Hizkuntzalaritza eta Euskal Ikasketak

Profesor de euskera – Autor del blog " EtnoMet " (etnomet.eus) kepa.diegez@gmail.com Resumen Este artículo trata de las abundantes y curiosas denominaciones populares que recibe la nieve en lengua vasca. Está basado en la tesis que está realizando el autor referente al léxico popular en euskera, en la cual se lleva a cabo un " Estudio cultural del léxico etno-meteorológico vasco ". El punto de partida de este artículo es la creencia generalizada que se observa alrededor del léxico de la nieve utilizado por los esquimales. Durante mucho tiempo se pensaba que éstos poseían una gran variedad y cantidad de términos nivosos. El propósito del artículo es mostrar como una lengua occidental situada en una zona templada posee una riquísima terminología relacionada con la nieve que nos retrotrae a tiempos ulteriores y que nos da idea de un estadio del clima que según algunos datos recogidos nos dan indicios de que este va cambiando más aceleradamente de lo que se sospechaba. La realidad cultural circundante ha quedado impresa en las palabras. Son monumentos lingüísticos comunicativos que hay que conservar. Introducción Todas las personas que estén introducidas en el ámbito de la meteorología popular o la antropología lingüística habrán podido oír o leer que los esquimales tienen cerca de 400 palabras diferentes para designar la nieve. Según parece esa afirmación tiene visos de no estar cerca de la realidad. En 1911, el antropólogo Franz Boas (1966) precisó que realmente los esquimales tienen cuatro palabras sin relación para la materia blanca. Más tarde el lingüista Benjamin Whorf (1971), uno de los estudiantes de Franz Boas, mencionó que había siete palabras, y la cuenta como si fuese un alud se ha elevado paulatinamente con el paso de las décadas. Siendo rigurosamente científicos parece ser que podemos estirar la lista básica de las palabras esquimales para la nieve alrededor de a una docena, pero todos podríamos hacer lo mismo para el castellano, el inglés, el euskera o para cualquier otra lengua. Por ejemplo, podemos nombrar en castellano el aguanieve, el granizo, la nieve polvo, la ventisca y así sucesivamente. Cualquier desbordamiento en el léxico esquimal de la nieve se presenta porque la lengua combina adjetivos y los sustantivos para formar términos nuevos. Eso no significa que los esquimales tengan muchos términos para la nieve sino que combinan los términos exactos para hablar sobre la nieve. Este presunto " mito " del mundo esquimal es el motivo de este trabajo que pretende sacar a la luz que la lengua vasca posee una enorme, riquísima y desconocida terminología en referencia a la nieve. Todas las lenguas tienen los vocablos que necesitan los hablantes para reflejar la compleja realidad circundante y los hablantes euskaldunes han amasado un buen número de ellos a lo largo de la historia.

1. SARRERA Zergatik "etnometeorologia" euskal hiztegia? Erantzuna galdera bezain erraza da: horrelako hiztegirik ez delako eta beste hizkuntza batzuetan nekez aurki genitza-keelako. Beste kontu bat da zerk bultzatu gaituen gai horren inguruko hiztegia egiten saiatzera. Uste dugu egunero, oharkabeko hainbat elkarrizketa "etnometeorologiko" izaten dugula, eguneko eguraldiaz mintzatzen gara, asteburuko iragarpena hizpide izaten dugu, telebistako eguraldi-iragarleak adi-adi entzun eta ikusten ditugu, tenpo-ra-kontua apurka-apurka ikasten dugu eta sarri kontatu edo irakurri izan dugu zer-nola eragiten dion Mari jainkosak Euskal Herriko eguraldiari. Gainera euskara, hiz-kuntza gutxiagotua izanez, edo ez dakigulako, edota alboko erdaren estutzea ezin bor-titzagoa delako alor honetan erabil genezakeen bezain ondo ez dugu erabiltzen. Mendeen joanean metaturiko hainbat berba eta esapide, gure hitz-altxorra, ahantzi samarturik dugu eta uste dugu gauza berriak asmatu baino lehen, geureari eutsi behar diogula. Daukagunetik abiatu behar dugu eta ez badaukagu, nola ekin pentsatuko dugu, baina errazkerietan jausi gabe. 2. HELBURUA Lan honen helburua hauxe da: horretariko hiztegia gauzatu ahal izateko egin beharreko urratsak jakinaraztea. Horretarako izenburuari berari baizik ez diogu erre-paratu behar, azaldu beharreko gaiak agerrarazteko: etnometeorologia, osagaiak eta oinarriak.

