Bernikla obrożna

Bernikla obrożna
	Branta bernicla
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	gęsi
Plemię	Anserini
Rodzaj	Branta
Gatunek	bernikla obrożna
Synonimy
	Anas Bernicla Linnaeus, 1758; Anas Hrota O.F. Müller, 1776; Bernicla glaucogaster C.L. Brehm, 1831; Anser nigricans Lawrence, 1846; Branta bernicla orientalis Tugarinov, 1941;
	Anas Bernicla Linnaeus, 1758; Anas Hrota O.F. Müller, 1776; Bernicla glaucogaster C.L. Brehm, 1831; Anser nigricans Lawrence, 1846; Branta bernicla orientalis Tugarinov, 1941;
Podgatunki
	B. b. bernicla (Linnaeus, 1758); B. b. hrota (O.F. Müller, 1776); B. b. nigricans (Lawrence, 1846);
	B. b. bernicla (Linnaeus, 1758); B. b. hrota (O.F. Müller, 1776); B. b. nigricans (Lawrence, 1846);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Bernikla obrożna^[8] (Branta bernicla) – gatunek dużego ptaka z podrodziny gęsi (Anserinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Występuje na wybrzeżach i wyspach Eurazji i Ameryki Północnej, jest wędrowny. Pojawia się w Polsce. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae. Autor nadał mu nazwę Anas Bernicla, a jako miejsce typowe wskazał północną Europę^[2]^[9]; później uściślono, że chodziło o Szwecję^[9]. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Branta^[8]^[9]^[10].

Wyróżnia się trzy podgatunki B. bernicla^[10]:

B. bernicla bernicla (Linnaeus, 1758) – bernikla obrożna^[8] – podgatunek o ciemnym brzuchu.
B. bernicla hrota (O.F. Müller, 1776) – bernikla jasnobrzucha^[8] – podgatunek bledszy niż B. b. bernicla, z jasnoszarym brzuchem.
B. bernicla nigricans (Lawrence, 1846) – bernikla czarna^[8] – podgatunek o czarnym brzuchu.

Podgatunek B. bernicla nigricans bywał czasami podnoszony do rangi osobnego gatunku. Niektórzy autorzy wyróżniali też podgatunek B. bernicla orientalis, obecnie jednak populacja ta wliczana jest do B. bernicla nigricans^[11].

Morfologia

Głosy wydawane przez bernikle obrożne

Cechy gatunku: To jedna z mniejszych i najciemniej ubarwiona gęś, jako jedyna ma czarną głowę. Szyja również czarna z wąskimi, poprzecznymi, białymi prążkami tuż poniżej głowy, tworzącymi obrożę. Boki ciała szare, wierzch ciemnobrunatny, spód od jasnoszarego po czarny (w zależności od podgatunku – łupkowoszary u Branta bernicla bernicla, białoszary u Branta bernicla hrota). Podogonie białe. Nogi i dziób czarne. Nieco większa od kaczki krzyżówki. W porównaniu z berniklą kanadyjską, introdukowaną z Ameryki Północnej do Europy, nie ma białej plamy na podbródku i policzkach i jest dwa razy mniejsza. Bernikla obrożna lata stadami, choć nie formuje kluczy. Usłyszeć można jej gardłowe „rot rot”.
Wymiary średnie^[12]: długość ciała ok. 60 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 115 cm
masa ciała ok. 1–2,2 kg

Zasięg występowania

Bernikla obrożna występuje w zależności od podgatunku^[10]^[11]:

B. bernicla bernicla – północno-zachodnia i północno-środkowa Rosja. Pojawia się w Polsce.
B. bernicla hrota – północna Kanada, północna Grenlandia, Svalbard, Ziemia Franciszka Józefa. Sporadycznie zalatuje do Polski (do 2021 roku odnotowano 17 stwierdzeń; łącznie obserwowano 39 osobników^[13]).
B. bernicla nigricans – północno-wschodnia Syberia, Alaska i północno-zachodnia Kanada.

Zimuje na wybrzeżach Morza Północnego, północnych wybrzeżach Morza Śródziemnego i północnych wybrzeżach Pacyfiku oraz europejskich i północnoamerykańskich wybrzeżach Atlantyku. W przypadku ciężkich zim osobniki pojawiają się na afrykańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego i na Hawajach. W Europie występuje od października do marca. W Polsce zimuje nielicznie, ale regularnie na wybrzeżu Bałtyku.

Tryb życia

Biotop: Tundra na wybrzeżach Morza Arktycznego. Zdarza się jednak, że małe stadka lub pojedyncze osobniki zalatują bardziej w głąb lądu. To gęś, która występuje najdalej na północ. Od początku XX wieku jest coraz rzadziej widywana na zimowiskach w Europie, co niepokoi badaczy.
Gniazdo: Na tereny lęgowe wraca pod koniec maja, po czym w ciągu 10 dni po przybyciu buduje gniazdo. Jest ono umieszczone na wzniesieniach terenu, na ziemi między kamieniami na podściółce z porostów. Wysłane jest puchem. Zawsze znajduje się na wybrzeżach, zwłaszcza przy ujściach rzek i przymorskich jeziorach. Gniazduje w małych koloniach.

