Kurt Weill

Kurt Weill
	Kurt Weill in 1932
Algemene informatie
Volledige naam	Kurt Julian Weill
Geboren	2 maart 1900
Geboorteplaats	Dessau
Overleden	3 april 1950
Overlijdensplaats	New York
Land	Duitse Keizerrijk; Verenigde Staten
Werk
Genre(s)	symfonische muziek, opera
Beroep	componist, muziekpedagoog
	Officiële website; (en) AllMusic-profiel; (en) Discogs-profiel; (en) IMDb-profiel; (en) MusicBrainz-profiel;
Portaal	Muziek

Kurt Julian Weill (Dessau, 2 maart 1900 – New York, 3 april 1950) was een Duits-Amerikaans componist.

Levensloop

Jeugd

Kurt Weill werd als derde van vier kinderen geboren in een religieuze joodse familie in Dessau. Zijn vader was daar voorzanger in de plaatselijke synagoge. Op vijfjarige leeftijd begon hij met pianospelen en op twaalfjarige leeftijd gaf hij in het stadhuis van Dessau al zijn eerste concert met zelfgemaakte composities. Een Dessause operazangeres zong op een liederavond in 1917 liederen van zijn hand.

Opleiding en eerste werken

In 1918 ging hij studeren aan de Hochschule für Musik in Berlijn, waar hij les kreeg van onder anderen de componist Engelbert Humperdinck. In 1920 werd hij leerling van Ferruccio Busoni, die aan de Preussische Akademie der Kunste doceerde; dat bleef hij tot 1923. In het begin van de jaren twintig schreef hij een aantal werken, zoals zijn eerste symfonie, de pantomime Zaubernacht en de liedercycli Frauentanz en Stundenbuch. Maar zijn eerste bekende werk was het Vioolconcert opus 12 uit 1924 met begeleiding van blazers, aangevuld met een slagwerker en een contrabas.

Theater en Lotte Lenya

Zijn interesse in het moderne muziektheater bracht hem samen met de dramaturg Georg Kaiser. Bij een van Weills bezoeken aan Kaiser leerde Weill de actrice Lotte Lenya kennen. Met haar zou hij tweemaal in het huwelijk treden, voor het eerst in 1926 en, na hun scheiding in 1933, nogmaals in 1937. In 1926 beleefde ook Weills eerste opera Der Protagonist (met een libretto van Georg Kaiser) zijn première.

Voor het muziekfestival in Baden-Baden schreef hij in 1927 een eenakter. Op zijn zoektocht naar een libretto kwam hij in aanraking met Bertolt Brecht. Een gevolg van hun samenwerking was Das kleine Mahagonny, waarin Lotte Lenya zong. Dit zangspel zou in 1930 als basis dienen voor de grotere opera Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny.

Voor de opening van het Theater am Schiffbauerdamm in Berlijn in 1926 werd Weill door Brecht gevraagd om muziek te componeren bij zijn Dreigroschenoper. De combinatie Brecht-Weill werd hiermee in een klap wereldberoemd.

"Entartet"

In 1933 werden kort na de première van Der Silbersee (libretto van Georg Kaiser) verdere uitvoeringen, en alle andere muziek van Weills hand, verboden en als "entartet" bestempeld. Bij de boekverbranding in mei gingen zijn originelen in vlammen op. Kort daarop werd ook de vertoning van de populaire film Die Dreigroschenoper verboden.

Parijs en New York

Na de machtsovername in 1933 vertrok Weill uit angst voor arrestatie door de nazi's direct naar Parijs, waar hij (op tekst van Brecht) muziek schreef voor Die sieben Todsünden, een ballet met zang voor sopraan en mannenkwartet. In 1935 emigreerde hij naar New York, waar inmiddels ook Brecht terecht was gekomen.

Daar zou hij tot zijn dood werkzaam blijven. In 1943 verkreeg hij het Amerikaans staatsburgerschap. In 1947 bezocht hij Europa en Palestina, maar naar Duitsland kwam hij nooit meer terug. In de jaren veertig componeerde hij muziek voor een aantal Broadway musicals.

Dood

In december 1949 begon Weill aan een musical naar Mark Twains Huckleberry Finn, maar dat werk kon hij niet voltooien: op 3 april 1950 overleed hij aan de gevolgen van een hartinfarct. Twee dagen later werd hij begraven op de Haverstraw Cemetry in New York. In 1981 werd Lotte Lenya naast hem begraven.

In zijn geboorteplaats Dessau herinnert het Kurt-Weill-Zentrum sinds 1993 aan zijn werk en leven. In New York bevindt zich sinds 1962 het onderzoekscentrum Weill-Lenya Research Center.

