Location via proxy:   [ UP ]  
[Report a bug]   [Manage cookies]                
Wikipedia

Leusden

gemeente in de provincie Utrecht, Nederland
Voor het slavenschip van de West-Indische Compagnie, zie Leusden (schip, 1719).

Leusden (uitspraakⓘ) is een gemeente en plaats in de Nederlandse provincie Utrecht en ligt ongeveer 3 kilometer ten zuidoosten van Amersfoort. De gemeente telt 31.669 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 62,02 km² (waarvan 0,34 km² water). Inwoners worden Leusdenaren genoemd.

Leusden
Gemeente in Nederland Vlag van Nederland
Locatie van de gemeente Leusden (gemeentegrenzen CBS 2016)
Situering
Provincie Vlag Utrecht (provincie) Utrecht
Coördinaten 52° 8′ NB, 05° 25′ OL
Algemeen
Oppervlakte 58,89 km²
- land 58,54 km²
- water 0,35 km²
Inwoners
(1 januari 2024) 		31.669?
(541 inw./km²)
Bestuurs­centrum Leusden
Belangrijke verkeersaders    
Politiek
Burgemeester (lijst) Gerolf Bouwmeester (D66)
Zetels
LokaalBelang
CDA
GroenLinks-PvdA
VVD
D66
ChristenUnie/SGP
LeusdenVooruit
SP 		21
7
4
3
2
2
2
2
1
Economie
Gemiddeld inkomen (2019) € 30.400 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019) € 317.000
WW-uitkeringen (2014) 37 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s) 3830-3835, 3791-3792
Netnummer(s) 033, 0342
CBS-code 0327
CBS-wijkindeling zie wijken en buurten
Amsterdamse code 10978
Website www.leusden.nl
Bevolkingspiramide van de gemeente Leusden
Bevolkingspiramide (2023)
Foto's
Een van de oudste delen in het centrum van Leusden, met de toren van de St. Josephkerk uit 1841
Portaal  Portaalicoon   Nederland
Topografische gemeentekaart van Leusden

Het westelijke deel van de gemeente ligt op de hellingen van de Utrechtse Heuvelrug, en is grotendeels bedekt met bos en heidevelden. De oostelijke delen liggen in de Gelderse Vallei en is vooral landbouwgrond.

Etymologie

bewerken
 
De kerktoren van Oud-Leusden
 
Stadsappartementen en winkels in winkelcentrum De Nieuwe Biezenkamp

Al in het jaar 777 werd in een bisschoppelijke oorkonde de naam Villa Lisiduna genoemd voor het huidige Oud-Leusden.

De naam zou net als het Belgische Lesdain en de Franse plaatsjes Lesdain en Lesdins afgeleid zijn van het Latijnse Ledinium, Lesdinium, Lusdinium of Lisdinum. Jan de Vries had zijn twijfels over deze etymologie,[1] terwijl Berkel en Samplonius kozen voor de verklaring loos-, lis- of lies- en -duinen.[2]

Geschiedenis

bewerken

De oudste archeologische vondsten in de huidige gemeente dateren uit de vroege steentijd. Zo is er op de Leusderheide een 50.000 tot 30.000 jaar oude bladspits gevonden die als speerpunt werd gebruikt. De eerste vaste bewoning kwam vanaf de bronstijd, dit blijkt uit de grafheuvels die zijn ontdekt bij Oud-Leusden en op de Leusderhei. Hier waren enkele nederzettingen van boeren die worden gedateerd rond 1600 voor Christus.[3]

In de Romeinse tijd werd het gebied opnieuw bewoond. Rond 300 na Christus werd een kleine wachttoren gebouwd waarvan de funderingen zijn teruggevonden. Vanaf begin vierde eeuw lijkt het weer enige tijd onbewoond zijn geweest. In de tweede helft van de zesde eeuw begon de geschiedenis van het huidige dorp, in de buurtschap Oud-Leusden aan de zuidwestkant van Amersfoort. Tijdens opgravingen in de jaren tachtig worden zowel de nederzetting als het bijbehorende grafveld tijdens opgravingen teruggevonden. In het jaar 777 verschijnt het voor het eerst in de geschreven bronnen als Lisiduna. Dit vormde het centrum van een domein dat in handen was van graaf Wigger, maar dat jaar door Karel de Grote aan de Sint-Maartenskerk in Utrecht werd geschonken.[4]

