Còptes

La Glèisa penjada dins lo quartièr còpte del Caire Vièlh

Lo musèu còpte del Caire.

Los Còptes son los abitants crestians d'Egipte. Lo mòt es format segon lo nom donat pels Grècs ancians a l'Egipte antica (grèc ancian Αἰγύπτιος Aigýptios) que, amb la desapareisson de la primièra sillaba al periòde arabi, donèt coptita en latin e «qibt» en arabi de que foguèt creat un singular «qubtiyy». Es per aquela rason, e segon un contèxte istoric, que los còptes son considerats coma los egipcians «vertadièrs» .

La fòrça granda majoritat dels Còptes es membre de la Glèisa còpta ortodòxa dirigida per un primat, mas existís tanben dempuèi lo sègle XIX una Glèisa catolica còpta, e una Glèisa evangelica còpta.

Sul plan de la doctrina, la Glèisa còpta ortodòxa es fidèla als tres primièrs Concilis ecumenics e es sovent vista ligada a tòrt coma las Glèisa armènia, etiopiana, e eritrèa a l'ortodoxia, segur que presenta amb elas una granda similitud del rite. Se ne destria pasmens perque se fonda sus las tèsis miafisitas condemnadas pel concili de Calcedònia. Los Còptes, coma totes los Egipcians levat los Nubians, parlan pas que l'arabi e la messa se dich dins aquela lenga; solas las preguièras del Credo e lo Paire nòstre se dison a vegada encara en còpte.

Amb las sosmautas de l'istòria d'Egipte que faguèt de la comunautat còpta una minoritat, una diaspora s'organizèt subretot pendent lo sègle XX.

Religion

La Glèisa d'Alexandria de l'evangelista Marc, que los còptes son ligats, es una Glèisa crestiana de las mai ancianas del mond amb lo seu rite e constituís la comunautat crestiana mai granda de l'Orient Mejan. Los Còptes se considèran coma los Egipcians vertadièrs, venent dels faraons.

A causa de l'istòria, es considerada coma la « Glèisa dels Martirs ». Dempuèi l'an 303 e la persecucion dels crestians per Dioclecian, los Còptes situan lo començament de la Glèisa d'Egipte en 284, an del començament del reialme d'aquel emperaire: es l'intrada dins l'èra dels martirs o èra de Dioclecian.

Lo calendièr còpte es mai sovent nomenat « calendièr dels Martirs » e lo libre dels sants d'aquel calendièr, lo Sinaxari còpte conta l'istòria d'al mens un martir cada jorn.

Pasmens, pendent los sègles, la Glèisa d'Alexandria coneguèt d'esquismes, a l'origina de mai d'una Glèisas autonòmas. Ara, 90 % dels Còptes dins lo mond son membres de la Glèisa còpta ortodòxa dirigida per un primat fasent ofici a l'encòp de papa e de patriarca. Un originalitat de la Glèisa còpta es l'eleccion del patriarca pel pòble dels fidèls, mas deu enseguida èsser confirmat dins sas foncions pel govèrn egipcian

La liturgia còpta es encara mai complicada que la liturgia ortodòxa amb que es sovent comparada. I a 36 oncions pel Batisme e la confirmacion que son celebrats simultanèament a la mena orientala, lo sagrament dels malauts, demanda, dins sa forma solemna, sèt prèires oficiants

Dempuèi lo sègle XIX existisson tanben una Glèisa catolica còpta e una Glèisa evangelica còpta

Doctrina

Icòna còpta representant lo Crist e Menas

Longtemps se pensèt que los Còptes professavan lo monofisisme d'Eutiques sostengut per Sevèr d'Antiòquia. Aquela doctrina afirma que lo Crist a una natura unica, d'òrdre divin (gaireben totes las Glèisas crestianas admeton la dobla natura del Crist, a l'encòp divina e umana). Après lo rebut del monofisisme pel concili de Calcedònia en 451, los Còptes trenquèron la comunion amb la Glèisa bizantina. Constituisson dempuèi l'ora una Glèisa autonòma.