Muziek

De componist Weill wordt vandaag de dag nog steeds boeiend gevonden, omdat hij een van de weinige componisten is die een hedendaagse opera toegankelijk weet te houden zonder platte commercie. Zijn muziek zweeft tussen mysterie en herkenbaarheid, tussen humor en ernst, tussen naïviteit en cynisme. Weill wordt door zijn Dreigroschenoper en de Mahagonny in een adem genoemd met Bertolt Brecht, maar deze werken vormen slechts een klein deel van het repertoire van een van de belangrijke 20e-eeuwse componisten.

Vioolconcert

Het vioolconcert was Weills eerste bekende werk, en het vroegste dat nog steeds gespeeld wordt. Het vertoont een duidelijke invloed van Paul Hindemith, maar naar Weills eigen zeggen ook van Igor Stravinsky, vooral wat de helderheid van de klankstructuren betreft. De viool wordt begeleid door een blazersensemble, een slagwerker en in plaats van een strijkorkest één eenzame contrabas. Zowel het eerste als het laatste deel bevatten enkele virtuoze solo's. Het tweede deel vangt aan met een opmerkelijke rol voor de xylofoon en schept een rustige, nachtelijke sfeer, waar ook een 'Weense' caféscène niet ontbreekt. In het derde deel, waarin een duidelijke driedeling herkenbaar is, treedt een nerveuze spanning op, die na een rustig intermezzo geleidelijk met een toch vrij ingehouden climax eindigt.

Dreigroschenoper

Met dit werk uit 1928 brak de combinatie Kurt Weill-Bertolt Brecht definitief door.

Symfonieën

Kurt Weill schreef twee symfonieën; de eerste is een jeugdwerk dat ontstond tijdens zijn eerste jaar bij Ferruccio Busoni. De tweede werd geschreven toen Weill in ballingschap gegaan was, juist in de tijd dat Hitlers greep op Duitsland van ijzer bleek te zijn. Qua vorm klassiek, qua klank typisch een product van het interbellum, is het een opvallend muziekwerk door de ironische intermezzi van sentimentele music-hallmuziek, die qua melodie doen denken aan de Dreigroschenoper. De eerste uitvoeringen, eind 1934 in Amsterdam en New York, kregen geen positieve kritiek, maar de laatste decennia wordt de Tweede Symfonie regelmatig uitgevoerd, wellicht omdat het idioom van de muziek met zijn cabareteske en filmische inslag als een wrang symbool van de vroege jaren dertig in Duitsland herkenbaar is.

Der Silbersee

De opera Der Silbersee is niet een van Weills bekendste stukken, maar wel een representatief werk omdat Weill – net voor hij furore maakte in Brooklyn – in Der Silbersee zijn hele oeuvre dat hij in Duitsland creëerde, muzikaal lijkt samen te vatten.

De muziek in de compositie Der Silbersee is een wonderlijke mengeling van Brahms, Bach, jazz en tango. Der Silbersee ging in première in februari 1933, anderhalve week voor de brand in de Berlijnse Reichstag. Joseph Goebbels vond meteen een aanleiding om het stuk te verbieden: een ballade over Julius Caesar, ontmaskerd als een alter ego van Adolf Hitler: “Cäsar wollte mit dem Schwert regieren / Und ein Messer hat ihm selbst gefällt”. Kurt Weill kon inpakken en deed dat ook meteen: hij vertrok eerst naar Parijs, en in 1935 vertrok hij met Lotte Lenya naar Amerika, waar hij een succesvol componist van Broadwaymusicals werd.

Die sieben Todsünden

Die sieben Todsünden is een ballet met zang voor vijf solisten en een orkest dat voor de couleur locale werd aangevuld met een banjo. Het stuk werd geschreven in opdracht van het Théâtre des Champs-Élysées en ging in première in Parijs in de zomer van 1933. De tekst is van Bertolt Brecht (die de titel later in Die sieben Todsünden der Kleinbürger heeft gewijzigd). Het symbolische en cynische theaterstuk gaat over een familie in Louisiana die Anna, de dochter des huizes, erop uitstuurt om geld te verdienen voor het kleine huis waar de familie wil gaan wonen. De hoofdrol, op het lijf geschreven van Lotte Lenya, bestaat uit twee 'personen', waarbij de brave Anna van haar doortrapte 'zuster' leert om met hoeren en snoeren rijk te worden. De twee tenoren en twee bassen spelen een diffuus gezin (vader, moeder en twee broers) die voortdurend een hypocriete moraal bepleiten om dat kleine huis maar te kunnen financieren: “Wer den Unrecht in den Arm fällt, den will man nirgends haben, und wer über die Roheit in Zorn gerät, der lasse sich gleich begraben!”

