reş (Evxinos Pontos), li Sîsîlya , li Îtalya û li rojhilat Spanya. Ev berfirehbûn bi Fenîkiyan re ku li peravên Afrîka, li Sîsîlya, Sardînya û li Spanya kolonî ava kirin re hat.

Serdema Navîn

Împaratoriya Bîzansê

 Gotara bingehîn: Împeratoriya Bîzansê

Binêre Hûnera Bîzansî.

Împeratoriya Bîzansê, ku jê re Bîzans jî tê gotin, bi kevneşopî (ji sedsala 16-an) navê Împeratoriya Romayî di dema Sedsalên Navîn de ye, yanî ya gerdûnî Mesîhî avabûna dewletê ya ku piştre navenda wê li Asyaya Biçûk bû û Konstantînopolîs (îro Stenbol; bi eslê xwe Bîzans) bû paytexta wê û ku li Împeratoriya Roma derketibû. s dabeşkirina 395 li beşekî rojava û rojhilat di navbera her du kurên Theodosius I Honorius û Arkadiyo de û heta 1453 dom kir. Di dema Antîka Dereng de, bi pêwendiya bi perçebûna Împeratoriya Romaya Rojava (200-400), Împeratoriya Bîzansê bi gelemperî wekî "Împeratoriya Romaya Rojhilat" an Östrom'.

Çanda Bîzansê ji Dewleta Romayî, Çanda Yewnan, Helenîstîk kozmopolîtîzm û herikîna olî ya Rojhilat] bû. . Di bin Theodosius I (r. 379–395), Xirîstiyanî bû fermî ya padîşahiyê olê dewletê dema ku Polîteîzma Romayî û yên din hatin qedexekirin di encamê de gelek perestgeh û tiştên din ên olî hatin hilweşandin. Di bin împerator Herakliyo (r. 610–641), rêvebirî û leşkerîya împeratorîyê Yewnanî li şûna Latînî pejirand.

Împeratorî di bin Yustîniyan I de piştî vegerandina axên ku girêdayî rojavayê Deryaya Navîn a Romaya dîrokî ne, gihîşt lûtkeya xwe. Piştî kuştina împerator Maurikios, bi Sasaniyan re şerekî demdirêj dest pê kir, ku çavkaniyên aborî yên padîşahiyê kêm kirin. Di demeke dirêj de, hilweşîna aborî rê li ber hilweşandina împaratoriyê vekir . Lêbelê, piştî têkçûna Selçûqiyan li Şerê Milazgirê di 1071 de, desthilatdariya Bîzansê ket û piştî Sefera xaçperestan a çarem xistina Konstantînopolê, ku piştî dagirkirina bajêr 1204, padîşah tu carî xelas nebû. Hilweşîna wê di dawîyê de bi Kêştina Konstantînopolîsê ji Împeratoriya Osmanî 1453 hat.

Dema Modern

Dema Osmaniyan

Konstantînopolîs di dawiyê de di 1453 de ket destê Împeratoriya Osmanî. Bi vî awayî Împeratoriya Bîzansê - Romaya Rojhilat - bi dawî bû û Helenîzm bi windabûnê ket xeterê, piştî ku çanda Yewnanî li welatên Deryaya Navîn û cîhana rojavayî ewqas serdest bû. Patrîaxê Konstantînopêl berdewam kir ku serokê Dêrên Ortodoks ên Rojhilat bû, û bi vê pêwendiyê navenda Xirîstiyaniya Ortodoks dê ji bandora Yewnanî winda bibe. Lêbelê Dêra Ortodoks a Yewnanistan di civakê de faktorek hêzek sereke bû.

Di bin serweriya Osmanî de, Yewnanan bi rengek berfireh azadiyek mezin hate dayîn. Li herêmên Yewnanî, mirovên herêmî ji bo postên îdarî (phanariots) hatin tayîn kirin, û destûr ji wan re hat dayîn ku bazirganiya li ser astek mezin, hem li neteweyî hem jî navneteweyî bikin.

Di bin serweriya Osmanî de, Yewnanan bi rengek berfireh azadiyek mezin hate dayîn. Li herêmên Yewnanî, mirovên herêmî ji bo postên îdarî (phanariots) hatin tayîn kirin, û destûr ji wan re hat dayîn ku bazirganiya li ser astek mezin, hem li neteweyî hem jî navneteweyî bikin.

