Politegieth

Politegieth yw an fordh may hwra dewisyow tus trigys war-barth. Amkan politegieth yw gul unnverheansow yntra tus, may hyllons kesvewa yn bagasow kepar ha loethow, sitys, po kenedhlow. Yn bagasow bras, kepar hag yn kenedhlow, yma tus a spensa an brassa rann a'ga thermyn ow kul unnverheansow a'n par ma. Hanow an dus ma yw politegoryon. Politegoryon, ha treweythyow tus erell, a wra martesen omguntell dhe furvya governans. Hanow an studhyans politegieth yn pennskol yw godhonieth politek, studhyans politek, po menystrans poblek.

Governans

An governans a assay ledya an bagas oll. Governansow a wra traow kepar ha:

Ervira piw a wra kavoes py parthow a dir
Ervira piw a yll leverel pyth dhe wul dhe dus erell
Ervira mar mynnons breseli gans kenedhel arall
Gwruthyl mona
Drehevel traow dhe'n devnydh an bagas oll, kepar ha stretys, klavjiow, lyvervaow, ha porthow lestri
Adhyski tus, po rag les aga honan, po dh'aga dyski hemm a vynn an orta godhvos an governans
Gwitha an re yowynk, an re klav, po an re koth
Menystra les an wlas, ha menystra an mona a yll bos kevys dhe spena rag gonisyow (r.e. klavjiow, skolyow, h.e.)

Unn fordh der an pyth y hwra governans ledya an bagas yw dre wul laghys ha rewlys a lever dhe beub henn a yllons ha nag yllons gul. An governans a wra an laghys na may fo saw hag arayys yn ta an gemmynieth. An lagha "res yw dhywgh sevel orth eva las ow lewya karr tan" a lett tus rag lewya-medhow, tra a allsa bos ladhadow. An lagha "res yw dhywgh gwiska basnet ow lewya jynn diwros" a wayt mayth omwittho tus.

An governans a yll ynwedh rewlya, dre fordhow erell saw gul laghys, tus ha hemm a hwer yn gwlas.

Rag ensampel, an fordh may spenno governans y vona, a yll chanjya meur hemm a yll po na yll gul tus. Mar spen meur a vona rag klavjiow ha klavjioryon, dres lykklod y hwra an werin dos ha bos moy salow.
Ynwedh, mars yw da an governans gans an werin, po mar tybons aga governans dhe vos fur, galladow yw y hwrons neppyth awos aga governans dhe leverel y fia da y wul. Governansow a wra yn fenowgh skrisellow po argemmynnow y'n bellwolok, a gennerth an werin dhe sevel orth megi sigarigow, po dhe dhybri moy a froeth ha losow.

Y kehevelir yn fenowgh politegieth hag ethek (tybyansow a ewn ha kamm). Moy kepar ha studhyans anpythek a ewn ha kamm yw ethek. Dell yw usys, moy bysi yw pennrewl dhe ethek ages lagha, politegieth, po lyskanasedh, ytho yma lies den na grys bos ethek hewul. Byttegyns, heb neb nivel a unnverheans a-dro dhe ethek, ny via dres lykklod fordh dhe wul dadhelva, laghys, po etholans. Yma pup-prys neb unnverheans a-dro dhe ethek hag omdhoen yn kevreyth politek.

Partiow

Y'n brassa rann a wlasow, y furvyas partiow dhe worra tybyansow yn-mes. Yma dell yw usys neb disakord yntra tus yn parti, mes i a gesober awos i dhe dybi y vos unnverheans lowr a-dro dhe lies tra, hag y's tevia moy a nerth mar kesoberrens. Yma unnverheans yntredha dhe gavoes an keth breus a-dro dhe lies mater, ha dhe skoedhya an keth chanjys dhe'n lagha, ha'n keth hembrenkysi. Dell yw usys, etholans yw kesstrif a vysk lies parti dyffrans. Nebes ensamplow a bartiow yw an Parti Livrel, an Parti Lavur, ha'n Parti Gwyrdh.

Istori

Aristotle, an filosofer grek, a skrifas bos tus eneval politek, ha bos mell krev ynter ethek ha politegieth.

Niccolò Machiavelli a skrifas, yn y lyver dhe 1532, An Pennsevik, bos politegieth a-dro dhe gavoes ha synsi nerth, y'n kynsa le. Heb nerth, ny allsa hembrenkyas gul travydh, dell leveris ev.

Dhe 1651, Thomas Hobbes a skrifas Leviathan, lyver a-dro dhe bolitegieth. Hobbes a skrifas a dus ow taskorr aga nebes a'ga gwiryow, orth aga keschanjya rag difresyans a'n governans.

Dhe'n blydhennyow 1800, John Stuart Mill a wrug displegya an tybyans politegieth "livrel". Mill a leveris bos gwerinieth displegyans an moyha dhe-les a'n blydhennyow 1800. Dell leveris ev, y talvia bos moy a dhifresyansow rag gwiryow an unnigyn erbynn an governans.

Bernard Crick a skrifas rol a'n vertus politek, bos a-dro dhe'n gwella gwriansow a bolitegieth hy honan.

Politegieth keswlasek

Yma ynwedh disakordow yntra gwlasow erell. Hanow assays dhe dhigelmi kudynnyow dre guntellesow yw lyskanasedh. Hemm yw politegieth yntra kenedhlow, a-der a-berth yn kenedhlow. Mar nyns eus digelmi an kudynnyow dre guntellesow lyskanasek, y hyll bos bresel po broweghereth avel siwyans.