Braobaans
Et Braobaans is een groep van Nederfrankische dialekten die spreuken wodden in de Nederlaanse perveensie Noord-Braobaant en in de Belgische perveensies Antwarpen en Vlaams-Braobaant, in roemere zin ok in een klein diel van Duutslaand, et Zuud-Gelders, de noordelike dialekten van Nederlaans-Limburg, et laand van Hulst en westelik Belgisch-Limburg. In et noordwesten van Noord-Braobaant bi'j Willemstad praoten ze een Hollaans dialekt en in Budel, Maarheeze en Soerendonk praoten ze Limburgse dialekten.
Braobaans is gien streektael mar een Nederlaans dialekt, dat komt deurdat et te vule bi'jdregen het an et ontstaon van et Standerdnederlaans, tegere mit et Hollaans.
In grote Nederlaanse steden, zoas Breda en Eindhoven, waor vule Hollaanders leven, wodt d'r gien Braobaans meer spreuken. In Tilburg en 's-Hertogenbosch bin d'r liekewel vule luden die nog altied Braobaans praoten. In België wodt d'r meer Braobaans spreuken. In Brussel wodt d'r niet zo vule Braobaans spreuken, hoewel et Braobaans in Brussel in vule kulturele aktiviteiten bruukt wodt en daor een hoge status het. Et Braobaans maekte in de middelieuwen diel uut van et Diets, dat een Nederfrankische dialektgroep was.
Kenmarken
[bewark | bronkode bewarken]Grammatika
[bewark | bronkode bewarken]De belangriekste kenmarken bin et woordtien gij tegenover et Hollaanse jij, et Zeeuwse hie en et Limburgse dich; de vorming van verkleinwoorden op -(s)ke en de typische vervoeging nao gij. Et oolde Zudelike Nederlaans waart gij wodt in et Braobaans waarde (gij) (NB gij waart) - waorbi'j gij nao de persoonsvorm nogmaols toevoegd wodt aj' naodrok willen leggen (een veurbeeld van tautologie) - en hebt gij wodt in et Braobaans hedde (gij). Ten onrechte wodt de uutgang -de in hedde gij zien as een overbliefsel van et Middelnederlaanse persoonlik veurnaemwoord veur "jij", du (dat in bi'jkaans alle aandere Indo-Europese taelen tot op heden votleeft), wiels et allienig om een assimileerde vorm van et persoonlik veurnaemwoord gij gaot (taelhistorisch: [Mndl] komt ghi = [enklitisch] komdi > [N-Braob] "komde"). De verbeugen vormen van gij verschillen per dialekt, bi'jgelieks veurwarpsvormen, waoronder: Oe (o.a. Middenbraobaans), (J)ou of U.
Waor in et Standerdnederlaans et liefst dan bruukt wodt nao een vergrotende trappe, bruukt et Braobaans (net as et Duuts) as: meer as, rieker as, ... enz. Dit laeste is een bekend perbleem onder docenten Nederlaans op schoelen mit leerlingen die et Braobaanse dialekt praoten. Et woord eens wodt ok vaeke vervongen deur is, liekas langs in et plak van naost (NB gij zit langs mij).
Fonetiek
[bewark | bronkode bewarken]In de westelike dialekten - waor onder aandere de meerste Braobaanse dialekten die in België spreuken wodden onder valen -, wodt de h niet uutspreuken. Dit doen ze ok in et Zeeuws en et Oost- en West-Vlaams. De oostelike dialekten kennen net as et Limburgs umlaut in verkleinwoorden en de vervoeging van starke warkwoorden. Langes et zuudoosten van et dialektgebied lopt de Uerdinger Linie, die niet krekt mit de perveensiegreens saemenvaalt: in de dialekten van de streek rond Tienen wodt (onder aandere as gevolg van lenisie) ich, mich en oech zegd in et plak van ik, mi'j en ie; disse dialekten wodden daoromme soms wel es tot et Limburgs rekend.