Łapy

Łapy

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Charakterystyczny element panoramy miasta – kościół św. Piotra i Pawła.
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	białostocki
Gmina	Łapy
Prawa miejskie	1 stycznia 1925
Burmistrz	Krzysztof Gołaszewski (2018)
Powierzchnia	12,14 km²
Wysokość	120-130 m n.p.m.
Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość	14 436 1189,1 os./km²
Strefa numeracyjna	85
Kod pocztowy	18-100 do 18-101
Tablice rejestracyjne	BIA
Położenie na mapie gminy Łapy Łapy
Położenie na mapie Polski Łapy
Położenie na mapie województwa podlaskiego Łapy
Położenie na mapie powiatu białostockiego Łapy
52°59′28″N 22°53′07″E
TERC (TERYT)	2002064
SIMC	0923271
Urząd miejski ul. Sikorskiego 24 18-100 Łapy
Strona internetowa

Łapy – miasto w województwie podlaskim w powiecie białostockim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Łapy. Położone na Nizinie Północnopodlaskiej nad rzeką Narew.

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Łapy liczyły 14 436 mieszkańców.

Znajdują się w nim zamknięte Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Łapach S.A. (ZNTK w Łapach S.A.), obecnie na miejscu ZNTK działa zakład Warsztaty Wagonów Kolejowych WWK Łapy, mleczarnia oraz zamknięta w lutym 2008 cukrownia. Ponadto Łapy są ośrodkiem medycznym i edukacyjnym dla obszaru byłego powiatu łapskiego.

Łapy leżą na Podlasiu, w historycznej ziemi bielskiej.

Położenie

Miasto Łapy jest usytuowane w Polsce północno-wschodniej. Zgodnie z podziałem Polski na regiony fizycznogeograficzne dokonanym przez prof. Jerzego Kondrackiego miasto Łapy leży na Nizinie Północnopodlaskiej, w Dolinie Górnej Narwi. Miasto Łapy położone jest nad rzeką Narew. Miasto znajduje się w otulinie Narwiańskiego Parku Narodowego.

Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 12,14 km².

Miasto Łapy powstało 1 stycznia 1925 z części gminy Poświętne (osada Łapy oraz wsie Łapy-Barwiki, Łapy-Leśniki, Łapy-Bociany, Łapy-Wity, Łapy-Goździki i Łapy-Zięciuki).

W latach 1954–1975 Łapy były siedzibą powiatu w województwie białostockim. Od 1975 do 1998 miasto administracyjnie należało do województwa białostockiego w kolejnym podziale administracyjnym.

Dzielnice

Obecnie Łapy składają się z następujących dzielnic:

• Barwiki
• Bociany
• Goździki
• Leśniki
• Osse
• Popłoniec
• Wity
• Wygwizdowo
• Zięciuki.

Historia

Nieistniejąca cerkiew św. Mikołaja w Łapach

Dawny dworzec kolejowy

Łapy w 1931 roku

Wieża ciśnień, przy stacji kolejowej w Łapach

Nazwa Łapy jest pochodzenia mazowieckiego i pierwotnie oznaczała przydomek rodu, który założył osadę nad Narwią. Legenda wiąże powstanie miasta Łapy ze szlachcicem Łappą herbu Lubicz, który osiadł tutaj w czasie kolonizacji mazowieckiej w XV wieku.

Pierwsze wzmianki historyczne o tych terenach pochodzą z początku XIII wieku. Wiadomo, że w 1375 Płonka Kościelna była samodzielną parafią. Początkowo Łapy stanowiły zaścianek, gdzie szlachta od zawsze kultywowała tradycje patriotyczne. Wkrótce w wyniku rozrostu wioski powstały osady zlokalizowane na zachodnim i wschodnim brzegu rzeki Narew (w późniejszych wiekach handlowego szlaku wodnego z miejscowości Suraż do Gdańska, XVI–XVII w. i po II wojnie światowej z Puszczy Białowieskiej do Tykocina) i po wschodniej stronie traktu Suraż – Płonka.

