3 Armia (II RP)

3 Armia
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	19 kwietnia 1920; 4 maja 1920; 4 października 1920
Rozformowanie	3 maja 1920; 23 września 1920; 9 grudnia 1920
	Dowódcy
Pierwszy	gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz
Ostatni	gen. ppor. Władysław Sikorski
	Działania zbrojne
	wojna polsko-bolszewicka; (wyprawa kijowska, Bitwa Warszawska, bitwa nad Niemnem)
	Organizacja
Dyslokacja	Kijów (dowództwo – maj 1920)
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Podległość	Front Ukraiński/Środkowy
Skład	patrz niżej

3 Armia (3 A) – związek operacyjny Wojska Polskiego, utworzony w trakcie wojny polsko-bolszewickiej rozkazem Wodza Naczelnego marsz. Józefa Piłsudskiego z 19 kwietnia 1920. W ciągu niecałych dziewięciu miesięcy była trzykrotnie formowana i rozformowana, podobnie jak 2 Armia. Po rozwiązaniu stała się zalążkiem inspektoratu armii.

Historia

W związku z przygotowaniami do wyprawy kijowskiej zreorganizowano WP, polegające na tym, że w marcu na miejsce frontów powołano armie. Nosiły one numery: 1, 2, 4, 6 i 7. 3 Armię powołano nieco później, z oddziałów różnego pochodzenia. Miała być główną siłą uderzeniową, która zniszczy 12 Armię i zdobędzie Kijów. Jej dowódcą został gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz, ale faktyczne dowództwo podczas operacji objął marsz. Józef Piłsudski.

Ofensywa rozpoczęła się 25 kwietnia i była kierowana bezpośrednio przez marsz. Piłsudskiego. 3 Armia uderzyła na Żytomierz i Korosteń. Następnego dnia znalazła się pod wyznaczonymi celami, a w nocy kawaleria gen. Romera zdobyła Koziatyn, co doprowadziło do rozbicia i zniszczenia części sił 12 Armii bolszewickiej do tego stopnia, że do końca wojny nie odzyskała już pełnej sprawności bojowej. Ponadto jej dowództwo straciło łączność z resztkami swoich jednostek, bezładnie wycofujących za na Dniepr. Armia kontynuowała ofensywę, zdobywając Fastów i Makarów, a następnie zatrzymując się w celu rozeznania sytuacji i przegrupowania. 3 maja rozwiązano 3 A, po to by reaktywować ją dzień później. Uderzenie ruszyło się w nocy z 5 na 6 maja i po natrafieniu na słaby opór na przedpolach 1 DPLeg. 7 maja wkroczyła bez walki do Kijowa i po uchwyceniu przyczółka na Dnieprze 3 A rozpoczęła działania defensywne. Rozpoczął się miesiąc względnego spokoju, w czasie którego rozwiązano 2 A, resztę armii (3 i 6) podporządkowano Frontowi Ukraińskiemu.

Osobny artykuł: Wyprawa kijowska (1920).

27 maja ruszyła ofensywa sowiecka - 14 A uderzyła na 6 A, Konarmia Budionnego na przełom armii polskich, a 12 A i grupa Jakira na 3 A w rejonie Kijowa. 5 czerwca Armia Konna przerwała front i wkroczyła na tyły wojsk polskich. 10 czerwca zdobyła Fastów, a 12 Armia przeprawiła się przez Dniepr, przez co armia gen. ppor. Śmigłego została okrążona. To właśnie ją uratowało, gdyż dowództwo radzieckie uznało, że 12 Armia sama sobie poradzi z osaczonymi formacjami polskimi. 10 czerwca 3 Armia przerwała cienki kordon i ruszyła na Korosteń. Po walkach w nocy z 11 na 12 czerwca z oddziałami Golikowa oraz 15 czerwca z 1 AK przedostała się do wyznaczonego celu. W związku z niepowodzeniami NDWP reaktywowało 2 Armię, którą w walkach wspomógł 1 ppleg. z 3. armii. Formacja Śmigłego-Rydza musiała się jednak wycofać na Owrucz. Pod koniec czerwca rozpoczęła się realizacja planu okrążenia i zniszczenia armii Budionnego. Miała wziąć w niej udział 1 DP, lecz nie zdążyła i na początku lipca cała 3 A w wyniku walk pod Olewskiem ustąpiła za Uborć. Natarcie 1 DPLeg. rozpoczęło się dopiero 6 lipca, a skierowane było na 4 DK w Tuczynie.