Vanaf de achtste eeuw groeide het dorp Oud-Leusden. De economie van het dorp rustte voornamelijk op landbouw, ijzerproductie en verzorging, als centrum van een grote parochie. De teruggang begon waarschijnlijk in het begin van de dertiende eeuw, toen de parochie kromp en de productie van ijzer onder druk kwam te staan. Het economische zwaartepunt van de regio verschoof zich naar het oosten van het gebied (onder meer richting het centrum van de huidige gemeente).[5]

In de zeventiende eeuw maakte de teelt van tabak een snelle groei door, dat in het gebied van de huidige gemeente Leusden rond 1700 haar hoogtepunt bereikte. Het was hier geschikt voor dankzij het gunstige klimaat, de bodem en goede verbindingen met belangrijke centra voor de handel en bewerking van tabak: Nijkerk, Amersfoort en Wageningen. In de achttiende eeuw werd, vanwege de gestegen prijzen, deels overgegaan op het verbouwen van graan. In de negentiende eeuw zou de teelt van tabak niet meer van belang zijn.[6]

De Dodeweg verbond het dorp Leusbroek met de kerk en begraafplaats in Oud-Leusden. Daar staat nog een kerktoren uit de 13e of 14e eeuw die zichtbaar is vanaf de A28. De bijbehorende kerk is rond 1827 gesloopt. Het zwaartepunt van Leusden was veel oostelijker komen te liggen en de nieuwe Dorpskerk, een zogenaamde waterstaatskerk, werd gebouwd bij de buurtschap Bavoort aan de toen nieuwe weg van Amersfoort naar Arnhem, de huidige N226. Het kerkje is anno 2024 nog altijd in gebruik in wat nu Leusden-Zuid heet.

Tot de negentiende eeuw bleef Leusden landelijk gebied. In de loop van de negentiende en twintigste eeuw ontstonden pas woonkernen. In Hamersveld vond dit voornamelijk plaats bij het gemeentehuis en de kerk, in Leusbroek in de omgeving van de Dorpskerk.[7]

Na de Tweede Wereldoorlog

bewerken

De gemeente Leusden kreeg in 1951 zijn wapen toegekend. In 1969 fuseerde het met Stoutenburg (waar destijds ook Achterveld onder viel) tot zijn huidige vorm. De oorspronkelijke gemeente Leusden bestond daarvoor uit twee kleine dorpen, Leusbroek en Hamersveld, die in de jaren zestig resp. zeventig van de 20e eeuw grote uitbreidingen ondergingen en werden omgedoopt in Leusden-Zuid en Leusden-Centrum (later Leusden zonder meer). Pas sinds die tijd komt het huidige Leusden als plaats op de kaart voor.[a] Nadat in 1959 de eerste grote uitbreidingen kwamen, begon de gemeente gaandeweg meer te groeien. Hoewel de provincie bezwaren had tegen de bouw van woningen ten oosten van het Valleikanaal, verscheen er in 1968 een bijgesteld structuurplan, waarbij uitgegaan werd van ruim 46.000 inwoners in het jaar 2000. Deze uitbreidingen stuitte sinds de jaren zeventig steeds meer op kritiek. Lokale actiegroepen zoals KNAL-Groen en het Comité Milieuzorg Leusden zagen nadelen in de sterke suburbanisatie van de gemeente. Deze moest uiteindelijk onder meer vanwege lokale druk haar structuurplan van 1973 intrekken nadat protesten nationale aandacht kreeg. Volgens het nieuwe bestemmingsplan, uit 1977, zou de gemeente groeien tot 18.500 inwoners in 1985.[8]

Ook de bouw van de nieuwbouwwijk de Tabaksteeg in 2006, was niet onomstreden. Hoewel de provincie het aanvankelijk niet wilde, werd deze wijk gebouwd in het gebied bij Leusden-Zuid, de zogeheten Pon-driehoek. Toen dit werd goedgekeurd, werd door het gemeentebestuur aanvankelijk ingezet op een omstreden maximum van 800 woningen. Na veel overleg werden dit er 905, waarvan dertig procent sociale woningbouw.[9]

Leusden vierde op 8 juni 1977 haar 1200-jarig bestaan. Ter gelegenheid hiervan had de rijksmunt in Utrecht die dag de denarii opnieuw geslagen.[10]

Leusden is in 2017 uitgekozen tot beste wandelgemeente van Nederland van het jaar.[11]

Overige kernen

bewerken
 
Gemeente Leusden

Behalve de plaats Leusden zelf, omvat de gelijknamige gemeente de dorpen Achterveld, Leusden-Zuid en Stoutenburg, en een aantal buurtschappen, onder andere Oud-Leusden, De Ruif, Den Treek, Jannendorp, Snorrenhoef, Musschendorp en Asschat.