W wyniku powiększania się rodu powstało szereg zaścianków, takich osad jak: Rechy, Brusięta, Barwiki, Korczaki, Pluśniaki, Wągle, Wity, Zięciuki, Kosmyki, Łazie, Stryjce, Wojtysze. Niektóre z tych nazw zaniknęły, a pojawiły się nowe, takie jak: Goździki, Dębowizna, Bociany, Leśniki. Po III rozbiorze Polski Łapy znalazły się pod zaborem pruskim, a w 1807 po układzie w Tylży ziemie te znajdowały się w Księstwie Warszawskim, następnie w 1815 w Królestwie Polskim. Ważnym wydarzeniem dla dalszej historii Łap był 1812, kiedy to dwukrotnie przemaszerowały tędy wojska napoleońskie. W latach dwudziestych XIX wieku zaścianki liczyły ponad 1000 mieszkańców i 180 domów. W 1925 przez połączenie sześciu zaścianków (Łapy-Barwiki, Łapy-Leśniki, Łapy-Zięciuki, Łapy-Wity, Łapy-Goździki, Łapy-Bociany) powstały Łapy mające charakter osady rolniczej.

Łapy swój rozwój zawdzięczają oddaniu do użytku 15 grudnia 1862 linii kolei warszawsko-petersburskiej ze stacją kolejową w Łapach oraz wybudowaniu przez Francuzów w tym samym roku warsztatów naprawy parowozów oraz wagonów. Spowodowało to nie tylko napływ rzemieślników i robotników z okolicznych wiosek, ale i również z odległych ziem polskich i Cesarstwa Rosyjskiego. W nocy z 22 na 23 stycznia 1863 r. stacja kolejowa w Łapach została zdobyta przez grupę kolejarzy z warsztatów oraz oddział powstańczy Władysława Cichorskiego „Zameczka”. Zakłady naprawy wagonów istniały w Łapach pod nazwą Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego w Łapach S.A. Inwestycje te miały decydujący wpływ na urbanizację Łap, którym 1 stycznia 1925 zostały nadane prawa miejskie. W 1929 istniał tu kościół katolicki i synagoga. W okresie międzywojennym miejscowość była bastionem wpływów Polskiej Partii Socjalistycznej (w 1928 roku partia zdobyła tu w wyborach sejmowych aż 2/3 głosów). W przededniu II wojny światowej miasto liczyło około 7300 mieszkańców.

W czasie II wojny światowej w Łapach Niemcy umiejscowili posterunek żandarmerii. Żandarmi brali udział w licznych pacyfikacjach okolicznych wsi. W lipcu 1941 Niemcy utworzyli w Łapach getto dla ludności żydowskiej. Przebywało w nim ok. 600 osób, które m.in. były zatrudniane w firmie Goltza. Ponadto do pracy w warsztatach kolejowych, przejętych przez administrację niemiecką pod nazwą Reichsbahnusbesserungswerk Lapy, dowożono codziennie pociągiem żydowskich robotników przymusowych z pobliskich Sokół, gdzie również znajdowało się getto. Podczas likwidacji getta 2 listopada 1942 (równocześnie z gettem w Sokołach) ok. 450 Żydów wywieziono do obozu przejściowego w Białymstoku. Około 100 osób zbiegłych z getta zamordowano w następnych dniach podczas obław w okolicach Łap.

W trakcie działań wojennych miejscowość została zniszczona w 80%.

Zabytki

Osiedle kolejarskie „Osse”

Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa:

• kościół parafialny pw. śś. Piotra i Pawła, ul. 1 Maja, 1913–1926, nr rej.: A-415 z 20.10.1981, projektu Kazimierza Skórewicza
• osiedle kolejarskie Łapy-Osse (27 murowanych domów mieszkalnych), 1925 – po 1930, nr rej.: 646 z 26.06.1987:
  • domy, ul. Kolejowa nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21,
  • domy, ul. Warszawska nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 15, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 29, 31
• osiedle kolejarskie Wygwizdowo, po 1930, nr rej.: A-421 z 22.06.1987:
  • domy, drewniane, ul. Wygwizdowo nr 3, 5, 7, 9 z 1924
• dom, ul. Sikorskiego 54, po 1920, nr rej.: A-140 z 8.07.2005
• Dom Etkunów przy ul. Spółdzielczej 8 z lat 30. XX w., 1930, nr rej.: AQ-21 z 17.08.2001

Synagoga

Synagoga została wybudowana przy obecnej ul. Piwnej przed 1914. Był to budynek drewniany na murowanej podmurówce, kryty dwuspadowym dachem z gontem. Został całkowicie zniszczony podczas działań wojennych w 1939. Żydzi nowy dom modlitw urządzili przy ulicy Pierackiego.

