August Strindberg

August Strindberg (ur. 22 stycznia 1849 w Sztokholmie, zm. 14 maja 1912 tamże) – szwedzki pisarz, malarz i fotograf. Twórca dramatów, powieści, esejów i utworów poetyckich. Uznawany za ojca współczesnego teatru. Przedstawiciel naturalizmu i prekursor ekspresjonizmu.

August Strindberg

August Strindberg, ok. 1900
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1849 Sztokholm
Data i miejsce śmierci	14 maja 1912 Sztokholm
Narodowość	szwedzka
Język	szwedzki, francuski
Dziedzina sztuki	literatura (dramat, powieść, poezja, esej), malarstwo, fotografia
Ważne dzieła
Syn służącej Panna Julia Taniec śmierci Eryk XIV Czerwony pokój Historie małżeńskie

Życiorys

Przyszedł na świat w ubogiej rodzinie mieszczańskiej. Jego ojciec zajmował się sprzedażą biletów na statki pasażerskie, matka była dawną służącą, poślubioną przez swego pracodawcę. Po studiach w Uppsali, które musiał przerwać z braku pieniędzy, oraz epizodach – aktorskim i dziennikarskim – w 1874 został zatrudniony w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie. W 1872 napisał swój pierwszy dojrzały dramat Mistrz Olof, w którym pierwowzorem postaci bohatera jest Olaus Petri, twórca szwedzkiej reformacji. Strindberg był bywalcem "Czerwonego Pokoju" w restauracji Bernsa, gdzie spotykało się środowisko artystyczno-literackie. I taki tytuł, Czerwony Pokój, nosi jego powieść wydana w 1879, która stała się przełomowa, zarówno w karierze pisarskiej Strindberga, jak i literaturze szwedzkiej.

W 1875 Strindberg poznał Siri von Essen, z którą ożenił się w 1877. Burzliwe, trwające 14 lat małżeństwo, stało się m.in. inspiracją do powstania powieści (napisanej po francusku) Spowiedź szaleńca (1888). W 1883, wskutek nagonki po wydaniu zbioru tekstów publicystycznych Nowe państwo (1882), Strindberg z rodziną opuścił Szwecję; wyjechał najpierw do Francji, następnie do Szwajcarii. Na dalsze kłopoty naraził się, wydając pierwszy tom opowiadań pt. Historie małżeńskie (1884). Nakład został skonfiskowany, a Strindberg oskarżony o obrazę religii, jednak w procesie zapadł wyrok uniewinniający.

Władysław Ślewiński, Portret Augusta Strindberga (ok. 1896), Muzeum Narodowe w Warszawie

Miasto, obraz olejny, 1903, Nationalmuseum

Nadal na dobrowolnym wygnaniu, tym razem we Francji, Szwajcarii, Niemczech i Danii, Strindberg napisał najważniejsze ze swoich utworów: autobiografię Syn służącej (1886), powieść Mieszkańcy Hemsö (1887) oraz naturalistyczne dramaty pt. Ojciec (1887) i Panna Julia (1888). Na krótko wrócił do Szwecji, gdzie powstała powieść Na pełnym morzu (1890). Jednak po rozwodzie z pierwszą żoną zdecydował się ponownie opuścić Szwecję i wyjechać do Berlina. Tam obracał się w kręgach niemiecko-skandynawskiej bohemy, do której należeli m.in. Stanisław Przybyszewski i Edvard Munch, poznał tam również Fridę Uhl, austriacką dziennikarkę, która na krótko została jego żoną.

Po rozpadzie drugiego małżeństwa Strindberg wyjechał do Paryża, popadł w głęboką depresję i przeszedł długotrwałe załamanie psychiczne, zwane kryzysem Inferna. Jego depresję pogłębiały kłopoty materialne, które faktycznie towarzyszyły mu przez całe życie. Opis owego kryzysu zawarł w powieściach Inferno (1897) i Legendy (1898). W tym czasie zaczął również pisać swój Dziennik okultystyczny (obejmujący lata 1896-1908), zabronił jednak go publikować. Pierwsze fragmenty Dziennika ukazały się drukiem dopiero w 1977.