Di sala 1770’an de li dijî Osmaniyan serhildana yekemîn hat kirin, lê dîsa hat şikandin. Paşê serhildêr xwe ji cezakirin û tesbîtkirinê li çiya geriyan, li wir teknîkên gerîla pêşxistin. Piştî 50 salan, di 23ê adara 1821ê de, Serpîskopos Germanosê Patrasî bi bilindkirina ala li ser Keşîşxaneya Hagia Levra ya li Peloponêsos sînyala ku şoreşa li dijî Tirkan dest pê kiriye da. Ev ne tenê pêşgotina şoreşê bû, lê di heman demê de ji neteweperestiya Yewnaniya Mezin, Idea Megáli re jî bû, ku dixwest Împaratoriya Bîzansê, bi hemû milkên wê, di şeklê Yewnanî [[netewe-dewlet] de ji nû ve biafirîne. ], enosis. Hevbendiyek di navbera Rûsya, Fransa û Brîtanyaya Mezin piştgirî da serhildana Yewnanî, û çend leşkerên dilxwaz ji van welatan herikîn ku di şer de alîkariyê bikin, di nav de Lord Byron. Ji bo azadiya Yewnanistanê di 20ê cotmeha 1827an de li kendava Navarîno ya li perava rojavayê Peloponêsosê serketina li ser fîloya osmanî bû.

Şertên aşitiyê ji aliyê hevbendiya Rûs-Fransa-Brîtanî ve hatine danîn, û tenê di Aştiya Adrianople û Protokolên Londonê yên sala 1830 de, Yewnanistan wek dewleteke serbixwe wek Keyanî .

Serxwebûn 1830

Berfirehbûna Yewnanistanê ji 1832 heta 1947an, her weha axa ku Yewnanistan bi Peymana Sevrê bi dest xistibû (bi rengê zer tê nîşandan) nîşan dide, lê di sala 1923an de di peymanê de ji Tirkiyê re winda kir. Lozan. (ji bo mezinkirinê bikirtînin)

Piştî ku biryar hate girtin ku Yewnanistan dê bibe padîşah, pirsgirêka peydakirina padîşahek guncan ma. Di dawiyê de, hevalbendiya sêalî li ser Ottoyê Bavyera, ku tenê 17 salî bû, li hev kir. Key Otto heyranê her tiştî Yewnanî bû, lê derdora wî camarilla her ku diçe zêdetir alîgirê Almanan e. Ew camarilla bû ku emir girtibû, û azadiya Yewnaniyan li gora ku di bin destê Tirkan de bû, bi giranî hate birîn. Vê yekê hişt ku çiya ji bo serhildêrên ku şerê gerîla dikirin û xewnên serhildanê mezin dikirin, bidomînin. Hevalbendiya Rûs-Fransî-Brîtanya xwest ku Yewnanîstan destûrî be, lê Qral Otto pejirandina Destûra Dewletê taloq kir.

Di îlona 1843 de, nerazîbûn bû sedema serhildanek gel, ku Key Otto neçar kir ku camarilla ji holê rake, destûrek qebûl bike û Parlamen ava bike. Di sala 1853an de Şerê Kirimê di sala 1853an de nêrîna xwe guhert û kir “enosis”, dema ku hevbendiya Rûs-Fransa-Îngilîz şikest, û tirk ji aliyê Îngiliz û Fransiyan ve hatin alîkariya tirkan. Di heman demê de, welat bi pratîkî îflas kiribû.

Key Otto di şoreşa 1862 de neçar ma ku dev ji serweriyê berde, û William yê Danîmarka, yê ku navê qral I. Yeoryos, Keyê Helenan girt, hate şûna wî. Di Kongreya Berlînê di sala 1878 de, axa Yewnanistanê, bi Giravên Îyonî re zêde bû, û di navbera Kîpros û Tesalya de hilbijartinek hat dayîn - wan Thesalî hilbijart. Dûv re Yewnanistan di sala 1912-an de beşdarî Şerê Balkanê yê Yekem û di sala 1913 de Şerê Balkanê yê Duyem û di Şerê Cîhanê yê Yekem de bû. Key George I di sala 1913 de hate kuştin, û kurê wî Konstantîn I hate kuştin.