De plaats Leusden heeft ongeveer 29.200 inwoners, Leusden-Zuid was eerst een zelfstandig dorp, maar door de bouw van de wijk de Tabaksteeg is het dorp bijna aan Leusden vastgegroeid. Leusden voldoet aan de statistische criteria van een kleine stad.

Geografie

bewerken

Leusden ligt deels in de Gelderse Vallei en deels op de Utrechtse Heuvelrug. Dit laatste deel omvat de Leusderheide, grotendeels militair terrein, en het landgoed Den Treek. Leusdens groene uitstraling heeft in 1999 geleid tot de eerste prijs in de categorie groenste stad van Nederland, georganiseerd door de Nederlandse tak van de Entente Florale. Het jaar erna bereikte men Europees de 2e plaats in dezelfde wedstrijd.[12]

Aan de oostzijde van Leusden ligt de Grebbeliniedijk langs het Valleikanaal. Deze herbergt resten uit de Tweede Wereldoorlog, zoals bunkers, een tank-kering bij de Asschatterkeerkade. Over de liniedijk ligt een wandeltraject. Ook stromen er meerdere beken door Leusden waaronder de Heiligenbergerbeek, Barneveldse beek, Modderbeek en de Moorsterbeek.

Leusden is al van verre zichtbaar door de KPN-tv mast aan de Lockhorsterweg bij de afslag Leusden-Zuid. Deze mast heeft een hoogte van 127,4 meter.

Door de gemeente lopen 5 klompenpaden: het Dashorsterpad, het Schutpad, het Snorrenhoefpad, het Stoutenburgerpad en het Termatenpad.[13]

Landgoederen en natuurgebieden

bewerken

Aan de randen van Leusden ligt een aantal landgoederen met grotere landhuizen die veelal in gebruik zijn als kantoren. Voorbeelden zijn de landgoederen Stoutenburg, Den Treek-Henschoten, Leusderend, Lockhorst (waar zich tevens het Lockhorsterbos bevindt), De Boom en Heiligenberg.

De natuurgebieden zijn Bloeidaal, de Schammer, Leusderheide en Groot Zandbrink. Het ecoduct Treeker Wissel verbindt de Leusderheide met het landgoed Den Treek-Henschoten.

Wijken en buurten

bewerken

In de wijk Rozendaal beschikt Leusden over de oudste drive-inwoningen van Nederland. Deze woningen, die eind jaren zestig gerealiseerd werden, heten in de volksmond de Eurowoningen, naar de gelijknamige projectontwikkelaar en de straatnamen.

Bedrijfsterreinen[14]

bewerken
  • Ambachtsweg
  • De Horst
  • Paardenmaat
  • Princenhof
  • 't Ruigeveld
  • 't Spieghel
  • De Fliert (Achterveld)

Economie

bewerken
 
Uitgaanscentrum de Til aan de Hamersveldseweg in het centrum van Leusden. Het linkerpand dateert uit 1920

Het bedrijfsleven van Leusden bestaat, naast de agrariërs in het buitengebied, voor het grootste deel uit dienstverlenende bedrijven. Vele bekende bedrijven en organisaties hebben een hoofdvestiging in de gemeente. Bekende bedrijven en organisaties die hun (Nederlandse) hoofdkantoor in Leusden hebben zijn:

Pon Holdings is met een distributiecentrum en diverse werkmaatschappijen gevestigd op het gelijknamige bedrijventerrein Pon. Geïmporteerde auto's worden per trein aangevoerd naar de naastgelegen spooraansluiting Leusden PON.