Aquela interpretacion doctrinala foguèt lo pretèxte a las persecucions contra los Còptes pels crosats quand passèron en Egipte. En realitat, la posicion cristologica de la Glèisa còpta va cap al miafisisme: lo Crist a una natura divina, mas « incarnada » (ont lo divin fa seuna la dimension umana). Lo diferent teologic foguèt esclairit amb l'Occident e reglat per un accord entre lo primat Chenoda III d'Alexandria e lo papa Pau VI.

La posicion comuna de las Glèisas apostolicas, que la Glèisa catolica e la Glèisa còpta, torna sus la posicion cristologica d'Atanas d'Alexandria e de Ciril d'Alexandria, ambedós « papas d'Alexandria e patriarcas de la Predicacion de sant Marc e de tota l'Africa ».

Relacions amb la Glèisa etiopiana ortodòxa

Evangelizada a partir del sègle IV mejans Egipte, Etiopia seguèt lo mèsme destin religiós que son tutor esperital. La Glèisa còpta d'Egipte exercissiá fins al sègle XX un contraròtle sus la Glèisa etiopiana ortodòxa, de conviccion monofisita, e que lo patriarca èra tradicionalament egipcian. Fins a 1929, lo cap de la Glèisa etiopiana, l'Abuna, èra un Còpte egipcian consacrat pel patriarca d'Alexandria. De 1929 a 1959, èra causit d'entre los evesques etiopians, mas deviá totjorn èsser consacrat pel patriarca d'Alexandria e foguèt sonque 1959 que la Glèisa venguèt totalament independenta.

Al contrari de la situacion en Egipte, lo cristianisme es la religion majoritària en Etiopia e compte 20 milions de fidèls es a dire 45 % de la populacion. Pasmens presenta pas la meteissa vigor qu'en Egipte e sembla patir de dificultats coma la manca de formacion teologica de son clergat.

Istòria

Fondacion de la Glèisa d'Alexandria

Monges còptes al començament del sègle XX

La conquista de l'Egipte faraonica per Alexandre lo Grand vèrs 330 AbC faguèt nàisser una civilizacion originala, los Ptolemèus limitada d'en primièr dins la region del dèlta de 323 a 30 AbC puèi espandida a l'ensems de l'Egipte.

En 30 AbC, l'Egipte venguèt romana. Pendent lo sègle I, lo cristianisme s'i desvolopèt coma dins l'ensems del bacin mediterranèu. La tradicion atribuís a l'evangelista Marc la fondacion de la Glèisa d'Alexandria, vèrs l'an 42. Lo cristianisme egipcian es dinamic, e subretot dins son movement monaquic, amb per figura emblematica Antòni lo Grand, un sant màger del cristianisme e, mai tard, un subjècte de predileccion per l'art crestian. En 328, l'Egipte venguèt bizantina.

Los crestians d'Egipte son pas estalviats pels nombroses conflictes e eretgias que fan trebolum dins lo cristianisme a aquelas epòcas: atal l'arianisme, professat per l'evesque arian d'Alexandria es condemnat, a l'estigança de l'emperaire Constantin, pel concili de Nicèu (325). Al moment ont se bastissiá la Pentarquia, aquela se trenquèt après la formacion de las Glèisas que, per de rasons politicas e culturalas, rebutavan las formulacions dogmaticas del concili de Calcedònia (451). Atal apareguèron, a costat de la Glèisa imperiala o «melquita», de las Glèisas qu'acceptavan pas l'egemonia de la pensada bizantina e s'inscriviá dins lo contunh de l'escòla teologica d'Alexandria. Aquelas Glèisas, coma la Glèisa còpta d'Egipte, forman pas un grop omogenèu e son designadas jol nom « de Glèisas orientalas non calcedonianas ».

Subretot, los jacobits sostengavan que la natura divina de Jèsus Crist aviá, d'un biais, « absorbat » sa natura umana, de mena que aviá pas mai que la sola natura divina (en grèc, monofisita). Al contrari los melkits demorèron dins la linha de la Glèisa tradicionala segon que Jèsus es a l'encòp Dieu e òme e a donc plenament las doas naturas, divina e umana. Es probable que son las rasons politicas, mai que teologicas que provoquèron lo conflicte e la secession: l'Egipte que fasián partit de l'empèri de Constantinòple suportava mal aquela dependéncia e lo patriarca d'Alexandria, vengut jacobit, foguèt seguit per la partida mai granda de son pòble.