Na początku lipca wojska Frontu Południowo-Wschodniego przegrupowały się i 3 Armia zajęła pozycje obronne nad Styrem. W tym czasie 12 Armia przedostała się bez przeszkód przez Horyń i toczyła walki wiążące z formacjami gen. Zielińskiego, które na początku sierpnia wycofały na Lubelszczyznę. Było to związane z przygotowaniami do rozstrzygającej bitwy wojny 1920 r.

W tej bitwie 3 Armia miała osłaniać Lubelszczyznę i wraz z 4 A nacierać na flankę wojsk nieprzyjaciela. Uderzenie rozpoczęła 16 sierpnia i tego dnia przeszła średnio po 45 km, zdobywając Włodawę i Wohyń, rozbijając Grupę Mozyrską. 17 sierpnia zniszczyła 58 DS i część pomniejszych jednostek, podchodząc pod Brześć i odbijając Białą Podlaską. Następnego dnia kontynuowała ofensywę, do momentu otrzymania rozkazów nr 8875/III i 8885/III, zgodnie z którymi Front Środkowy został zreorganizowany - 3 A została przesunięta na Chełmszczyznę i Lubelszczyznę do walki z Budionnym, a z części jej oddziałów utworzono nową, trzecią już 2 Armię.

Osobny artykuł: Kontruderzenie znad Wieprza.

Osobny artykuł: Bitwa Warszawska.

3 A została zreorganizowana i od 26 sierpnia dowodził nią dotychczasowy dowódca 5 A, gen. ppor. Władysław Sikorski. 25 sierpnia ruszyła w kierunku Zamościa, który osiągnęła 29 sierpnia. Niewielka załoga (kilka batalionów i ukraińska 6 DS) stawiała zaciekły opór, co pozwoliło 3 Armii i grupie gen. Hallera z 6 Armii na wzięcie w kleszcze 1 Armię Konną. Udało jej się uciec, lecz doznała tak ciężkich strat (jak np. w bitwie pod Komarowem), że do końca wojny nie osiągnęła pierwotnej sprawności bojowej i dowództwo polskie mogło spokojnie planować kolejne operacje.

12 września zagon na Kowel, odcinający dowództwo 12 A od oddziałów, rozpoczął ofensywę 3. i 6. armii na froncie południowym. Grupa gen. Krajowskiego (7 i 18 DP, oddziały białoruskie) zdobyła Kowel, powodując odwrót przeciwnika nad Styr. Również grupa gen. Żeligowskiego (10 DP i brygada kozacka) poczyniła postępy, zdobywając Sokal, następnie Brody, Beresteczko i kierowała się na Krzemieniec. Oddziały 12 A i 1 AK próbowały stawić opór nad Horyniem, ale ostatecznie wycofały na Słucz i Uborć. Grupa gen. Krajowskiego wspomogła też oddziały walczące na północnym odcinku frontu 26 września zdobywając Pińsk, lecz było to już po rozwiązaniu 3 Armii rozkazem z 23 września.

4 października 3 Armia została reaktywowana i jej dowódcą został ponownie gen. Sikorski. Swoimi siłami wiązała armię litewską (2 i 3 DP) na odcinku od granicy z Niemcami do Oran. 8 października 1 DLB upozorowała bunt i następnego dnia zajęła Wilno. Polska formalnie odżegnywała się od akcji gen. Żeligowskiego, w rzeczywistości 3 A osłaniała od zachodu "zbuntowane" jednostki. W związku z tym, że zmalało ryzyko kontrataku litewskiego 9 grudnia NDWP rozwiązało dowództwo 3 Armii, które miało się stać zalążkiem inspektoratu armii.

Osobny artykuł: Bunt Żeligowskiego.

Dowództwo i skład

Ordre de Bataille
V 1920	3 VIII 1920	28 VIII 1920	IX 1920	X 1920
1 DP Leg.	2 Dywizja Piechoty Legionów			1 DL-B
4 DP				4 DP
6 Siczowa Dywizja Strzelców
7 Dywizja Piechoty				17 DP
			9 Dywizja Piechoty	B Syb.
		10 Dywizja Piechoty
			18 DP
DJ		4 BJ	2 Dywizja Jazdy^{[potrzebny przypis]}
		kombinowana BJ
	Grupa gen. Bułak-Bałachowicza
	Dońska Brygada Kozaków^[a]
	Ochotnicza Brygada Kozaków^[1]^[b]		dwie brygady Kozaków
		Białoruska Armia Narodowa
V dlot		2 ew
		14 ew
		21 en

Obsada personalna dowództwa armii

Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie dowództwa 3 Armii (II RP).