Winkelgebieden

bewerken
 
Nieuwbouw in de stad, vlak bij winkelcentrum de Biezenkamp
 
De voormalige en enige stadsgracht in Leusden de Kooikersgracht. Gelegen in Winkelcentrum de Hamershof
 
Flatgebouw in het stadscentrum

Leusden beschikt over drie winkelcentra:

  • Winkelcentrum de Biezenkamp; heeft een stadsplein met rondom winkels en appartementen, verder liggen er nog een aantal winkels, restaurants en cafés aan de Hamersveldseweg en de Zwarteweg die allebei door het centrum van Leusden lopen.
  • Winkelcentrum de Hamershof; de eerste winkels openden hun deuren in 1980, in de Hamershof bevinden zich ook verschillende eetgelegenheden. De Openbare Bibliotheek is in dit winkelcentrum gevestigd, op de 1e verdieping werd in 2010 een VVV-kantoor geopend.
  • Winkelcentrum Zuidhoek; gelegen in de nieuwbouwwijk de Tabaksteeg. In het winkelcentrum zijn vooral dagwinkels gevestigd. Naast het winkelcentrum ligt een multifunctioneel centrum met bibliotheek, restaurant, scholencomplex en kantoorruimte.

Openbaar vervoer

bewerken

Het openbaar vervoer in Leusden wordt sinds 11 december 2016 door bussen van Keolis Nederland uitgevoerd[15] en sinds 11 december 2022 ook door bussen van EBS (onder de namen Syntus Utrecht en RRReis respectievelijk), voorheen door Connexxion, met eindbestemmingen Amersfoort, Veenendaal, Doorn, Rhenen, Utrecht (Rijnsweerd), Nijkerk en Barneveld.

Lijn Soort Route Vervoerder Bijzonderheden
17 Streekbus Amersfoort - Leusden Bedrijventerrein De Horst Syntus
19 Streekbus Amersfoort - Leusden ISVW Syntus
80 Streekbus Amersfoort - Leusden - Woudenberg - Veenendaal-De Klomp Syntus
82 Streekbus Amersfoort - Leusden - Maarsbergen - Maarn - Doorn Syntus
217 Spitsbus Amersfoort - Leusden Bedrijventerrein De Horst Syntus
280 Spitsbus Amersfoort - Leusden - Woudenberg - Veenendaal Syntus
299 Snelbus Leusden - Soesterberg - Utrecht Rijnsweerd Syntus
509 Buurtbus Nijkerk - Hoevelaken - Leusden - Achterveld - Barneveld EBS
680 Schoolbus Rhenen - Veenendaal - Woudenberg - Leusden - Amersfoort Syntus

Bijgewerkt op 24 december 2023

Politiek en bestuur

bewerken
  Zie ook Lijst van burgemeesters van Stoutenburg en Lijst van burgemeesters van Leusden.

B&W

bewerken

Sinds 7 september 2017 is Gerolf Bouwmeester burgemeester van Leusden.[16] Van 13 december 2023 tot 4 mei 2024 werd Bouwmeester waargenomen door Frans Backhuijs.[17][18] De wethouders zijn: Wim Vos (CDA), Marleen Treep (CU) namens Sociaal Leusden, Jan Kramer (BBB) namens Lokaal Belangrijk en Frank de Wit (Lokaal Belangrijk).[19]

Zetelverdeling gemeenteraad

bewerken

De gemeenteraad van Leusden kent 23 zetels.

Gemeenteraadszetel[b]
Partij 2002 2006 2010 2014 2018 2022
Lokaal Belangrijk - - - - - 7
CDA 5 5 5 5 5 4
GroenLinks-PvdA - - - 4 4 3
Groenlinks 2 2 3
PvdA 5 5 2
VVD 5 5 5 2
D66 1 1 3 5 3 2
ChristenUnie-SGP 2 2 2 3 3 2
Leusden Vooruit - - - - - 2
SP - - - - 2 1
Kiesvereniging Leusden '90 1 1 1 - - -
totaal 21 21 21 21 21 23

Stedenbanden

bewerken

Van 1998 tot 2012 had de gemeente een stedenband met de Hongaarse plaats Tét, waarbij jaarlijks uitwisselingsactiviteiten georganiseerd werden. Wegens bezuinigingen werd deze band door de gemeente Leusden verbroken.[20]

Aangrenzende gemeenten

bewerken
   Aangrenzende gemeenten   
          Amersfoort        
             
   Zeist     Barneveld (Gld) 
           
