Antarktika

Waor aj Antarktika op de wereldbol vienen (orthografische projektie)

Antarktika is et kontinent rond de zuudpool van de Eerde. De naeme is de romaniseerde vorm van et Griekse ἀνταρκτική (antarktiké), de vrouwelike vorm van ἀνταρκτικός (antarktikós): 'teugenover Arktika', 'teugenover et noorden'. Antarktika beslat 14 miljoen vierkaante kilometer en is kleiner as de kontinenten Eurazië, Afrika, Noord-Amerika en Zuud-Amerika, mor haoste tweemaol zo groot as et kontinent Australië.

Antarktika lig haoste kats bezuden de zuudpoolcirkel en wodt omringd deur de Zudelike Oceaan, ok wel de Antarktische Oceaan. Et laand en waeter rond Antarktika wodden tegere 'Antarktis' enuumd.

Klimaat

Antarktika is veur zo'n 98% bedekt deur een ieskappe en is gemiddeld et koldste, dreugste en wienderigste kontinent op Eerde. Et is miest een poolwoestijn, mit een jaorlikse neerslag van 200 mm bi'j de kust langes en vule minder in et binnenlaand. Toch harbargt et kontinent 80% van et zuutwaeter ter wereld, genog om et zeeniveau wereldwied mit zestig meter omhoge te stuwen as et allemaole zol smelten.

De leegste netuurlike lochttemperatuur ooit emeten in een weerstesjon was in 1983 bi'j et Vostokstesjon, op duzend kilometer van de zuudpool: −89,2 °C. In 2010 mat een satelliet van de NASA een legere lochttemperatuur van −94,7 °C, mar dissen wodden vanuut de roemte en niet op een heugte van twee meter boven de grond emeten, zoas de Wereld Meteorologische Organisatie vereist veur officiële rekords. De gemiddelde temperatuur in de koldste tied van et jaor is −63 °C. Et kontinent hef ok de leegste gemiddelde lochtvochtigheid. Van al et ies op 'e wereld lig 90% op Antarktika. De gemiddelde dikte van de ieskappe is rond de tweeduzend meter; op et dikste punte is et ies 4776 meter dik.

Leven

Adeliepinguïns op Antarktika

Onder de organismes die op Antarktika leven valen vule soorten algen, bakteries, schimmels, plaanten (daor waor toendra veurkomp), protisten en verscheiden dieren, zoas mieten, beerdierties, rondwurmen, pinguïns en zeehonden. Grote laandroofdieren zoas de iesbeer (die allennig in et noordpoolgebied veurkomp) hej der niet. In teugenstelling tot de aandere kontinenten, wonen op Antarktika nauweliks meensen: rond de viefduzend in de zomer en een stok of duzend in de winter. Dit is wetenschoppelik passeniel dat op weerstesjons over et hiele kontinent henne verblif.

De meense hef Antarktika van alle kontreien op Eerde et lest ontdekt. Dat gebeurde waorschienlijk niet eerder as 1820, toen een Russische expeditie et Fimbul-iesplateau in zicht kreeg. De rest van de negentiende ieuw wodden et kontinent vanwege de barre weersomstaandigheden en ofgelegenheid miest enegeerd. Politiek wodt Antarktika bestierd onder et Verdrag inzaeke Antarktika, wat deur een groep lanen etiekend is. Onder et verdrag mag der op Antarktika gien militaire aktiviteit of mienbouw veur mineraelen plaetsevienden. Der maggen gien kernproeven edaone wodden, der mag gien radioaktief ofval edumpt wodden et de wetenschop mot der vri'je beoefend kunnen wodden.

Commons: Antarktika - plaatjes, filmkes en/of gelüüdsbestanden.

Dit stok is eschreven in et Stellingwarfs van de Kop van Overiessel.