Weill trok alle variétéeffecten uit de kast om een komisch, overdreven sentimenteel effect te bereiken, waarbij menige traan wordt weggepinkt bij de teloorgang van het fatsoen. Het ballet had veel succes in de jaren dertig; uiteraard mocht het in het nazistische Duitsland niet worden opgevoerd^[1]

Lijst van composities

Werken voor orkest

1921: Eerste symfonie
1925: Vioolconcert
1934: Tweede symfonie

Werken voor blazers

1928: Kleine Dreigroschenmusik, voor blazers

Vocaal

1927: Vom Tod im Wald, voor bas solo en harmonieorkest, op. 16
1927: Das kleine Mahagonny, zangspel voor zes zangers en harmonieorkest
1928: Das Berliner Requiem, voor tenor, bariton, bas soli en blaasinstrumenten
1942: Und was bekam des Soldaten Weib, lied

Muziektheater

Opera's

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto
1920	Ninon von Lenclos	1 akte	1920	Ernst Hardt
1924–1925	Der Protagonist, op. 15	1 akte	27 maart 1926, Dresden, Staatsopera	Georg Kaiser
1925–1926	Royal Palace, op. 17	1 akte	2 maart 1917, Berlijn, Kroll-Opera	Iwan Goll
1927	Na und?	2 bedrijven	niet uitgevoerd	Felix Joachimson
1927	Mahagonny		17 juli 1927, Baden-Baden, Deutsches Kammermusikfest	Bertolt Brecht; Elisabeth Hauptmann
1927–1928	Der Zar lässt sich photographieren, op. 21	1 akte	18 februari 1928, Leipzig, Neues Theater	Georg Kaiser
1927–1929	Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny	3 aktes	9 maart 1930, Leipzig, Opera	Bertolt Brecht
1930	Der Jasager	2 aktes	24 juni 1930, Berlijn, Zentralinstitut für Erziehung und Unterricht	Bertolt Brecht
1930–1931	Die Bürgschaft	proloog en 3 aktes	10 maart 1932, Berlijn, Stedelijke opera	Caspar Neher, naar Johann Gottfried Herders parabel Der afrikanische Rechtspruch
1932–1933	Der Silbersee – Ein Wintermärchen	3 bedrijven	18 februari 1933, Leipzig, Altes Theater	Georg Kaiser
1934–1936	The Eternal Road (Der Weg der Verheissung)	4 bedrijven	7 januari 1937, New York, MOH	Franz Werfel; Engelse vertaling: Ludwig Lewisohn
1940	The Ballad of Magna Carta		omroepuitzending: 4 februari 1940, CBS
1945–1946	Street Scene	2 aktes	9 januari 1947, New York, Adelphi Theatre	Elmer Rice en Langston Hughes
1945/1948	Down in the Valley	1 akte	15 juli 1948, Bloomington (Indiana), Indiana University	Arnold Sundgard

Operette

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto
1934	Der Kuhhandel; Engelse versie: A Kingdom for a Cow	3 bedrijven	22 maart 1990, Düsseldorf; Engelse versie: 28 juni 1935, Londen	Robert Vambery; Engelse vertaling: Reginald Arkell, Desmond Carters

Balletten

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto	choreografie
1922	Zaubernacht		18 november 1922, Berlijn	Wladimir Boritsch	Mary Zimmermann
1933	Die sieben Todsünden		7 juni 1933, Parijs, Théatre des Champs-Elysées	Bertolt Brecht; scenario: Boris Kochno	George Balanchine