Konstantîn I ji dema ketina textê xwe de xwestibû ku Keyîtiya serberdayî destnîşan bike, ku ev bû sedema wê yekê ku fraksîyonên li welêt pir bûn, û her tişt tê de ji yên ku padîşahiya destûrî dixwazin, heta komarparêzan û ji komunîstan re. Berhevkirina van hêmanên nakok dê ji bo demeke dirêj ji bo hemû aliyan ne gengaz be. Nakokî di heman demê de li ser wê yekê jî bû ku divê welat çawa xwe di siyaseta derve de bi cih bike, ku xeta Key Konstantîn a pro-Alman ji Elefterios Venizelos monarşîzma destûrî û hevalbendiya bi Antanta re winda kir. Tevliheviyên siyasî bûn sedema qeyranek neteweyî, ku di sala 1917-an de dema ku Key Konstantîn dev ji kar berda, bi hilweşandina keyaniyê derket.

Venizelos nekarî welat yekpare bike û di hilbijartina 1920 de têk çû. Paşê şerê dijî Tirkan di bin Kemal Atatürk de li ser Anatolya derket, ku diviyabû di bin Peymana Yewnanan de biçûya. Sèvres, û Yewnanistan winda kir. Key Konstantîn careke din neçar ma ku dev ji serweriyê berde, lê vê carê ji bo kurê xwe, Yeoryos II. Lê jixwe di sala 1923an de gel şoreşek pêk anî, ku monarşî ji holê rakir. Komarê 11 salan domand. Di wê demê de, welat bi şerên dijwar di navbera komarparêz û monarşîstan (populîst) de hejand.

Piştî teşebûsa derbeyê, di sala 1935an de referandûmek li ser vegerandina keyaniyê hat kirin û Yeryos II vegeriya ser text. Jixwe sala din, derbeyeke nû, ji aliyê general û monarşîst Ioannis Metaxas, ku ji wê demê heta mirina xwe di sala 1941 de serokwezîrê Yewnanîstanê, dîktator bû, di bin destê key de pêk hat.

Dîroka Hemdem a Yewnanistanê

Di Şerê Cîhanê yê Duyem de herêmên dagirkeriyê: Îtalya şîn, Bulgaristana kesk û Almanyaya sor.

Ketina dîktatoriya Ioannis Metaxas, di 4ê tebaxa 1936an de, bi gelemperî wekî sînorek ji dîroka Yewnanî ya hemdem re tê dîtin. Dîktatorî hinekî bi qedexekirina komunîzmê û pelçiqandina tevgera kedê, hinekî jî bi serdemeke îstîqrar û mezinbûna aborî ya xuya bû.

Di 28ê cotmeha 1940an de, Yewnanîstan ji aliyê Îtalyaya Benito Mussolini ve hat dagirkirin (Şerê Yewnan-Îtalî). Lêbelê, hêzên Yewnanî, di bin serokatiya Aleksandros Papagos de, karîbûn hêzên Italiantalî paşve bikşînin û wan paşve bixin nav Albanya. Ev şikestina leşkerî bû sedem ku Adolf Hitler hêzên xwe bişîne Yewnanîstanê, berî ku Îngîlîz xwe li wir bi cih bikin. Di nîsan-gulan 1941 de, Yewnanistan ji hêla hêzên Alman ve hate dagir kirin û dagir kirin û hêzên Brîtanî yên nû ji Afrîkaya Bakur hatibûn vala kirin. Yewnanistan di navbera leşkerên Îtalya, Bulgaristan û Alman de di nav deverên dagirkirinê de hate dabeş kirin. Di sala 1943'an de Îtalya raddest kir û paşê tevahiya welat ji aliyê hêzên Alman ve hat dagirkirin. Dagirkerî bû sedema pêşveçûna tevgereke berxwedanê ku ji hêla Hevalbendan ve tê piştgirî kirin.