Dowódca armii:
- gen. ppor. Edward Śmigły-Rydz (do 9 VII 1920)
- gen. por. Zygmunt Zieliński (23 VI^[2] – 29 VIII^[3])
- gen. ppor. Władysław Sikorski (od 27^[c]/30 VIII – 9 XII 1920)
dowódca etapów 3 Armii – płk piech. Władysław Chełchowski
szef Oddziału IV - kpt. p. SG Józef Wiatr (IV - XII 1920)
szef łączności – mjr Alfred Wallner

Uwagi

↑ Brygada płk. Aleksandra Salnikowa
↑ Brygada Wadima Jakowlewa
↑ data nominacji

Przypisy

↑ Wyszczelski 2013 ↓, s. 289.
↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 131.
↑ Wyszczelski 2013 ↓, s. 290.

Bibliografia

NormanN. Davies NormanN., White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20, London: Pimlico, 2003, ISBN 83-03-01373-4 .
WaldemarW. Jaskulski WaldemarW., Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939), Włocławek: Expol, 2013, ISBN 978-83-60541-09-8 .
TadeuszT. Wawrzyński TadeuszT., Dowództwa armii 1920–1922, „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego”, 22, 1999 .
MieczysławM. Wrzosek MieczysławM., Wojny o granice Polski Odrodzonej, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992, ISBN 83-214-0752-8 .
LechL. Wyszczelski LechL., Wojna o polskie Kresy 1918–1921, Bellona, 2013, ISBN 978-83-11-12866-8 .

[1] Brygada płk. Aleksandra Salnikowa

[3] Brygada Wadima Jakowlewa

[6] ta nominacji

[CITEREFWyszczelski2013289-2] Wyszczelski 2013 ↓, s. 289.

[CITEREFJaskulski2013131-4] Jaskulski 2013 ↓, s. 131.

[CITEREFWyszczelski2013290-5] Wyszczelski 2013 ↓, s. 290.

[a]

[1]

[b]

[2]

[3]

[c]

Rodowód	Polska Siła Zbrojna Armia Polska we Francji Armia Wielkopolska Legiony Polskie Samoobrona Litwy i Białorusi Wojsko Litwy Środkowej Wojsko Polskie na Wschodzie
Naczelne władze wojskowe	Naczelnik Państwa (1918–1922) Prezydent RP (1922–1939) Naczelne Dowództwo WP Ministerstwo Spraw Wojskowych Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych Sztab Generalny (Główny) Kwatera Główna Naczelnego Wodza
Rodzaje sił zbrojnych	Wojsko Marynarka Wojenna
Formacje	Wojska Wartownicze i Etapowe (1919–1921) Korpus Ochrony Pogranicza (1924–1939) Obrona Narodowa (1937–1939)
Bronie	Piechota Kawaleria Artyleria Bronie pancerne (1937–1939) Lotnictwo Saperzy Wojska Kolejowe (do 1928) Wojska Samochodowe (do 1937) Tabory Żandarmeria
Służby	duszpasterska geograficzna intendentury inżynieryjno-saperska kolejowa remontu sprawiedliwości zdrowia weterynarii uzbrojenia lotnictwa żeglugi śródlądowej łączności etapowa jeniecka poborowa
WP w 1939	OdeB pokojowe Plan mob. „W” Mobilizacja OdeB wojenne Kampania wrześniowa Plan „Zachód” Plan „Wschód”
Inne	Bunt Żeligowskiego Centrum Wyszkolenia Sanitarnego Centrum Wyszkolenia Saperów Centrum Wyszkolenia Łączności Centrum Wyszkolenia Żandarmerii Centrum Wyższych Studiów Wojskowych Fundusz Obrony Narodowej Główny Urząd Zaopatrywania Armii Instytut Wojskowo-Techniczny Oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego Oficerska Szkoła Topografów Placówki dyplomatyczne Wojska Polskiego II RP Rada Wojenna Rada Wojskowa Wojna polsko-bolszewicka Wojskowa Komisja Ustawodawcza Wyższa Szkoła Wojenna