This thesis has a clear lesson: the word, and more precisely the sign, the meaning, the content. This is a starting-point, three prominent parts: first, it is placed in a research context; secondly, what sources have been used for the completion of the corpus; thirdly, for a methodology, and the data is classified, explained, and interpreted; finally, the conclusions are drawn. It is explained in the theoretical framework how several authors have seen the relationship between language, thought and reality, and more recently, between language and culture, and within language, between lexical and cultural. The Sapir-Whorf hypothesis is informed of its development over the years. Palmer's concept of the intellectual eye is his thesis. Finally, the nature of ethnolinguistics is claimed as a discipline: lexical areas can be studied using ethnolinguistic study to draw linguistic conclusions. Consequently, an ethnolinguistic method of examining the terms is known: classification is made on the one hand in general and specific notions, and specific notions are studied and explained according to linguistics, anthropology, meteorology, and dialecology. Lastly, there are two kinds of consequences: notional and ethnolinguistic. In notions the preponderance of the general notion of beings is evident, and in the production of the lexical ethnolinguistic the social environment is distinguished.

This article is a summary of the thesis called "A study of the ethnometeorological lexicon". For this purpose, we will first explain the theoretical context in which it is placed, and the science in which it is applied. Once this has been done, we will discuss the ethnolinguistics methodology used in order to classify, interpret, and explain data. Then, we will proceed to present the earliest results of the study of the lexic of major atmospheric phenomena; and, finally, we shall draw our final conclusions, taking into account the results that have been achieved.

Artikulu honek helburu du euskara-irakasleei gogoeta eragitea, euskararen ahoskerari eta prosodiari buruz, eta, aldi berean, gaitasun prosodikoa garatzeko jarraibide eta argibideak ematea. Bide hori egiteko, Axularren Gero maisu-lanaren "Irakurtzaileari" deritzon atalean oinarrituta, "Irakasleari" aitzinsolasean azaldu da aferaren muinaren jatorria. Ondoren, zer-nolako ibilbide urri eta malkarra izan duen ahoskerak euskararen irakaskuntzan, eta, berrikiago, Helduen Euskalduntzearen Oinarrizko Curriculumean (HEOC) nolako isla daukan alderdi fonologikoak gaitasun fonologikoaren barruan; ebaluazioan ere azaltzen da mailaz maila. Ahoskerak ere izan du Euskaltzaindiaren arreta, eta EBAZ arauaren berri ematen da: euskara batuaren ahoskera zaindua. Aurrerago ahoskeraren eta prosodiaren inguruko proposamenak eta ikerlanak berbabide, hauxe garatzen da: Txillardegiren euskal azentuaren inguruko proposamena eta hari buruzko artikuluaren aitzindaritasuna azalduz, ahoskera lantzeko argibideak eta jarduerak, Euskal Herriko Unibertsitateko irakasleek egindakoa, eta, ahoskeraren gaineko oso lan interesgarria. Azkenik, teoria guztia praktikan ipintzeko, proposamen curricular eta didaktikoa egiten da, gaitasun prosodikoa HEOCean txertatu eta hari buruzko jakintza eta kontzientzia zabaltzeko.

Liburu honek protagonista behinena du bere baitan: aro-bidaiaria. Denbora-bidaiari batek ez bezala, hark ez du atzera-aurrera egiten denboran barrena, baizik eta beti aurrera egiten duela, herriz herri, eguneroko solasaldietan erabiltzen diren arotitzak, eguraldiari buruzko hitzak bildu nahian, uste sendoa baitu hitzak komunitate kultural baten ordezkari bereizgarrienetarikoak direla; maiz, hitzak ez ezik, esapideak, atsotitzak eta mundua ulertzeko erak entzun eta jasoko ditu. Den-dena zorroratzeko gogoa hartuko du bidaia-kaiera batean, baina, hainbeste kontu azalduko zaizkio, ezen, bidaiaren une jakin batean laguntza eskatu beharrean egongo baita, bidaia pentsatutako moduan amaituko badu.
Euskal Herriko herrialde guztietan gaindi ibiliko da, Getxon hasi, oraindik jatorrizko hizkera gordetzen duen Bizkaiko herria, mendebalderenean kokatua, eta Eskiulan bukatu, Euskal Herritik kanpoko herri euskalduna, Biarno aldean. Elkargune ugari erabiliko ditu herritar eta adituekin aroaren hitzez jarduteko: kultur etxeak, udaletxeak, euskaltegiak, euskara-elkarteak, tabernak, elizak, parkeak... edozein toki eder zaio aro-bidaiariari herritar eta adituekin ihardukitzeko.
Saiakera nobelatua da, xedea erakutsi, azaldu eta irakastea baitu, baina eleberritik, kontakizunetik ere badauka, fikziozko eta benetako pertsonaiak  bidaia guztian zehar, han-hemenka, agertzen dira-eta. Jakina, hunkigarriena, liburua hasieratik amaitu arte irakurtzea da, baina irakurleak aukeran du zuzen-zuzenean herri edo eskualde batera jotzea, zein ele erabiltzen diren ikasteko, edota bidaian barrena agerturiko hitz guztien aurkibideaz baliatu, non erabiltzen diren begiratu eta testuingurua irakurtzeko.