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając zwykle 2 do 5 jaj^[12] (zakres 1 do 10). Jaja są kremowe, żółtawe, zielonkawe lub bladooliwkowe o średnich rozmiarach 75 × 47 mm, ciemniejące z czasem.
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 22–28 dni przez samicę, podczas gdy samiec strzeże gniazda.
Pisklęta: Pisklęta są zagniazdownikami, usamodzielniają się po 40–50 dniach. Są jaśniejsze od dorosłych, nie mają białych pasów na szyi (obroży), a pióra na przodzie skrzydeł są opatrzone białymi punkcikami. Ojciec opiekuje się młodymi tylko w początkowym okresie po wykluciu, potem opuszcza rodzinę i razem z innymi gąsiorami łączy się w stada i przechodzi całkowite pierzenie, tracąc na 3 tygodnie zdolność do lotu. Samice pierzą się dopiero w połowie sierpnia, kiedy młode mogą już latać. Wtedy też cała rodzina odlatuje na południe.
Pożywienie: Mchy, porosty i trawa, ale zjadają też mięczaki i skorupiaki wodne. Na zimowisku żywią się głównie zosterą morską (Zostera marina).

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje berniklę obrożną za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)^[7]. W 2020 roku organizacja Partners in Flight szacowała liczebność światowej populacji na 490 tysięcy dorosłych osobników. W 2015 roku BirdLife International szacowała liczebność populacji europejskiej na 1500–1800 par lęgowych. Globalny trend liczebności nie jest znany^[14].

W Polsce bernikla obrożna podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[15].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Branta bernicla, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 124. (łac.).
↑ ^a ^b O.F. Müller: Zoologiae Danicae prodromus, seu, Animalium Daniae et Norvegiae indigenarum characteres, nomina, et synonyma imprimis popularium. Havniae: Typis Hallageriis, 1776, s. 14. (łac.).
↑ C.L. Brehm: Handbuch der Naturgeschichte aller Vögel Deutschlands. Ilmenau: B.F. Voigt, 1831, s. 849. (niem.).
↑ ^a ^b G.N. Lawrence. Description of a New Species of Anser. „Annals of the Lyceum of Natural History of New York”. 4 (6 & 7), s. 171, ryc. 12, 1846. (ang.).
↑ Y.A. Tugarinov: Фауна СССР. Птицы. T. 1. Cz. 4: Plastinchatoklyuvye. Moskwa & Leningrad: 1941, s. 180. (ros.).
↑ ^a ^b BirdLife International, Branta bernicla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-2 [dostęp 2023-01-16] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anserini Vigors, 1825 (1815) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-11].
↑ ^a ^b ^c D. Lepage: Brant Goose Branta bernicla. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-16]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-16]. (ang.).
↑ ^a ^b Brent Goose (Branta bernicla). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-28)]. (ang.).
↑ ^a ^b Busse i in. 1991 ↓, s. 38.
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
↑ Species factsheet: Branta bernicla. BirdLife International. [dostęp 2023-01-16]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Branta bernicla, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Linnaeus-2] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 124. (łac.).

[Müller-3] O.F. Müller: Zoologiae Danicae prodromus, seu, Animalium Daniae et Norvegiae indigenarum characteres, nomina, et synonyma imprimis popularium. Havniae: Typis Hallageriis, 1776, s. 14. (łac.).

[Brehm-4] C.L. Brehm: Handbuch der Naturgeschichte aller Vögel Deutschlands. Ilmenau: B.F. Voigt, 1831, s. 849. (niem.).

[Lawrence-5] G.N. Lawrence. Description of a New Species of Anser. „Annals of the Lyceum of Natural History of New York”. 4 (6 & 7), s. 171, ryc. 12, 1846. (ang.).

[Tugarinov-6] Y.A. Tugarinov: Фауна СССР. Птицы. T. 1. Cz. 4: Plastinchatoklyuvye. Moskwa & Leningrad: 1941, s. 180. (ros.).

[iucn-7] BirdLife International, Branta bernicla, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2022-2 [dostęp 2023-01-16] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-8] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anserini Vigors, 1825 (1815) (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-11].

[avibase-9] D. Lepage: Brant Goose Branta bernicla. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-16]. (ang.).

[ioc-10] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-16]. (ang.).

[ibc-11] Brent Goose (Branta bernicla). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-28)]. (ang.).

[CITEREFBusseCzarneckiDyrczGromadzki199138-12] Busse i in. 1991 ↓, s. 38.

[kf2021-13] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.

[birdlife-14] Species factsheet: Branta bernicla. BirdLife International. [dostęp 2023-01-16]. (ang.).

[15] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]