Yewnanistana nûjen di sala 1947an de gihaşt mezinahiya xwe ya îroyîn. Di Şerê Cîhanî yê Duyem de, di navbera komên cuda yên tevgera berxwedanê ya li dijî hêza dagirker de Şerê Navxweyî yê Yewnanistanê derket, ku heta sala 1949an dom kir. Şer di navbera komunîst ELAS û komên girêdayî hikûmetê. Di sala 1946 de, wan paşê pişta artêşa nîzamî wergirt. Dema ku Papagos hat gazîkirin, û Doktrîna Trumand ji Amerîka piştgirî da, komunîst hatin perçiqandin. Serkeftin bû sedem ku Yewnanistan tevlî Nato bibe.

Piştî şerê navxweyî, ti partiyekê nekarî piraniyê bi dest bixe û bi vî awayî bi rastî welat birêve bibe. Di navbera 1944 û 1952 de, welat 25 wezaret û neh hikûmetên veguhêz hebûn. Xala zivirînê hat dema ku generalê ji Şerê Cîhanê yê Duyem, Alexandros Papagos, di sala 1952 de bi partiya xwe ya muhafezekar re bi piraniya pir mezin bû serokwezîr. Wî û cîgirê wî Konstantinos Karamanlis karîn ku aboriya felaket bi ser bikevin. Di sala 1963 de muhafezekar ji aliyê Georgios Papandreou ji bo partiyeke lîberal têk çûn.

Di sala 1967 de, artêş, bi piştgirîya Amerîka û di bin Georgios Papadopoulos de, derbeya d'état pêk anî, û paşê welat ji hêla cunta leşkerî, dibe sedema tecrîda navneteweyî. Key bê encam hewl da ku bi derbeyek kontra ji nû ve bi dest bixe, û piştre neçar ma sirgûnê bike. Di sala 1973 de, key bi fermî hate hilweşandin, lê key dev ji serweriya xwe berneda. Di sala 1974 de, piştî ku derbeya li Kîprosê di dema Krîza Kîprosê de cûntaya leşkerî hilweşiya. Bêyî ku padîşah were vegerandin, Konstantinos Karamanlis di 24’ê Tîrmehê de wek serokê hikûmet û dewletê hat îdiakirin û hikûmeta yekîtiyê ava kir. Demokrasî hat vegerandin û Yewnanistan tevlî Konseya Ewropayê bû.

Yewnanistan di sala 1981ê de tevlî KE û di 2001ê de jî tevlî EMU bû.

Siyaseta Yewnanistan hîn jî ji hêla qeyrana aborî ve, ya ku di nîvê yekem a 2010an de di kûrahiya xwe de bû û tenê ber bi dawiya dehsalê ve dest pê kir, dema ku krediyên awarte yên ji welêt re biqede, dest pê kir. Krîzê encamên mezin ên civakî, mirovahî û aborî ji bo nifûsê, bi awayê bêkarîya bilind, xirabûna refahê û nerehetiya civakî. Nerazîbûna di nav hilbijêran de di Tîrmeha 2019an de bû sedem ku muhafezekar Demokrasiya Nû desthilatdariyê ji tifaqa çepgir Syriza bigire.

Erdnîgarî

Nexşeya Yewnanistanê.

 Gotara bingehîn: Erdnîgariya Yewnanistanê

Yewnanistan pir gir e û peravê wê bi kûr ve girêdayî ye, ku bi çiyayên hundurê wê ve girêdayî ye ku beşek ji pergala çiyayan e ku piraniya Nivgirava Balkan digire. Rêzeya çiyayên herî mezin li Yewnanistanê çiyayên navendî yên Pindos ye ku, mîna piraniya rêzeçiyayên li Yewnanistanê, rêyek bakur-rojava-başûrrojhilat heye. Zincîre çiyayên ku ji Pindosê derdikevin, di nav deryayê de dirêj dibin û di navbera wan de berbar û kevz çêdibin. Di heman demê de li ser Peloponêsos, li Deryaya Îyon û li Deryaya Egeyê, rêzeçiyayên çiyayan zincîre û rêzên giravên bi heman dirêjbûnê pêk tînin. Du ji şaxên Pindo, Çiyayên Kambunian û Çiyayên Kerauian, li rojhilat û rojava proje dikin, ku li bakurê Tesalya sînorek xwezayî pêk tînin.

Erdhej û bi rêjeyek pir kêmtir, teqînên volkanîk çêdibin. Çiyayê Yewnanistanê yê herî bilind Çiyayê Olîmpê 2,917 metre ye.