In this paper, I offer new etymologies for two Basque words, iturri ‘fountain’ and ezker ‘left’. Together with Uhlenbeck, I consider iturri to be an old participle, built on the root hur ‘water’. As for ezker, I propose that it bears the same root that is present in the word hezi ‘tame’, and that its etymological meaning is something like ‘untameable’, most typically when speaking about hands.

Euskal artikuluaren bilakaeraren analisi diakroniko bat egin dut. Horren barrenean, deklinabide mugatuaren berreraiketa morfologikoa egin dut, batetik, eta artikuluaren erabileraren deskripzio historiko bat, bestetik.Artikuluak D-elementu gisa sailkatu ditut, erakusleen gramatikalizazioaren azalpen estandarren barrenean; -a artikulu prototipikoaz landa, erakusleetatik datozen beste artikulu batzuk identifikatu ditut horrela. Analisi modu honek azalbide bakarraren pean ezarri ditu deklinabide mugatuaren berreraiketan zeuden hainbat arazo.Berreraiketa morfologiko horretarako, Erdi Aroko datuen arakatze sistematikoa egin dut. Datu horiek osatu dute berreraiketa proposamenaren oinarri enpirikoa; bertan aurkitu ditut D-elementuen aldaerarik arkaikoenak.Artikuluaren erabileraren deskripzio historikorako, XVI. mendeko testuetako datuak erauzi ditut. Testuinguru sintaktikoen arabera analizatu dut artikuluaren erabilera: bokatiboak, perpaus existentzialak, perpaus predikatiboak eta subjektua...

The present article offers an etymology for mahats ‘grape’. We argue that a medieval loanword, Romance banasta ‘pannier’, is at its origin, and that it was created through reanalysis within the language. We highlight two facts in support of this: the Basque word is virtually absent from medieval documents, and in that same historical period Romance banasta was presumably common in the sphere of viticulture. We also discuss the chronologies of the phonetic changes that affected the word, arguing that they fit the medieval spread of wine-making in the Basque area. Finally, we discuss to what extent the etymologies of the Basque words that are related to wine-making reflect its history in the area.

Lan honetan mahats hitzaren etimologia eman dugu. Argudiatu dugu Erdi Aroko mailegu bat duela abiaburu, erromantzezko banasta, eta euskararen barrenean sortu dela, berranalisiz. Horretarako, hitzak Erdi Aroko toponimian duen presentzia urria azaleratu dugu, eta nabarmendu erromantzezko banasta-k nolako bizitasuna zukeen mahastizaintzan garai horretan berean. Hitza erasan duten aldaketa fonetikoen kronologiak zedarrituta, erakutsi dugu kronologia horiek bat egiten dutela ardogintzak euskal eremuan izandako Erdi Aroko orokortzearekin. Bide horretatik, argitu dugu zein neurritan islatzen duten ardogintzari loturiko euskal hitzen etimologiek gure lurraldeetako ardogintzaren beraren historia.

Lan honetarako Erdi Aroko Donemiliaga Kukullako kartularioa izango dugu oinarri. Agiri horietan artikulutzat jotzen ditugun morfemak izango ditugu aztergai. Artikulu singularrak eta pluralak bereiziko ditugu: singularretan artikulua izenari gehitzeak ekartzen dituen bokal bilkurak nola ebazten diren ikusiko dugu; pluralei dagokienez, erakusle jatorria aldarrikatuko dugu haientzat.

Pour ce travail, nous nous basons sur le cartulaire médiéval de San Millán de la Cogolla. L’objet de notre étude concernera les morphèmes de ces documents que nous considérons des articles. Nous distinguerons les articles singuliers et pluriels. En ce qui concerne les singuliers, nous verrons comment sont résolues les unions de vocales résultant de l’adition de l’article et du nombre ; dans les pluriels, nous défendrons leur origine démonstrative.

Lan honen helburua ergatiboaren eta euskara-gaztelania kode-alternantziaren (KA) erabileraren arteko harremanetan sakontzea da, lehen hizkuntza (H1) euskara duen eta KA sarritan darabilen hiztun heldu baten kasu-azterketan oinarrituz. Ebidentzia enpirikoa lortzeko bi metodo baliatu dira: batetik, elkarrizketa glotobiografikoa; eta bestetik, onargarritasun-juzguak. Soziolinguistika-literaturan elkartu gabeko bi alor horietatik, emaitzek ergatiboaren erabilera euskara bigarren hizkuntza (H2) duten hiztunen erabilerara hurbiltzen dela iradoki digute. Hiztunaren hizkuntza-ibilbidea kontuan hartuta, beraz, ergatiboaren erabilera hizkuntza-higaduraren ondorioa izan daiteke.
Gako-hitzak: kode-alternantzia, ergatiboa, kasu-azterketa, euskara, onargarritasun-juzguak.