Dominacion arabomusulmana

Als sègles VII e XI, l'Egipte passa successivament jos la dominacion dels Omeias, dels Abbassidas e dels Fatimidas. Als Tolonidas (868-905) e als Ikhchididas (935-969) succedisson los Fatimidas (969-1171) que coneissavan pas l'autoritat dels Abbassidas fondada en (750-1258) e se proclaman califas. La dinastia aiobida (1171-1250) de Saladin seguís de la garda turca dels mamelocs. Pendent tot aquel periòde, los Còptes, considerats coma de « gents del Libre », conservant lors representants religioses (patriarcas).

Lo traumatisme de desligament politic e religiós entre Constantinòple a Alexandria explica sens dobte que, dos sègles mai tard los Egipcians faguèron una resisténcia flaca a la penetracion de l'islam: lo desir de se desfar de la tutèla de Constantinòple èra totjorn tan fòrt e la Glèisa èra encara fòrça aflaquida per de querèlas teologicas intèrnas. La massa de la populacion egipciana se convertís a l'islam mas los Còptes demòran majoritaris fins al sègle XIV. Foguèt vèrs lo sègle X que la lenga còpta comencèt a venir pel sol usatge liturgic per far profeita l'arabi coma lenga viventa. De persecucions sevèras se faguèron al sègle XVI jol reialme dels Fatimidas e dels Turcs. De Còptes s'exilièron en Etiopia, i desvelopèron la Glèisa crestiana e participan al comèrci en Africa de l'Èst entre Etiopia, Arabia, Índia, Indonesia e lo país dels Imiaritas.

La conquista d'Egipte dels Mamelocs, que coneis un periòde de declin economic, pel sultan otoman Selim I^èr en 1517, obriguèt un novèl periòde d'exili pels Còptes. Ara província otomana, Egipte es governada per un pacha nomenat cada an per Constantinòple.

Sègles XIX e XX

Entre 1798 e 1801, Egipte es ocupada per las tropas francesas de Bonaparte puèi Kléber e Menou.

Quand partir los Franceses, La Sublima Pòrta nomena Mehemet Ali que s'emancipa lèu de l'autoritat otomana e se fa reconéisser pacha a vida. Jol seu son reialme, Egipte se moderniza, los Còptes coma los autres Egipcians pòdon accedir a l'educacion e a de pòstes nauts. Espandiment fins a Sodan, participacion a l'obertura del Canal de Suèz, los Còptes mejans l'influéncia britanica (protectorat de 1914) envian lors enfants dins las universitats anglesas. Una minoritat se liga a la Glèisa catolica (Glèisa catolica còpta).

Sègle XXI

Lo 1^èr de genièr de 2011, es una jornada negra per la comunautat còpta. Un atemptat comés lo ser de l'An Nòu davant una glèisa còpte d'Alexandria (Egipte) contra de fidèls faguèt 21 mòrts e 79 ferrits. Seguèron de jorns d'indignacions e de protestacions de la partida de la minoritat religiosa còpta, e tanben d'afrontaments amb las fòrças de l'òrdre egipcianas. Aquel eveniment torna suls enjòcs portant sus las populacions crestianas a l'Orient Mejan, e lor seguretat.

La comunautat còpta participa activament a la Revolucion egipciana de 2011, los joves còptes fraternizant amb los joves laïcs e musulmans sus la plaça Tahrir al Caire. Pasmens, una trencada entre los còptes e lo poder militar, eissit de la revolucion (Conselh Superiora de las Fòrças Armadas) se faguèt lo 9 d'octobre de 2011, a la seguida de la repression brutala per l'armada d'una manifestacion còpta, d'en primièr non violenta, per tòca d'obtenir l'accès dels còptes a las foncions publicas mai nautas, la supression de la referéncia a la charia dins la Constitucion e de la mencion de l'origina religiosa sus la carta d'identitat egipciana: los carris faguèron 60 mòrts demest los manifestants caire Maspéro al Caire.