          Woudenberg        

Bezienswaardigheden

bewerken
 
Landhuis Heiligenberg
  • St. Jozefkerk in Leusden, een Rooms-katholieke kerk die dateert uit 1841
  • Sint-Jozefkerk in Achterveld, een eveneens Rooms-katholieke kerk uit 1933
  • Boerderij Nieuw Langebeek, tegen de openbare bibliotheek, die dateert uit 1878
  • Scrum, een kunstwerk uit 1987 bij de Kooikersgracht in Winkelcentrum de Hamershof
  • Landhuis Heiligenberg, gebouwd rond 1815 door Ernst Louis van Hardenbroek
  • Heiligenbergerweg 3, koetshuis dat tussen 1850 en 1900 werd gebouwd
  • Duiventil aan het Zwanenwater op de buitenplaats van De Heiligenberg, dateert uit ongeveer 1827-1837
  • Fabrieksgebouw Coöperatieve Handelsvereniging Leusden & Omgeving (Hamersveldseweg 138), dateert uit 1929
  • Grebbeliniedijk Noord- en oostrand Leusden. Met veel oorlogsbunkers. Dateert uit 1935-1945
  • Asschatterkeerkade nabij de Hagenouwselaan, tankeropstelling in de dijk, dateert uit 1940-1945
  • Kerktoren van Oud-Leusden, Vlooswijkerweg, die dateert uit rond 1300
  • Dorpskerk Leusden-Zuid, Arnhemseweg, die dateert uit 1828

Cultuur en recreatie

bewerken

Media

bewerken

De Leusder Krant is de regionale krant van Leusden en wordt uitgegeven sinds april 1969. In de hoogtijdagen van het blad verscheen de krant twee keer per week, sindsdien alleen maar op de woensdag. De lezers van het nieuwsblad, dat in de eerste editie Krant zonder naam heette, kozen voor de naam Leusder Courant, dit werd later gewijzigd in de huidige naam. De krant valt onder de uitgever BDUmedia.[21] Tot eind 2018 bestond in de gemeente ook de krant Leusden Nu dat werd uitgegeven door De Persgroep Nederland. Deze is dat jaar eveneens overgenomen door BDUmedia en is sindsdien geïntegreerd in de Leusder Krant.[22]

Verder deelt de gemeente de lokale omroep met de gemeente Amersfoort: Mediagroep EVA. Deze omroep beheert een televisiezender, radiostation, teletekst en een internetsite.

Theater en muziek

bewerken

Leusden kent twee theaters: theater de tuin en sinds 2021 het AFAS theater Leusden. Bij laatstgenoemde ging de musical 14 in première.[23] Ook kent de gemeente een muziekschool. Sinds 2008 wordt muziekonderwijs gegeven door Scholen in de Kunst in het gebouw Muziekschool Leusden aan de Eikenlaan.[24] Het plaatselijke orkest is Lisiduna Leusden.[25]

Monumenten

bewerken

In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en oorlogsmonumenten, zie:

Sport en gezondheid

bewerken

Circa 46% van de Leusdenaren heeft overgewicht. Ongeveer 58% van de Leusdenaren maakt wekelijks gebruik van sportfaciliteiten. Van de jongeren beweegt ongeveer 48% minder dan de landelijke beweegnorm.

Naar aanleiding van het Nationaal Sportakkoord is in 2020 het Leusdens Sport- en Beweegakkoord gesloten tussen onder andere de gemeente en sportorganisatie Leusden Fit. Doel hiervan is als volgt:

sport en beweging voor zoveel mogelijk Leusdenaren bereikbaar maken en hen actief stimuleren gebruikte maken van die mogelijkheden.[26]

De gemeente kent meer dan 40 sportverenigingen waarvan ca. 32% van de inwoners ten minste lid is van een. Hieronder een lijst van enkele verenigingen.

Verder zijn er zes sportzalen in de gemeente.[27]

Geboren en overleden

bewerken

Geboren

Overleden

Van de slachtoffers die in het Leusdense gedeelte van Kamp Amersfoort zijn overleden, zijn de namen ingeschreven in de burgerlijke stand van de gemeente.

  Zie Lijst van slachtoffers van Kamp Amersfoort voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Zie ook

bewerken

Galerij

bewerken
  •  
    Nieuwbouw nabij vernieuwd winkelcentrum de Biezenkamp
  •  
    Park Wildenburg in de wijk "Wildenburg"
  •  
    Oud gedeelte in het centrum bij winkelcentrum de Hamershof
  •  
    Pieter van Vollenhovenstraat in het centrum van de Tabaksteeg
  •  
    Oude centrum
  •  
    Nieuwbouwwijk Tabaksteeg
  •  
    Woontoren t-Zicht aan de rand van Leusden
  •  
    Lakenvelder koeien in een weiland vlak bij Leusden
bewerken
Zie de categorie Leusden van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Leusden&oldid=68603557"