Telur
Telur (Jawi: تلور) merupakan zigot yang dihasilkan melalui pensenyawaan sel pembiakan organisma betina. Telur merupakan berongga yang organik di mana satu embrio haiwan yang pertama sedang membentuk. Telur boleh membentuk dengan sendiri di luar rahim ibunya. Telur mempunyai embrio yang sedang membentuk sehingga ia selamat menetas sambil berhadapan dengan bahaya. Kebanyakan artropod, vertebrat, dan moluska bertelur. Sesetengah haiwan ini mengekalkan telur disenyawakan di dalam betina, contohnya kala jengking dan kebanyakan mammalia, dan melahirkan anak tanpa menggunakan rahim.
Telur haiwan besar datang daripada seekor yu paus dengan ukuran 30 sentimeter panjang, 14 sm lebar dan 9 sm tebal.[1] Telur burung unta adalah telur burung yang paling besar dengan berat 1.5 kilogram dan ukuran 17.8 kali 14 sm,[2]:130 burung madu lebah menghasilkan telur paling kecil dengan ukuran 6.35–11.4 milimeter panjang dan berat hanya setengah gram.[2]:132 Telur beberapa jenis reptilia dan kebanyakan ikan mungkin lebih kecil, dan beberapa serangga dan lain-lain invertebrat mungkin jauh lebih kecil.
Haiwan ovipar adalah haiwan yang bertelur, dengan sedikit atau tiada langsung pembentukan lain dalam ibunya. Kajian atau mengumpul telur, terutamanya telur burung, dipanggil oologi.
Etimologi
[sunting | sunting sumber]Perkataan telur diturunkan daripada kata akar Proto-Austronesia *qateluR.[3] Perkataan ini turut dilanjutkan menerangkan objek berbentuk menyerupai telur dalam barang kemas.[4]
Istilah "telur" digunakan secara berbeza di luar alam haiwan, untuk sel telur (kadang-kadang dipanggil ovum). Struktur pembiakan serupa dengan telur dalam lain alam dipanggil spora, atau (dalam spermatofit) benih.
Ciri
[sunting | sunting sumber]Telur reptilia, telur burung, dan telur monotrem, yang bertelur di luar air, dikelilingi oleh perlindungan cangkerang, sama ada fleksibel atau tidak fleksibel. Membran khas yang menyokong telur ini adalah sifat-sifat semua amniot, termasuk mamalia s. Telur diletakkan di atas tanah atau di sarang biasanya disimpan dalam julat suhu yang sesuai (suam) sambil embrio berkembang. Apabila embrio berkembang secukupnya ia keluar daripada cengkerang telur itu. Proses keluar dari telur dikenali sebagai penetasan (hatching). Haiwan bayi yang baru sahaja menetas adalah anak tetasan (hatchlings), walaupun nama-nama standard untuk bayi spesies tertentu terus terpakai, seperti anak ayam untuk bayi ayam. Sesetengah embrio mempunyai gigi telur sementara yang boleh digunakan untuk meretak, mematuk, atau memecahkan kulit telur atau penutup.
Kuning telur
[sunting | sunting sumber]Telur beberapa spesies sefalopoda dan vertebrata mempunyai kuning yang besar (macrolecithal) membekalkan makanan yang cukup kepada embrio yang membesar.[5][6]
Telur burung
[sunting | sunting sumber]Telur yang dihasilkan oleh burung dieram pada tempoh yang berbeza-beza, mengikut spesiesnya; seekor anak burung ditetas daripada setiap biji telur. Saiz sangkak purata berbeza-beza antara sebiji, umpamanya untuk kondor, sehingga lebih kurang 17 untuk burung Perdix perdix. Sebilangan burung bertelur walaupun telurnya tidak disenyawakan; tidaklah luar biasa untuk para pemilik burung kesayangan untuk menemukan burung tunggal mereka menetas telur-telur yang mandul.
Telur burung yang bersarang di tebing tinggi sering berbentuk kerucut agar tidak mudah jatuh tetapi berguling dalam bulatan; telur burung yang bersarang dalam lubang berbentuk sfera.[7]
Warna utama telur ialah putih daripada bahan kalsium karbonat cangkerang, pigmen-pigmen terkumpul di atas lapisan kalsium karbonat tersebut. Biliverdin, kelat zinknya, dan bilirubin mewarnakan telur hijau atau biru, protoporfirin IX mewarnakan merah atau perang atau membintik-bintikkannya.[8]
Lihat juga
[sunting | sunting sumber]Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ "Whale Shark – Cartilaginous Fish". SeaWorld Parks & Entertainment. Diarkibkan daripada yang asal pada 9 Jun 2014. Dicapai pada 27 Jun 2014.
- ^ a b Khanna, D.R. (2005). Biology of Birds. New Delhi, India: Discovery Publishing House. ISBN 978-81-7141-933-3.
- ^ Blust, Robert; Trussel, Stephen (2010). "*qateluR — egg, testicle". Austronesian Comparative Dictionary. Institut Antropologi Evolusi Max Planck. Dicapai pada 19 Disember 2022.
- ^ Wilkinson, Richard James (1932). "tĕlur". A Malay-English dictionary (romanised). II. Mytilini, Yunani: Salavopoulos & Kinderlis. m/s. 556 – melalui TROVE, Perpustakaan Negara Australia.
- ^ Romer, Alfred S.; Parsons, T. S. (1985). The Vertebrate Body (ed. ke-6). Philadelphia, Pennsylvania, Amerika Syarikat: Saunders.
- ^ Nixon, M.; Messenger, J.B., penyunting (1977). The Biology of Cephalopods. Symposium of the Zoological Society of London. m/s. 38–615.
- ^ Yutaka Nishiyama (2012). "The Mathematics of Egg Shape" (PDF). International Journal of Pure and Applied Mathematics. 78 (5): 679–689.
- ^ Rääbus, Carol (18 Februari 2018). "The chemistry of eggshell colours". ABC News. Australian Broadcasting Corporation. Dicapai pada 22 January 2023.
Pautan luar
[sunting | sunting sumber]
 |
Wikimedia Commons mempunyai media berkaitan: Telur. |
- Lembaga Telur Amerika
- Nilai pemakanan telur
- Nilai pemakanan telur ayam cara lepas berbanding dengan telur kilang
- Penyiasatan pengintipan tentang kekejaman terhadap haiwan di kilang telur Ohio yang terbesar
- Kritikan terhadap kesahan logo "Penjagaan Haiwan Disahkan" yang digunakan oleh Pengeluar-pengeluar Telur Bersatu (UEP)
- Industri Telur British dan Cap Singa
| Jenis |  | |
|---|---|---|
| Rekod fosil | ||
| Biologi | ||
| Komponen | ||
| Sebagai makanan | ||
| Dalam kebudayaan | ||