Yewnanistan xwediyê avhewaya Deryaya Navîn ye, lê bi cudahiyên mezin di navbera bakur û başûrê welêt û di navbera çiya û peravê û hundur de. Berf û qeşa li herêmên çiyayî yên bilind belav in lê li Yewnanistanê yên mayî jî çêdibin. Bayên sar, hem ji çiyayan û hem jî ji deryayê, germahiya havînê bi gelemperî nerm dike, ku tê vê wateyê ku avhewa Yewnanistanê di navbera demsalên havîn û zivistanê de bi nermî diguhere. Lê li gelek geliyan germahî û ziwabûna havînê dibe pirsgirêkek mezin û li gelek deveran di navbera destpêka meha hezîranê û dawiya meha Tebaxê de qet baran nabare.

Tenê newalên çemên mezin ji bo çandiniya dexl guncan in. Avhewaya Yewnanistanê kevneşopiyeke dirêj a rezvanî û fêkîkirina rezvaniyê afirandiye: zeytûn, hejîr, pirteqal, lîmon û pişk. Di nav cureyên daran de cureyên birrûz, bihîn û çem hene. Lêbelê, daristana li Yewnanistanê bi giranî tê hilweşandin, ku di nav tiştên din de di demsala havînê de dibe sedema ziwabûnê.

Dewlet û siyaset

 Gotara bingehîn: Siyaseta Yewnanistanê

Parlamena Yewnanistanê li navenda Atînayê.

Yewnanistan Komara Parlamenterî ye. Destûra bingehîn ji sala 1975an ve mafên medenî yên berfireh welatî dide welêt û dibêje ku serokê welêt (serokê dewletê) divê ji hêla parlamenê ve, bi rêya parlamenê were hilbijartin. Lêbelê, di jiyana siyasî de rola navendî di destê serokwezîrê welat de ye û serok bi giranî xwedî erkên merasîmê ye. Serokkomar her pênc salan carekê tê hilbijartin û tenê carekê dikare were hilbijartin.

Endamên meclîsa li Yewnanistanê Parlamenê (Vouli ton Ellinon) her çar salan carekê têne tayîn kirin (heya ku hilbijartinên nû neyên kirin). Yewnanistan pergala hilbijartinê ya rêjeyî tevlihev bikar tîne ku garantî dike ku partiya ku di hilbijartinan de herî zêde deng bidest bixe jî herî zêde di parlamenê de cîh bigire. Partiyek ji bo ku bikeve parlamenê divê herî kêm %3 dengan bistîne. Partiya ku di hilbijartinan de herî zêde dengan bigire, ji 300 erkên Riksdagê 50 erkên xwe bixwe distîne. Erkên din li gorî dengên ku hatine wergirtin bi rêje têne dabeş kirin. Ev tê wê wateyê ku partiyeke ku di hilbijartinan de %41ê dengan bi dest bixe û partiya herî mezin be jî bi 152 kursiyan piraniya xwe di parlamenê de bidest dixe. 50 + (41% ji 250 = 102,5) = 152

Di hilbijartinên parlamena 2019an de, partiya muhafazakar Demokrasiya Nû ji sedî 40 ê dengan stendibû, ji sedî 28,5 ji bo serokwezîrê niha Alexis Tsipras partiya Syriza. Demokrasiya Nû piraniya xwe di parlamenê de bi dest xist û Kyriakos Mitsotakis bû serokwezîrê nû.

Demografî

 Gotara bingehîn: Demografiya Yewnanistanê

Di sala 2001 de, Yewnanistanê 10,934,020 niştecîh bû, ji wan 58,8% li bajaran û 28,4% li herêmên gundewarî dijiyan. Nifûsa du bajarên mezin ên Yewnanistanê, Atîna û Selans, hema hema 4 mîlyon bû. Her çend nifûsa Yewnanîstanê hîn zêde dibe jî, ew dest bi pirsgirêkên demografîk kiriye: 2002 sala yekem bû ku tê de rêjeya mirinê ji rêjeya jidayikbûnê zêdetir bû.