Demografia

Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto liczyło 16 153 mieszkańców.

• Piramida wieku mieszkańców Łap w 2014 roku.

Gospodarka

Gospodarka Łap do 2009 roku była oparta przede wszystkim na działających wówczas: cukrowni i Zakładach Naprawczych Taboru Kolejowego. Niestety dla miasta, zakłady te zostały zamknięte.

W tej miejscowości planowane jest utworzenie tzw. Podstrefy Łapy w ramach Tarnobrzeskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Odpowiedni projekt ustawy trafił do Rady Ministrów.

Transport

Drogi

Przez Łapy przebiegają dwie drogi wojewódzkie:

• 681 Roszki-Wodźki – Łapy – Brańsk – Ciechanowiec
• 682 Łapy – Markowszczyzna.

Ponadto 19 km na północ od Łap przebiega droga krajowa nr 8 oraz droga ekspresowa S8.

Kolej

Przez miasto przebiegają szlaki komunikacyjne:

• linia kolejowa Białystok – Warszawa (Kolej Warszawsko-Petersburska)
• linia kolejowa Łapy – Ostrołęka (częściowo nieczynna).

W centrum Łap znajduje się stacja kolejowa Łapy oraz przystanek kolejowy Łapy Osse, oddalony 3 km od centrum, w dzielnicy Osse. Z Łap pociągiem można dojechać do wielu miast (Bielsko-Biała, Warszawa, Suwałki, Białystok, Wrocław, Opole, Częstochowa, Kraków, Szczecin, Poznań).

Przewozy autobusowe

W Łapach znajduje się kilka przystanków autobusowych PKS oraz dworzec autobusowy (obok dworca PKP). Przewoźnik, PKS Białystok, zapewnia połączenia m.in. w kierunku Białegostoku, Zambrowa, Siemiatycz, Bielska Podlaskiego.

Szlaki rowerowe

Przez Łapy przebiegają:

• Czerwony szlak rowerowy – Obwodnica Rowerowa Narwiańskiego Parku Narodowego (Choroszcz – Zawady – Baciuty – Dobrowoda – Turośń Dolna – Borowskie Michały – Suraż – Łapy – Płonka Kościelna – Łupianka Stara – Jeńki – Waniewo – Kurowo – Jeżewo Stare – Tykocin – Choroszcz)
• Czerwony szlak pieszy im. Włodzimierza Puchalskiego, 36 km (Łapy „Osse” – Gąsówka-Osse – Płonka Kościelna – Płonka-Strumianka – Łupianka Stara – Bokiny – Jeńki – Waniewo – Kurowo – Jeżewo Stare)
• Zielony szlak pieszy Kolejarzy (Łapy „Osse” – Grochy – Turek – Pietkowo – Suraż)

Turystyka

Pomnik ppłk. Nilskiego-Łapińskiego

Kościół św. Piotra i Pawła – brama wejściowa i wieża

Kapliczka przy ulicy Mostowej

Kościół św. Jana Chrzciciela

• Atrakcje
  • Dom Etkunów przy ul. Spółdzielczej z lat 20. XX w.
  • Narwiański Park Narodowy
  • Osiedle kolejarskie „Wygwizdowo” – 4 drewniane domy mieszkalne z okresu międzywojennego
  • Osiedle kolejarskie „Osse” – 27 murowanych domów mieszkalnych z lat 30. XX
  • Pomnik Bohaterskich Dzieci Polskich poświęcony pamięci dzieci, które zginęły w czasie II wojny światowej
  • Kamień poświęcony ppłk. Stanisławowi Nilskiemu-Łapińskiemu
  • Wieża ciśnień w zespole dworca kolejowego z początku XX
  • Cmentarz ewangelicko-augsburski i prawosławny Łapy-Osse założony w 1905.
  • Zespół Kościoła Parafialnego pod wezwaniem św. Piotra i Pawła:
    • brama murowana z lat 1920–1927
    • plebania drewniana z około 1929
    • wikariat murowany ok. 1930
    • kapliczka z 1920
  • Rynek miasta
  • Zespół blokowy przy ulicy Sikorskiego

