Uran

92 Protactinium ← Uran → Neptunium Nd ↑ U ↓ Ubq Heile tabellen
Generelle eigenskapar
Namn, kjemisk symbol, atomnummer	Uran, U, 92
Kjemisk serie	Aktinid
Gruppe, periode, blokk	3, 7, f
Tettleik, hardleik	19 050 kg/m3, 6 (ikkje SI)
Utsjånad	Sølvkvitt
Atomeigenskapar
Atommasse	238,0289 u (ikkje SI)
Atomradius (berekna)	175 pm
Kovalent radius	(?) pm
Ioneradius	117 pm (ladning: +3)
van der Waals radius	186 pm
Elektronkonfigurasjon	[Rn]7s25f36d1
Elektron per energinivå	2, 8, 18, 32, 21, 9, 2
Oksidasjonstrinn (oksid)	+2, +3, +4, +5, +6 (svak base)
Krystallstruktur	Ortorombisk
Fysiske eigenskapar
Tilstandsform	Fast stoff
Smeltepunkt	1405 K (1132°C)
Kokepunkt	4091 K (3818°C)
Molart volum	12,49 cm3/mol
Fordampingsvarme	477 kJ/mol
Smeltevarme	15,48 kJ/mol
Damptrykk	(?) Pa ved  K
Ljodfart	3155 m/s ved 20 °C
Diverse eigenskapar
Elektronegativitet	1,38 (Paulings skala)
Spesifikk varmekapasitet	120 J/(kg·K)
Elektrisk konduktivitet	3,8 MS/m
Termisk konduktivitet	27,6 W/(m·K)
Ioniseringspotensial	597,6 kJ/mol 1420 kJ/mol
Mest stabile isotopar
Iso- top Naturleg førekomst Halverings- tid (ikkje SI) NM NE MeV (ikkje SI) NP 232U (kunstig) 68,9 år α & SF 5,414 228Th & 233U (kunstig) 159 200 år α & SF 4,909 229Th & 234U 0,006% 245 500 år α & SF 4,859 230Th & 235U 0,72% 703,8 mill. år α & SF 4,679 231Th & 236U (kunstig) 23,42 mill. år α & SF 4,572 232Th & 238U 99,275% 4,468 mrd. år α & SF 4,270 234Th &
SI-einingar og STP er brukt unntatt der det er avmerkt

Uran er eit radioaktivt, metallisk grunnstoff med atomsymbol U og atomnummer 92. Halveringstida er 4,5 milliardar år. Det høyrer til actinoida og f-blokka i periodesystemet.

Uran blir brukt som drivstoff i kjernekraftverk, og sprengstoff i atomvåpen. Utarma uran blir brukt i panserbrytande ammunisjon.

Bruk

Uran blir brukt som brennstoff i kjernereaktorar i kjernekraftverk (atomkraftverk). Varmen som oppstår ved fisjon av uran blir overført til eit kjølemedium (vatn, tungtvatn eller smelta natrium), som enten kan brukast direkte til å lage damp (kokevatnsreaktor) eller til å varme opp sekundært kjølevatn. I begge tilfella vert dampen nytta i ein dampturbin, som driv ein generator, som lagar elektrisk straum.

Uran blir òg brukt som sprengstoff i atomvåpen. Ei vanleg atombombe inneheld ei eller fleire subkritiske mengder uran som under detonasjonen vert samanføydd til ei kritisk mengde (d.e. at talet på partiklar som kjem frå ein fisjonsreaksjon og som har rett energi og skaper nye fisjonar, i gjennomsnitt er større enn 1), som då eksploderer spontant. Uran som skal brukast i atomvåpen må vera opprika uran, det vil seia at mengda av isotopen, ²³⁵U, er auka i forhold til den naturlege førekomsten.

I seinare år har somme produsentar av konvensjonelle våpen teke i bruk utarma uran i panserbrytande ammunisjon, av di uran er svært tett og tungt og kan bryta gjennom tjukt panser. Utarma uran inneheld i hovudsak den minst radioaktive isotopen ²³⁸U, men også små mengder av meir radioaktivt material. Bruken av utarma uran i konvensjonelle våpen er omstridd på grunn av den radioaktive forureininga som militært personell på begge sider – og naturen – blir utsett for.

Viktige sambindingar

• Uranoksid (UO₂ og U₃O₈)

Tryggleik

I tillegg til at uran er radioaktivt og dermed skadeleg, er uransambindingar kjemisk giftige. Dei kan særleg skada lever og nyrer.

Sjå også

• Kjernekraft
• Atomvåpen
• Grunnstoffliste
• Isotoptabell
• Periodesystemet

Bakgrunnsstoff

• Uran Arkivert 2005-02-07 ved Wayback Machine.
  Denne kjemiartikkelen er ei spire. Du kan hjelpe Nynorsk Wikipedia gjennom å utvide han.