Li Yewnanistanê îro jimareke mezin ji koçberan hene, ku derdora 65% ji wan ji Albanya ne. Dema ku sînorê Yewnan-Albanya hate vekirin, rayedarên Yewnanî ji bo koçberiya girseyî ya ku çêbû, ne amade bûn, û koçberiya mezin a ji Albanya piştî hilweşîna komunîzmê bû sedema nakokiyên etnîkî li Yewnanistanê. Lêbelê, îro piraniya Yewnaniyan girîngiya Albanî ji bo aboriya Yewnanîstanê qebûl kirine, û gelek werzişvanên serketî yên îroyîn ên Alban -Yewnan di salên 1990an de hatine Yewnanistanê. Li Yewnanistanê jî gelek komên koçber ên piçûk hene ku ji Bulgaristan, Romanya, Ûkrayna, Belarûs, Gurcistan, Efxanistan û Pakistan. Lêbelê, hejmara koçberên li Yewnanistanê dijwar e ku were texmîn kirin ji ber ku piraniya wan ne xwediyê destûra rûniştinê ne û di ti îstatîstîkî de xuya nakin. Agios Triadas]] li Yewnanistana navendî. Li Yewnanistanê çend ziman, ol û çandên hindikayiyan hene. Mezintirîn hindikahiyên etnîkî rom, Slavî Makedonî in (bi Yewnaniyên ku jê re Makedonî tê gotin û li parêzgeha Yewnanî ya dijîn. Makedonya li (bakurê Yewnanistanê), Tirk, Alban (binihêre Albanên Yewnanistanê), û Vlax. Yewnanistanê hê jî Peymana Konseya Ewropayê ya li ser Parastina Kêmarên Neteweyî erê nekiriye. Di şûna wê de, welat belgeya Kopenhagê ya OSCE îmze kir, ku mafê her kesî dide ku xwe wekî mensûbê neteweyek an hindikahiyek din bide nasîn. Yewnanistan Peymana Zimanên Herêmî û Kêmaran îmze nekiriye û nepejirandiye.

Ol

Destûra Yewnanî azadiya ol tam garantî dike û parastinê ji hemî baweriyan re pêşkêş dike, lê Dêra Ortodoks a Yewnanistanê wekî ola serdest bi nav dike. Lêbelê, hêza Dêra Yewnanî di tevahiya civakê de derbas dibe. Di vekirina parlamenê de, wek hemû vekirina dikanan û pîrozbahiyên din, pîrozkirina kahînan roleke sereke heye. Nêzîkî 95-98% ji hemî Yewnaniyan ji Dêra Yewnanî ya Ortodoks in, lê asta laîkbûnê di van salên dawî de zêde bûye. Kêmariya olî ya herî mezin Misilman e, ku bi piranî li Trakya tê dîtin. Li Katolîk û Cihûyan li Selans komên olî yên piçûktir jî hene. Komên din ên piçûktir hewl didin ku ola Yewnanî ya paganî ​​ya kevnar vegerînin.

Akademiya Atînayê saziya lêkolînê ya herî bilind li Yewnanistanê ye.

Perwerde

Wezareta Perwerdehiyê ya Yewnanistanê ji perwerdehiyê berpirsiyar e û bi bac pere tê fînanse kirin. Ji ber ku azadiya ol û ziman li seranserê Yewnanistanê serdest e, wezaret berpirsiyar e ku ji bo perwerde komên hindikayiyan (mînak Misilman îmkanên perwerde hebin).

Dibistana seretayî ji pêşdibistanê ji sê sal û nîv û nehsalî dibistana seretayî ku di şeş saliya xwe de dest pê dike pêk tê. Di sala 1985an de biryar hat dayîn ku zimanên biyanî jî di perwerdeyê de cih bigirin. Perwerdehiya navîn sê-salî gymnasieutbildning dihewîne ku li çar rêzên cihê tê dabeş kirin, lê di heman demê de lîseyek çar-salî bi xwendina êvarê jî heye ji bo kesên ku dixebitin. Pirtûkên dersê li dibistanên dewletê belaş in, lê ji bo materyalên hînkirinê bi gelemperî li dibistanên taybet têne dayîn.