Musicals

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto	verdere liedteksten
1928	Die Dreigroschenoper	voorspel en 8 taferelen	31 augustus 1928, Berlijn, Theater am Schiffbauerdamm	Bertolt Brecht, naar The Beggar's Opera' van John Gay; Duitse vertaling: Elisabeth Hauptmann
1929	Happy End	3 bedrijven	2 september 1929, Berlijn, Theater am Schiffbauerdamm	Dorothy Lane, pseudoniem voor Elisabeth Hauptmann en Bertolt Brecht	Bertolt Brecht
1934	Marie galante	2 bedrijven	22 december 1934, Parijs, Théâtre de Paris	Jacques Deval	Jacques Deval
1936	Johnny Johnson	3 bedrijven	19 november 1936, New York, Group Theater 44th Street	Paul Green	Paul Green
1938	Davy Crockett	2 bedrijven	onvoltooid	H. R. Hays
1938	Knicker-bocker holiday	2 bedrijven	26 september 1938, Hartford	Maxwell Anderson naar "A History of New York by Diedrich Knickerbocker" van Washington Irving	Maxwell Anderson
1938–1939	Railroads on Parade		30 april 1939, New York, World's Fair	Edward Hungerford
1939	Ulysses Africanus	2 bedrijven	onvoltooid	Maxwell Anderson	Maxwell Anderson
1940	Lady in the Dark	2 bedrijven	23 januari 1941, New York, Alvin Theater	Moss Hart	Ira Gershwin
1943	One touch of Venus	2 bedrijven	7 oktober 1943, New York, Imperial	S.J. Perelman en Ogden Nash naar "The Tinted Venus" van F. Anstey	Ogden Nash
1944	The Firebrand of Florence	2 bedrijven	22 maart 1945, New York, Alvin Theatre	Edwin Justus Mayer gebaseerd op "The Firebrand"	Ira Gershwin
1948	Love Life	2 bedrijven	7 oktober 1948, New York, 46th Street Theater	Alan Jay Lerner	Alan Jay Lerner
1949	Lost in the Stars	2 bedrijven	30 oktober 1949, New York, Music Box Theater	Maxwell Anderson naar de novel "Cry, the Beloved Country" van Alan Paton	Maxwell Anderson
1950	River Chanty	2 bedrijven	onvoltooid	Maxwell Anderson	Maxwell Anderson
1972	Happy End	3 bedrijven	6 april 1972, New Haven (Connecticut), Yale Repertory Theatre	Dorothy Lane, Engelse vertaling: Michael Feingold	Bertolt Brecht

Toneelmuziek

1927: Die Weber, incompleet – tekst: Gerhart Hauptmann
1927: Gustav III. – tekst: August Strindberg – première: 29 oktober, Berlijn
1928: Het leven van Eduard II van Engeland – tekst: Bertolt Brecht, Lion Feuchtwanger
1928: Konjunktur – tekst: Leo Lania
1928: Katalaunische Schlacht – tekst: Arnolt Bronnen
1928: Die Petroleum-Inseln – tekst: Lion Feuchtwanger
1930–1931: Mann ist Mann – tekst: Bertolt Brecht
1939 Madam, Will You Walk – tekst: Sidney Howard
1940 Two on an Island – tekst: Elmer Rice
1946 Truckline Cafe – tekst: Maxwell Anderson

Publicaties

Mahagonny in letters, 1927-1946, Kurt Weill Newsletter 13:12-19 N2 1995
Weill ... on Mahagonny, Kurt Weill Newsletter 13:10-11 N2 1995

