Månane til Uranus

Uranus og dei seks største månane til planeten

Uranusmånane er dei 27 naturlege satellittane til Uranus. Fem av dei er massive nok til å ha oppnådd hydrostatisk likevekt og ville vore rekna som dvergplanetar om dei hadde gått i bane rundt sola.

Dei første to månane som blei oppdaga var Titania og Oberon og blei oppdaga av William Herschel den 13. mars 1787. To til, Ariel og Umbriel, blei oppdaga av William Lassell i 1851. I 1852 gav Herschel sin son John Herschel til fire månane som til då var kjende. I 1948 oppdaga Gerhard Kuiper den femte og siste større månen, Miranda.

Nærpasseringa av Voyager 2 i januar 1986 leia til oppdaginga ti nye månar i det indre av uranussystemet. Endå ein måne, Perdita blei oppdaga etter eit studie av gamle Voyager-bilete. To nye månar, òg i bane nær Uranus, blei funne ved hjelp av romteleskopet Hubble. Inntil 1997 var Uranus den einaste av kjempeplanetane som ein enno ikkje hadde oppdaga irregulære satellittar i bane rundt. Sidan då har ni fjerne irregulære månar blitt identifiserte av bakketeleskop.

Regionen mellom hovudringane og Miranda ser ut til å halda på mange månar. Dei små månane blir konstant gravitasjonelt påverka av kvarandre. Systemet er kaotisk og tilsynelatande ustabilt, simuleringar viser at månane kan påverka kvarandre slik at dei får kryssande banar og til slutt kolliderer.

I motsetning til dei fleste planetmånane som har namn ifrå antikken er alle månane til Uranus namnsette etter figurar frå verka til Shakespeare og diktet «The Rape of the Lock» av Alexander Pope.

Tabell over månane

Uranusmånane er lista opp under rangert ifrå kortast til lengst omløpstid. Månar massive nok til å ha kollapsa til ei rund form står på blå bakgrunn. Irregulære, dvs. innfanga, månar med prograde banar står på grå bakgrunn; dei med retrograde banar på mørkegrått.

Merknad: * Negative omløpstider indikerer ein retrograd bane rundt Uranus (motsett av planetens rotasjon).

Rangering	Namn (runde månar med feit skrift)		Bilete	Snittdiameter (km)	Masse (kg)	Store halvakse (km)	Omløpstid (dagar)	Banehelling (°) (i forhold til ekvatoren til Uranus)	Oppdagingsdato
1	Uranus VI	Cordelia		42 ± 6	5,0×1016?	49 751	0,335034	0,08479°	1986
2	Uranus VII	Ophelia		46 ± 8	5 ,1×1016?	53 764	0,376400	0,1036°	1986
3	Uranus VIII	Bianca		54 ± 4	9,2×1016?	59 165	0,434579	0,193°	1986
4	Uranus IX	Cressida		82 ± 4	3,4×1017?	61 766	0 ,463570	0 ,006°	1986
5	Uranus X	Desdemona		68 ± 8	2 ,3×1017?	62 658	0,473650	0,11125°	1986
6	Uranus XI	Juliet		106 ± 8	8,2×1017?	64 360	0,493065	0,065°	1986
7	Uranus XII	Portia		140 ± 8	1,7×1018?	66 097	0,513196	0,059°	1986
8	Uranus XIII	Rosalind		72 ± 12	2,5×1017?	69 927	0,558460	0,279°	1986
9	Uranus XXVII	Cupid		~ 18	3,8×1015?	74 800	0,618	0,1°	2003
10	Uranus XIV	Belinda		90 ± 16	4,9×1017?	75 255	0,623527	0,031°	1986
11	Uranus XXV	Perdita		30 ± 6	1,8×1016?	76 420	0,638	0,0°	1986
12	Uranus XV	Puck		162 ± 4	2,9×1018?	86 004	0,761833	0,3192°	1985
13	Uranus XXVI	Mab		~ 25	1,0×1016?	97 734	0,923	0,1335°	2003
14	Uranus V	Miranda		471,6 ± 1,4	(6,6 ± 0,7)×1019	129 390	1,413479	4,232°	1948
15	Uranus I	Ariel		1157,8 ± 1,2	(1,35 ± 0,12)×1021	191 020	2,520379	0,260°	1851
16	Uranus II	Umbriel		1169,4 ± 5,6	(1,17 ± 0,13)×1021	266 300	4,144177	0,205°	1851
17	Uranus III	Titania		1577,8 ± 3,6	(3,53 ± 0,09)×1021	435 910	8,705872	0,340°	1787
18	Uranus IV	Oberon		1522,8 ± 5,2	(3,01 ± 0,07)×1021	583 520	13,463239	0,058°	1787
19	Uranus XXII	Francisco		~ 22	7,2×1015?	4 276 000	-266,56*	147,459°	2001
20	Uranus XVI	Caliban		~ 72	2,5×1017?	7 231 000	-579,73*	139,885°	1997
21	Uranus XX	Stephano		~ 32	2,2×1016?	8 004 000	-677,37*	141,873°	1999
22	Uranus XXI	Trinculo		~ 18	3,9×1015?	8 504 000	-749,24*	166,252°	2001
23	Uranus XVII	Sycorax		~ 150	2,3×1018?	12 179 000	-1288,28*	152,456°	1997
24	Uranus XXIII	Margaret		~ 20	5,4×1015?	14 345 000	+1687,01	51,455°	2003
25	Uranus XVIII	Prospero		~ 50	8,5×1016?	16 256 000	-1978,29*	146,017°	1999
26	Uranus XIX	Setebos		~ 48	7,5×1016?	17 418 000	-2225,21*	145,883°	1999
27	Uranus XXIV	Ferdinand		~ 20	5,4×1015?	20 901 000	-2887,21*	167,346°	2001