Oświata

Przedszkola

• Przedszkole Samorządowe nr 1
• Przedszkole Samorządowe nr 2

Szkoły podstawowe

• Katolicka Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego
• Szkoła Podstawowa nr 1
• Szkoła Podstawowa nr 2
• Szkoła Podstawowa nr 3 (w Zespole Szkół w Łapach)

Dawne Gimnazja

• Gimnazjum nr 1 (w tym budynku jest teraz Szkoła Podstawowa nr 1)
• Gimnazjum nr 2 (w Zespole Szkół w Łapach)

Szkoły średnie

• I Liceum Ogólnokształcące
• Zespół Szkół Mechanicznych
  • II Liceum Ogólnokształcące
  • II Liceum Profilowane
  • Technikum
  • Zasadnicza Szkoła Zawodowa
  • Szkoła Policealna dla młodzieży
  • Uzupełniające Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
  • Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych
  • Szkoła Policealna – zaoczna

Organizacje i stowarzyszenia kulturalne

• Łapskie Towarzystwo Regionalne im. ppłk. Stanisława Nilskiego-Łapińskiego
• Stowarzyszenie „Kul-Turysta”|Stowarzyszenie „Kul-Turysta”
• Stowarzyszenie Uniwersytet Trzeciego Wieku w Łapach
• Fundacja „Morsy bez granic, Powrót do Natury”
• Teatr Kaprys

Religia

Kościół Świętego Krzyża

• Kościół katolicki:
  • parafia Świętego Krzyża
  • parafia św. Apostołów Piotra i Pawła
  • parafia św. Jana Chrzciciela

Kluby i organizacje sportowe

• Pogoń Łapy
• UKS Narew Łapy
• Łapskie Towarzystwo Rowerowe „Peleton”
• UKS „Olimp” LO Łapy
• UKS „Łapa” Łapy
• UKS Akademia Siatkówki Łapy

Zobacz też

• Łapy (stacja kolejowa)
• Synagoga w Łapach
• Cerkiew św. Mikołaja w Łapach-nieistniejąca
• Kręcono tu Polski film "Pokłosie"

Literatura historyczna dotycząca Łap

• Bitwy i potyczki 1863-1864, oprac. Stanisław Zieliński, Raperswil 1913.
• Rocznik Statystyczny Królestwa Polskiego za 1913, Warszawa 1914.
• Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorialnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych; Warszawa-Przemyśl 1933.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1887.
• Księga adresowa Polski (wraz z W.M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa na 1930 r., Warszawa 1930.
• J. Beszta Borowski, Pół wieku zarazy 1944-200. Moje zapiski faktów i refleksji, Komorów 2002.
• S. Chankowski, Powstanie styczniowe w Augustowskiem, Warszawa 1972.
• A. Dobroński, Infrastruktura społeczna i ekonomiczna guberni łomżyńskiej i obwodu białostockiego (1866-1914), Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego, 197, Białystok 1979.
• Ł. Lubicz-Łapiński, Łapy i ich mieszkańcy. Zaścianki Łapińskich w XV-XVIII w., Białystok 2004.
• S. Łaniec, Partyzanci żelaznych dróg w roku 1863, Warszawa 1974.
• M. Olechnowicz, Z przeszłości Łap i okolic, z. 1, Łapy 1999.
• J. Szumski, Łapy w latach 1862–1914, „Białostocczyzna”, nr 1, 1997.
• P. Sobieszczak, Poświętne wczoraj i dziś. Rys historyczny parafii i gminy do końca XX wieku., Łapy 2008.
• P. Sobieszczak, Łapy. Miasto przy kolei, Łapy 2013.

Linki zewnętrzne

• Łapy – serwis miasta i gminy [online]  (pol.).strona główna serwisu
• Historia Łap [online], Baza gmin [zarchiwizowane z adresu 2010-06-26]  (pol.).
• Łapy [online], Fotopolska  (pol.).
• Łapy, okolica szlachecka nad Narwią, gm. Poświętne, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 594 .