Bibliografie

Hans-Jürgen Schaal: Kurt Weill – zwischen Brecht und Broadway – Zum 100. Geburtstag und 50. Todestag des Komponisten, in: Das Orchester 04/2000, Seite 2
Gino Castaldo, Felice Liperi: Indice Dei Nomi, in: Storia della canzone Italiana, Roma: RAI Radiotelevisione Italiana, 1999, 543 p.
Birgit Rauhaut, Michael Rauhut: Personenindex, in: Amiga: die Diskographie aller Rock- und Pop-Produktionen 1964-1990; mit uber 1500 teilweise farbigen Abbildungen, Berlin: Schwarzkopf & Schwarzkopf, 1999, 575 p.
Colin Larkin: The encyclopedia of popular music, Third edition, New York: Macmillan, 1998, 8 vols., 6653 p., ISBN 978-1-56159-237-1
Paris Weill dans tous ses états., Diapason (France) N422:18 Jan 1996
Reinhold Brinkmann: Szenische Interpretation von Oper/Musiktheater: Erfahrungsbezogener Unterricht am Beispiel der Dreigroschenoper in einer 9. Klasse, Musik in der Schule N1:2-6 Jan-Feb 1996
Rodney Milnes: Remembering Weill, Opera (England) 47:514-18 May 1996
K.E. Wrede: Der Schatz im Zuschaurraum, Oper und Konzert 34:15-16 N1 1996
G. H. Wagner: Performances, Kurt Weill Newsletter 14:19 N1 1996
David Fanning: Performances, Kurt Weill Newsletter 14:22 N1 1996
I. Tuengler: Frühlingsfrost am Silbersee: Kurt-Weill-Festival in Dessau, Opernwelt N5:53 May 1996
C. Jones: Legit reviews Songplay: the Songs and Music of Kurt Weill, Variety 364:73-4 Oct 14 1996
Paul Moor: Berlin: Theater des Westens: Weill, "Johnny Johnson", American Record Guide 59:49 N3 1996
L. Symonette, Kim H. Kowalke: Excerpts from Speak Low (When You Speak Love) – The Letters of Kurt Weill and Lotte Lenya., Kurt Weill Newsletter 14:12+ N1 1996
Jurg Stenzl: Weill in Vienna – A report on the 1995 Jeunesse Festival, Kurt Weill Newsletter 14:7-9 N1 1996
David Bowman: A-Level: Advanced level history and analysis; Notes on Chronological Group IV from the London Anthology of Music; the tower of Babel, Music Teacher 75:20-21 Feb 1996
Ken Bloom: American song – The complete musical theater companion: 1877-1995. Volume 2: T-Z and indexes, Second edition, New York: Schirmer Books, 1996, 2093 p.
U. Simek: Expressionistische Opern-Experimente, Bühne N2:50-51 Feb 1996
Christopher Hailey: Performances, Kurt Weill Newsletter 14:20-21 N1 1996
V. Hagedorn: Zahnloser Haifisch: Kurt Weills Silbersee in Leipzig, Oper und Konzert 34:14 N1 1996
Detlef Gojowy: Kosmopolita wraca do ojczyzny ..., Ruch Muzyczny 40:26-7 N8 1996
S. d'Erasmo: Music Berlin diaries, Village Voice: 40:68 Apr 18 1995
H. W. Koch: Wir sind alle Voyeure, Opernwelt N9:47-8 Sep 1995
Rodney Milnes: The stage works of Weill, Opera (England) 46:519-26 May 1995
Rockbeat Weill omission, September Songs: The Music of Kurt Weill on PBS's Great Performances series, Village Voice: 40:54 Feb 28 1995
Rise and Fall of the City of Mahagonny, Opera News 60:34-7 Dec 9 1995
H. Makrinus: Japaner singen und mimen seine Lieder, Neue Musikzeitung 44:52 Apr-May 1995
Horst Kogler: Regarding ... Street Scene, Kurt Weill Newsletter 13:12-13 N1 1995
T. Koeppen: Der Mensch als Prozess, Das Orchester, 43:38-9 N9 1995
K. Klingbeil: Wo jeder alles dürfen darf, Das Orchester, 43:42 N9 1995
P. Huynh: Weill-Renaissance: Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny im Repertoire der Pariser Oper, Neue Zeitschrift für Musik N6:66-7 Nov-Dec 1995
G. Blumenstein: Ein Amerikaner endlich zu Haus: das 3. Kurt-Weill-Fest in Dessau, Opernwelt N5:44 May 1995
Allen Forte: The American popular ballad of the golden era 1924-1950, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1995, 366 p.
L. Hughes: My collaborator: Kurt Weill, Kurt Weill Newsletter 13:7-8 N1 1995
Gaspare nello Vetro: Nomi Citati Nella Cronologia, in: Teatro Reinach 1871-1944: gli spettacoli musicali opere concerti operette, Parma: Comune di Parma – Archivo storico Teatro Regio, 1995, 653 p.
M. Brug: Berliner Strassenstaub oder New Yorker Nachtclubsound, Opernwelt N2:15 Feb 1995
P. O'Connor: Kurt Weill's stage works, Gramophone 73:38-41 Jun 1995
William E. Studwell: From the mountain top to the foothills; the American musical, 1943-1990; an essay and bibliography, Music Reference Services Quarterly 3:20 N3 1995
Gerhard Schepelern: Personregister, in: Operaens historie i Danmark 1634-1975, Kobenhaven: Rosinante, 1995, 366 p.
B. Fritz: Vom Fressen, Huren und Boxen, Opernwelt N7:48-9 Jul 1995
G. Wolter: Der Weg der Verheissung: über jüdische Assimilation und Antisemitismus im deutschen Musikleben, Das Orchester, 43:15+ N7-8 1995
Kurt Weill on behalf of his "American opera", Kurt Weill Newsletter 13:10-11 N1 1995

Externe link

Kurt Weill Foundation

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Er bestaat ook een Nederlandse bewerking, Zeven doodzonden van de kleine burgerman, een tv-film uit 1970 met in de hoofdrol Nelly Frijda.

Zie de categorie Kurt Weill van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[1] Er bestaat ook een Nederlandse bewerking, Zeven doodzonden van de kleine burgerman, een tv-film uit 1970 met in de hoofdrol Nelly Frijda.

[1]