Po kryzysie w 1898 pisarz wrócił do Szwecji, gdzie pozostał już do końca życia. W tym okresie powstały dramaty Do Damaszku (1898), Zbrodnie i zbrodnie (1899) oraz pierwsze z cyklu dramatów historycznych, m.in. Gustaw Waza i Eryk XIV (1899). W realizacji teatralnej Do Damaszku w roli Pani wystąpiła norweska aktorka Harriet Bosse, która w 1901 została trzecią żoną Strindberga. Pisarz specjalnie dla niej napisał sztukę Svanevit- [Łabędziobiała] (1901). Także i to małżeństwo nie trwało długo.

W 1907 Strindberg otworzył wraz z reżyserem i aktorem, Augustem Falckiem, własny teatr, Intima Teatern, który zainaugurował działalność sztuką Pelikan. Dla tego teatru Strindberg napisał utwory kameralne, m.in. Burzę i Sonatę widm (1907).

Wokół Augusta Strindberga narosło wiele mitów i obiegowych poglądów (o chorobie psychicznej i mizoginizmie) wynikłych z błędnej interpretacji jego utworów jako stricte autobiograficznych. Współcześni badacze (m.in. autor biografii Strindberga, Olof Lagercrantz) wskazują, że Strindberg często wzbogacał i zmieniał swój życiorys, modelując go zależnie od założeń artystycznych swoich dzieł.

Do Polski dzieła Strindberga dotarły stosunkowo szybko, były tłumaczone i wystawiane. Jednak większa część jego twórczości została przełożona na język polski dopiero po II wojnie światowej, głównie przez Zygmunta Łanowskiego, a następnie Janusza B. Roszkowskiego (Spowiedź szaleńca, pierwsze wyd. PIW 1988, Historie małżeńskie, wyd. Jacek Santorski, 2006, Listy miłosne i nienawistne (obszerny wybór listów Strindberga do trzech żon, wyd. Anagram 1998), Taniec śmierci (część I i II, wyd. Oficyna Literatów i Dziennikarzy "Pod Wiatr", 2000; Łanowski przełożył jedynie część I). Dzieła Strinberga tłumaczyli też Elżbieta Ptaszyńska-Sadowska (Czerwony pokój, wyd. Przedświt, 1994) czy Mariusz Kalinowski (Inferno, wyd. KR, 1999).

Ideologicznie był socjalistą.

Wybrane utwory

Sztuki

1872 Mistrz Olof 1887 Koledzy Ojciec 1888 Panna Julia

1892 Pierwsze ostrzeżenie 1898 Do Damaszku 1899 Zbrodnie i zbrodnie Gustaw Waza Eryk XIV

1900 Wielkanoc Taniec śmierci 1901 Oblubienica ślubna Gra snów Krystyna

1907 Pelikan Burza Sonata widm 1909 Wielki gościniec

Proza

1879 Czerwony pokój 1882 Szwedzkie losy i przygody 1884 Historie małżeńskie I 1886 Historie małżeńskie II Syn służącej

1887 Mieszkańcy Hemsö 1888 Spowiedź szaleńca 1897 Inferno 1898 Legendy

Malarz i fotograf

Grób Augusta Strindberga na Norra begravningsplatsen

Strindberg próbował swych sił w malarstwie najpierw we wczesnych latach 1870. tworząc naturalistyczne pejzaże w czasie pobytów na wyspie Kymmendö, w archipelagu sztokholmskim. Ciekawsze i odważniejsze obrazy powstały po roku 1892, kiedy wrócił do podobnych tematów: skał, chmur i morza, nadając im nieporównanie więcej ekspresji, zbliżając się do abstrakcji i świadomie pozwalając na interwencję przypadku przy tworzeniu wizerunku na płótnie. Napisał też krótki esej Nowe sztuki czyli rola przypadku w powstawaniu dzieła sztuki, w którym przedstawił m.in. powstanie swojego obrazu, zatytułowanego Kraina czarów. W malarstwie Strindberga decydującą rolę odgrywa faktura (impast) i kolor. Dynamika jego prac, ekspresyjne barwy i forma, stawiają go wśród prekursorów szwedzkiego ekspresjonizmu.

Strindberg zajmował się również fotografią. Spośród jego dzieł fotograficznych na uwagę zasługuje seria 25 "malarskich" autoportretów z lat 1886, 1893 i 1906.

Zobacz też

• (10587) Strindberg

Linki zewnętrzne

• Strona Muzeum Strindberga
• Muzeum Strindberga - Austria
• Online Books by August Strindberg
• August Strindberg – dzieła w bibliotece Polona