Maurits van Oranje

Kiek bi-j Maurits van Oranje-Nassau, van Vollenhoven veur et artikel oaver den prins Maurits uut 1968.

Maurits van Oranje (Slot Dillenburg, 14 november 1567 – Den Haag, 23 april 1625), Prins van Oranje, Graaf van Nassau, stadholder en van 1585 tot zienen dood kapitein-generoal van et leager van de Republiek der Zeaven Vereanegde Nederlanden.

Jeugd

Prins Maurits wodden geboaren in Dillenburg as zönne van Willem van Oranje en ziene tweede vrouwe Anna van Saksen. Toon Maurits nog gin joar old was, verleet Anna van Saksen et Slot Dillenburg. Maurits zol zien mooder nooit meer trögzeen.

Zien vader was inmiddels leider ewödden van den opstaand in de Nederlaanden en verblef doar reagelmoatig. In et dagelekse leaven in Dillenburg wodden Maurits dan ok streng Calvinisties op-evood deur zienen onkel Jan van Nassau. Hi-j studierden eerst in Heidelbarg (1575-1577) en vertrok toon noar de Nederlanden um in 1582 in Leiden ne studie an te vangen.

Stadholder

Toon op 10 juli 1584 zien vader in Delft wodden vermoord, was prins Maurits 16 joar old. Op zienen 18den verjoardag wodden hi-j al beneumd tot stadholder en admiroal van Hollaand en Zeelaand. In 1588 wodden hi-j admiroal-generoal van de Nederlanden toon de bevoogdheden van den Road van Stoate op um wodden oaver-edragen. Zienen eersten kriegsdoad was de veroavering van de stad Axel op de Spanjoarden in 1586. Wat joaren later, in 1590 en 1591, wodden Maurits ok stadholder van Gelderlaand, Utrecht en Oaveriessel. Noa zienen vaders dood beneumden hi-j zichzelf unrechtmoatig tot Prins van Oranje, en droog dizzen titel 32 joar. Den titel was van zienen olderen halfbreur Filips Willem, vanof 1568 gevängen in Spanje. Noa et oaverlieden van Filips Willem in 1618 wodden Maurits den Prins van Oranje.

Kriegshervörmer

Anvankelek stoanden de zaken der slecht veur. Zien leager was zwak en leed nederloag op nederloag teggen de Spaanse tröppe. Moar haenig an slaagden prinse Maurits derin um samen mit roadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt et ti-j in zien veurdeel te kriegen. In de joaren '90 van de 16de eeuwe, toon den Spaansen laandvoogd Alexander Farnese, hartog van Parma, deur ziene bemeujenisse mit den Fransen burgerkrieg wodden of-eleid (oaveregens in opdracht van könning Philips II), behaalden hi-j wal de geslaagde kriegsoaverwinningen woardeur et hele noordoosten van Nederlaand op de Spanjoarden kon wodden veroaverd. Maurits nam Simon Stevin in dienst as roadgeaver en leraar. Stevin pakken as kriegsuntwekkeloar zaken an, zoas den bouw van vestingsteadn. Maurits wodden internationoal as nen groot generoal ezeen. Dat blik bi-jveurbeeld uut et veurstel van den keurvörst van Köln op den Rieksdag te Regensburg in 1597. Hi-j stelden veur um Maurits tot veldoaverste van et Duutse Riek te beneumen in den stried teggen de Turken. Zienen meest eslaagden veldtocht was van van augustus tot en mit november 1597 en mos n ende maken an de Spaansen bezetting van de Republiek in Twente en den Achterhook.

Slag bi-j Ni-jpoort

In 1600 wodden et leager mit Maurits as generoal deur Van Oldenbarnevelt noar Duunkarke estuurd um de doar anweazige kapers te vernetegen; dee waren immers in deenst van den vi-jand en richtten grote schaa an bi-j de Nederlandse koopvoardi-je. Maurits wol dizzen taak eigenlek neet, en untmeuten op et straand bi-j Ni-jpoort n Spaans leager under bevel van hartog Albrecht. Dizzen Slag bi-j Ni-jpoort wust hi-j wal te winnen, toch koesterden hi-j vanof dee tied nen wroak teggen Van Oldenbarnevelt, dee et Stoatse leager an grote gevoaren zol hebben bloot-esteld.

Twaalfjoareg Bestand en stried mit Van Oldenbarnevelt

Enkele joaren later wodden under leiding van Van Oldenbarnevelt nen woapenstilstaand eslotten mit de Spanjoarden, et Twaalfjoareg Bestand. Maurits was der veural bange veur dat hi-j deur et bestand as leageranvoerder meer butenspel zol stoan mot as bewiesgroand dat de Spanjoarden euren kriegsmacht in vredestied zollen können verstarken. Dit was nen striedtoostaand. Ok tiedens et Twaalfjoareg Bestand brak in de Nederlanden nen stried uut tussen de remonstranten en de kontraremonstranten. Al rap unteerdden dit godsdeenstege meningsverschil in nen groten politieken stried. De regenten kozzen parti-j veur de remonstranten. Maurits, howal ok emoategd remonstrants eavenas Van Oldenbarnevelt, kos veur de kontraremonstranten zodat et tussen Maurits en Van Oldenbarnevelt uut de hand leep, mit as uutendelek gevolg dat den Hollandsen roadpensionaris Van Oldenbarnevelt op 13 mei 1619 wodden untheufd op beschuldeging van laandverroad.

Leste joaren

In 1620 wodden Maurits, noa et oaverlieden van zienen neave Willem Lodewiek stadholder van Grunnen en Drenthe. Een joar later wodden den stried mit Spanje hervat. Deur den gerechteleken moord op Van Oldenbarnevelt was de Republiek bestuurlek lang neet meer wat et ewest was en ok op kriegsgebeed leed Maurits een paar unmundige neaderloagen. In 1623 vond nen aanslag op zien leaven ploats, beroamd deur de zöns van Johan van Oldenbarnevelt (Reinier en Willem), Claes Michielsz Bontenbal en andere remonstranten. Den anslag mislukken. Reinier van Oldenbarnevelt wodden hierop untheufd en Willem van Oldenbarnevelt vlöchten noar Brussel. Prins Maurits steerf op 23 april 1625 in Den Haag. Hi-j is woarschienlek an leaverkanker oaverleaden. De zinssprökke van Maurits was "Fortitudo mea Deus" = God is mienen kracht. Dit is ontleand an de Latiense vertaling van Psalm 43:2. Et is ok de woapensprökke van Willemstad (Braobant). Ok had Maurits ne liefsprökke : "Tandem fit surculus arbor" (Ens wöd et stekjen nen boom).

Noageslacht

Maurits is nooit etrouwd ewest. Wal had hi-j dree zöns bi-j Margaretha van Mechelen, woarunder Willem van Nassau, heer van den Lek en Lodewiek van Nassau-Beverweerd. Van dizzen wödden ofstemmelingen verheaven tot rieksgraven van (Nassau) la Lecq en (Nassau) Beverweerd. Bi-j minstens vief andere vrouwleu had hi-j ok kinder.

Opvolging

Maurits wodden as stadholder en kriegsleider op-evolgd deur zienen halfbreur Frederik Hendrik den eavenens teggen de vrea was.

Prins Maurits
Portret van Maurits
Beleg van Breevoort (1597) deur Maurits in 1597
Droagpenning, 1615 op Maurits, in gegotten zilver, verguld, deur A. Rottermont, op de keerziede et prinselek woapen mit de Orde van den Kousenbaand

Bronvermelding

Busken Huet - Het land van Rembrand