Li Yewnanistanê bi giştî 17 zanîngeh û Kolej (1996) bi tevayî 106.000 xwendekar hene (ji wan derdora 59.000 jin in). Zanîngeha herî mezin Zanîngeha Atînayê ye ku di sala 1837an de hatiye damezrandin. Her weha pir gelemperî ye ku ciwan biçin welatên din da ku perwerdehiyên bilind û pêşkeftî bistînin.

Parêzgehên Yewnanistanê

Atîka / Αττική Yewnanistana Navîn / Στερεά Ελλάδα Makedonyaya Navîn / Κεντρική Μακεδονία Krît / Κρήτη Makedonyaya Rojhilat û Trakya / Ανατολική Μακεδονία και Θράκη Êpîros / Ήπειρος Giravên Yonî / Ιόνια νησιά Egeya Bakur / Βόρειο Αιγαίο Peloponês / Πελοπόννησος Egeya Başûr / Νότιο Αιγαίο Tesalya / Θεσσαλία Yewnanistana Rojava / Δυτική Ελλάδα Makedonyaya Rojava / Δυτική Μακεδονία Dewleta monastîk a xweser a Çiyayê Pîroz ê Atos / Άγιον Όρος

Nexşeya parêzgehên Yewnanistana îro

Çand

Yewnanî di dema antîk de di bin dewletên piçûk ên îzole de dijiyan. Lê ji aliyê ziman, ol û civakeke çandî ya bi hêz ve bûne yek. Di Serdema Zêrîn (sedsala 4 û 4an) de ew bûne çandeke dewlemend û tevlihev. Ji bo şaristaniya rojava alîkariyên pir mezin kirine.

Çanda Yewnanistanê bi wê yekê xuya dike ku welat di navbera Rojhilat û Rojava de ye. Yewnanî bi çand û dîroka xwe pir serbilind in ku wan yekgirtî dihêle. Çanda Yewnanî ji kevneşopî, ol, muzîk, ziman û ne kêmî xwarin û şerab pêk tê.

kevneşopiyên Yewnanî

Pir kevneşopî, hem li ser axa sereke û hem jî li giravan, li ser betlaneyên olî ne. Mînak Namesday hema ji rojbûnê zêdetir tê pîroz kirin.

Muzîk

Muzîk ji hêla bandorên rojavayî û ji Rojhilata Dûr ve tête diyar kirin. Stranên gelêrî yên Yewnanî li ku derê welat lê bin, dikarin werin bihîstin. Muzîka Yewnanî ya nûjen bi piranî li ser azadî û berxwedana li dijî dîktatoriyê, pirsgirêkên rojane û li ser evîn û evîna bêbersiv e. Di nav hunermendên îroyîn de mirov dikare bêje: George Dalaras ji hemû hunermendên Yewnanî yên herî navdar û firotan e û 50 sal konser dan û her weha Despina Vandi, Nikos Vertis, Nikos Kourkoulis, Kalomoira, Mixalis Xatzigiannis, Pashalis Terzis, Sarbel, Peggy Zina, Nikos Oikonomopoulos, Melina Mercouri, Elli Kokkinou , Notis Sfakianakis, Sakis Rouvas, Helena Paparizou û yên din.

Xwarin

 Gotara bingehîn: Pêjgeha yewnanî

Selata Yewnanî.

Xwarina ji Yewnanistanê bi giranî li ser sebze û goşt ye. Hem xwarinên neteweyî û hem jî yên herêmî hene. Meriv nikare seleteya Yewnanî ya klasîk bi penîrê feta, zeytûn, xiyar, firingî, rûnê zeytûnê û Kingminta|oregano tam neke. Dibe ku xwarina herî navdar tzatziki ye ku ji mast, xiyarê hûrkirî bi sîr û rûnê zeytûnê pêk tê. Bi nanê teze pijyayî re, bi tercîhî wek destpêk an jî wek xwarinek xwarinê tê pêşkêş kirin.

Li xwaringehan, Yewnanî bi gelemperî beşên piçûk ên her tiştê gengaz ferman dikin, û paşê her tiştî parve dikin. Ku her kes qalikê xwe bikar tîne da ku ji lewheyên cûda derxîne, tiştek bê guman e.

Mijarên têkildar

• Zimanê yewnanî
• Împeratoriya Bîzansê
• Yewnanistana Kevn
• Yewnaniya kevn
• Yewnanên pontî