Sostenent lo còp d'Estat del 3 de julhet de 2013 en Egipte contra lo president Mohamed Morsi a la seguida dels seus abuses de poder, los Còptes son la cible dels Fraires musulmans, per exemple en agost de 2013, ont son victimas de violéncias. Per Tewfik Aclimandos, cercaire al Collègi de França, «los Fraires e lors aliats brutlèron una cinquantena de glèisas, se ne prenguèron a d'establiments e dels comèrcis còptes, e agressèron de passants que portavan la crotz». Considerant que los islamistas an una responsabilitat dins la repression d’agost, avent «tancat la pòrta a un compromés politic e a bèl exprèssi jogat la carta del pièger» puèi «faguèt lo maxim o per que lo govèrn plegue o per qu'i aja un banh de sang», nòta que «los còptes son clarament menaçats» e que «la Confrairiá es ferotjament anticrestiana».

Nombre

En Egipte

Lo nombre de Còptes es un dels secrets mai gardats en Egipte. Es avançada la chifra mejana de 7.5 milions de Còptes, çò que fa 10 % de la populacion egipciana e constituís la minoritat crestiana mai importanta dins l'Orient Mejan arabi.

La Glèisa còpta ortodòxa avança lo chifre de 12 milions de fidèls, seriá 15 % de la populacion. Vèrs l'an 1700, s'evaluèt los seus efectius a sonque 100 000 fidèls o 3 % dels tres milions d'Egipcians de l'épòca e i aviá pas que 12 diocèsis contra 24 ara, çò que testimònia de la vigor de la comunautat tretze sègles après l'islamizacion del país.

A l'eissida del vòte de novembre e decembre de 2010, tres Còptes foguèron elegits al parlament egipcian; arribèron sèt deputats còptes nomenats per decret pel president Hosni Mubarak suls dètz que pòt designar a l'Assemblada del pòble. Sus un total de 518 deputats, lo parlament compta donc detz Còptes (o 1,93 %).

Dins lo rèste d'Africa

Existís una minoritòta còpta al nòrd de Sodan e en Libia (veire Cristianisme en Libia).

La diaspòra còpta

Los Còptes participèron a las susmautas de l'istòria en Egipte. Que sián zabalin (escobilhaire) dels quartièrs paures del Caire, comerçants, intellectuals, agricultors dins la bòca del Nil, burocratas o religioses, eretièrs de vièlhas familhas alexandrinas, enrotlada de voler o forçats dins las armadas otomanas, marginalizats o engolits, los Còptes subrevisquèron. Escaçament foguèron destriats de l'ensems de la populacion, que siá pels Arabis, los Franceses o los Angleses. Los còptes totjorn foguèron viscut coma essent una comunautat d'esperel, sovent considerada coma los descendents dels Egipcians de l'Antiquitat. Coma o menciona lo Paire Frédéric Mann, los Còptes son pas considerats coma d'Arabis. Çò que los destria absoludament e aquò a totes los sègles, es lor ligam a la religion crestiana e a lor lenga. De fach, aquela diferenciacion venon fòrça sensibles pendent las tensions interreligiosas amb lo grop dominant musulman. Fau pauc lo fanatisme religiós faguèt fugir fòrça de Còptes en Euròpa del Sud, en Méditerranèa orientala (Chipre, Siria, Istambol, Liban, Malta, Armenia), Canadà e fins en Austràlia.

Las tensions religiosas e las dificultats economicas incitan totjorn mai los Còptes a l'exili. Atal entre 250 000 e 500 000 fidèls serián exiliats als Estats Units d'America.

França compte una diaspòra còpte pro importanta. Estimada a gaireben 45 000 personas, es compausada d'Egipcians e de descendents d'Egipcians venguts subretot pendent los ans 1970. Al Reialme Unit vivon gaireben 20 000 Còptes. Entre 6 000 e 7 000 Còptes vivon en Alemanha. Los Païses Basses comptan entre 5 000 e 6 000 Còptes.

Cultura

Glèisa de Sant Jòrdi, Lo Caire

La cultura còpta es una cultura patriarcala. Las femnas an dempuèi pauc accès a de pòstes de responsabilitat mas las estatisticas son escaças al respècte de la representacion numerica flaca dels Còptes en Egipte.