Irregulære månar

Dei irregulære satellittane til Uranus

Diagrammet illustrerer banane til dei irregulære satellittane som er oppdaga så langt. Eksentrisiteten er representert ved dei gule linestykka som strekkjer seg ifrå perisenter til aposenter. Banehellinga er representert på Y-aksen. Satellittane over X-aksen er prograde medan satellittane under er retrograde. X-aksen representerer avstanden til Uranus målt i gigameter (millionar kilometer) og brøkdelen av Hill-sfæren (området gravitasjonen til ein himmellekam rår. For Uranus er denne radiusen på ca. 70 millionar kilometer.).

I motsetning til dei irregulære satellittane til Jupiter finst det ikkje nokon samanheng mellom store halvakse og banehellinga. I staden blir månane delte inn i to grupper basert på forholdet mellom store halvakse og eksentrisiteten.

Den indre gruppa har ein store halvakse mindre 15 % av Hill-sfæren og ein moderat eksentrisitet på ~0,2. Denne gruppa består av:

• Fransico
• Caliban
• Stephano
• Trinculo

Den ytre gruppa har ein store halvakse på større enn 15 % av Hill-sfæren og inkluderer satellittar med høg eksentrisitet (~0,5). Denne gruppa består av:

• Sycorax
• Prospero
• Setebos
• Ferdinand

Namna

Namna til uranusmånane kjem ifrå dei følgjande verka:

• The Rape of the Lock, dikt av Alexander Pope: Ariel, Umbriel og Belinda
• Skodespel av William Shakspeare:
  • A Midsummer Night's Dream: Titania, Oberon, Puck
  • The Tempest: (Ariel), Miranda, Caliban, Sycorax, Prospero, Setebos, Stephano, Trinculo, Francisco, Ferdinand
  • King Lear: Cordelia
  • Hamlet: Ophelia
  • The Taming of the Shrew: Bianca
  • Troilus and Cressida: Cressida
  • Othello: Desdemona
  • Romeo og Julie: Juliet, Mab
  • The Merchant of Venice: Portia
  • As You Like It: Rosalind
  • Much Ado About Nothing: Margaret
  • The Winter's Tale: Perdita
  • Timon of Athens: Cupid

Nokre asteroidar deler namn med uranusmånar: 171 Ophelia, 218 Bianca, 593 Titania, 666 Desdemona, 763 Cupido og 2758 Cordelia.

Uekte månar

Titania og Oberon blei oppdaga av Herschel 11. januar 1787. Påfølgjande trudde Herschel at han hadde observert fire andre månar, to i 1790 (18. januar og 9. februar) og to til i 1794 (28. februar og 26. mars). Det blei difor trudd i fleire tiår etter ar Uranus hadde seks satellittar, sjølv om ingen annan astronom hadde greidd å bekrefta dei fire siste. Observasjonane til Lassell i 1851, då han oppdaga Ariel og Umbriel, kunne ikkje støtta Herschel sine observasjonar. Ariel og Umbriel, som Herschel burde ha sett dersom han hadde sett månar i ved sida Titania og Oberon, passa ikkje med banekarakteristikaa til Herschel sine fire satellittar og æra for oppdaginga av Ariel og Umbriel gjekk til Lassell. Det var tenkt at Herschel sine fire uekte satellittar hadde baneperiodar på 5,89 (kortarte enn Titania), 10,96 dagar (mellom Titania og og Oberon) og 38,08 og 107,69 dagar (utfor Oberon).

Sjå òg

• Dei naturlege satellittane til Jorda · Mars · Jupiter · Saturn · Neptun
• Namnekonfliktar i solsystemet

Bakgrunnsstoff

• Uranus sine månar Arkivert 2014-07-28 ved Wayback Machine. av NASA's Solar System Exploration Arkivert 2006-04-25 ved Wayback Machine.
• «NASA's Hubble Discovers New Rings and Moons Around Uranus» (STScI 22. desember 2005)

Kjelde

• Denne artikkelen bygger på «Moons of Uranus» frå Wikipedia på engelsk, den 9. mars 2008.