Los Còptes son reconeissables a qualques trachs especifics: tatoatge de la crotz dins lo ponhet, prenoms posats dins la Bíblia (David, Samuèl), o empruntats a l'Occident (Emili, William…) o dins l'« eretatge faraonic »: noms de sobeirans coma Ramsés, de divinitats coma Isis o Wissa o simplament de l'« anciana lenga faraonica » coma Besada (lutz), Pacòm (aigla), Pishay (fèsta), Pahor (apartanent del dieu Hor), Banop (apartanent al dieu Anop).

Gaireben vegetarians, los Còptes practican lo june cada setmanas. Lors carèmas canonics passan la mitat dels jorns de l'an e se concentran pas dins un sol periòde. Las preguièras se fan dins los ostals e las glèisas, jamai per las carrièras o suls luòcs de trabalh. La messa es dicha en tres lengas (arabi, còpte, Grèc) e la liturgia celèbra, entre autres, lo Nil (l'anciana divinitat hapi), font de feconditat per la tèrra.

Los Còptes son gaireben pas qu'endogamas. Lo maridatge (monogamic e indissoluble, levat en cas d'adultèri) es un mistèri. Gaireben totas las estapas importantas de la vida son regladas per la fe crestiana ortodòxa (batisme, maridatge, etc.). L'ensems dels istorians puntan la posicion importanta de la femna (divòrci, dòt, eritatge son encara ligats a las practicas de l'anciana Egipte favorablas a l'esposa).

Lo còpte, lenga viventa fins al sègle XVII, serviguèt a Joan Francés Champolion pendent sos estudis suls ieroglifes egipcians. Es ara pas qu'una lenga liturgica, coma lo latin en Euròpa.

La vigor de la Glèisa còpta s'explica per la granda solidaritat que testimònian los membres, coma sovent lo cas de las minoritats menaçadas. La coneissença d'èsser Còpte n'implica pas obligatòriament una practica religiosa fervorosa e l'importància de la comunautat còpte es pas obligatòriament pro aparenta. Las vièlhas glèisas còptes son de bastits rectangulars pro simples, per de rasons de discrecion que se compren dins un país de majoritat musulmana.

De Còptes celèbres

• Boutros Boutros-Ghali, ancian secretari general de las ONU.
• Louis Awad, escrivan.
• Daoud Abdel Sayed, cineasta.
• Salama Moussa, escrivan.
• Meriam George, Miss Egipte 2006.
• Henry Barakat, cineasta.
• Naguib Sawiris, òme d'afars.
• Ramsès Wissa Wassef, arquitècte.
• Iris Habib Elmasry, istoriana.
• Labib Habachi, egiptològ.
• Adel Iskandar, intellectual e jornalista.
• Kamal el-Mallakh, egiptològ.
• Halim El-Dabh, compositor.
• Youssef Boutros Ghali, economista.
• Hany Ramzy, fotbolaire.
• Nagui Asaad, atlèta.

Annèxes

Bibliografia

• (fr)Christian Cannuyer, Les Coptes, Brepols (col. Fils d'Abraham), Turnhout, 1998 ISBN: 2503505325
• (fr)Jean-Pierre Valognes, Vie et mort des Chrétiens d'Orient, Fayard, París, 1994 ISBN: 2213030642
• (fr)Magdi Sami Zaki, Histoire des Coptes d'Égypte, Éd. de Paris, Versalhas, 2005 ISBN: 2851621254
• (fr)Michel Malherbe, Les religions de l'humanité. Criterion, 1995 (ISBN 2-7413-0043-7)
• (fr)(s. dir.) Antoine Sfeir, Atlas des religions, Plon-Mame, 1994 (ISBN 2-259-02693-1)

Filmes

• La Verge, los Còptes e ièu de Namir Abdel Messeh.

Article connèxe

• Art còpte
• Lenga còpta

Ligams extèrnes

• (fr)Enciclopèdia de la Glèisa Còpta Ortodòxa
• (fr)France-copte.net Pels joves de la comunautat Còpta en França;