Celuloza

Celuloza
	; Fragment łańcucha celulozy
Nazewnictwo
	Inne nazwy i oznaczenia
farm.	Cellulosi pulvis, Cellulosum microcristallinum
inne	błonnik
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	(C6H10O5)n
Masa molowa	160 000–560 000 g/mol
Monomery	D-glukoza (C6H12O6)
	Identyfikacja
Numer CAS	9004-34-6
PubChem	14055602
DrugBank	DB14158
Właściwości
	Rozpuszczalność w wodzie
	nierozpuszczalna
	w innych rozpuszczalnikach
	odczynnik Schweizera
Temperatura degradacji	250–260 °C
Biodegradowalność	tak
Biokompatybilność	tak (biopolimer)
Niebezpieczeństwa
	Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2019-01-23]
	Globalnie zharmonizowany system; klasyfikacji i oznakowania chemikaliów
	Substancja nie jest klasyfikowana jako; niebezpieczna według kryteriów GHS; (na podstawie podanej karty charakterystyki).
	NFPA 704
Na podstawie; podanego źródła	0 0 0
Numer RTECS	FJ5691460
Dawka śmiertelna	LD50 >5 g/kg (szczur, doustnie)
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Celuloza (łac. cellula ‘komórka’) – nierozgałęziony biopolimer, polisacharyd zbudowany liniowo z 3000–14 000 cząsteczek D-glukozy połączonych wiązaniami β-1,4-glikozydowymi^[5]^[a] (masa molowa 160–560 kg/mol^[2]). Łańcuchy te mają długość około siedmiu mikrometrów. Wiązanie β przyczynia się do utworzenia sztywnych, długich nitek, które układają się równolegle, tworząc micele połączone mostkami wodorowymi^[7].

Właściwości

W czystej postaci celuloza jest białą, pozbawioną smaku i zapachu, nierozpuszczalną w wodzie substancją. W środowisku wodnym rozpuszcza się w odczynniku Schweizera^[1]. Ulega estryfikacji (podobnie jak alkohole), co wykorzystuje się do wytwarzania azotanu oraz octanu celulozy.

Jej trawienie przez przeżuwaczy umożliwia grupa enzymów zwanych celulazami^[8].

Jest składnikiem budulcowym ściany komórkowej roślin wyższych^[7]^[9] (np. drewno zawiera zwykle 45–50% celulozy, zaś bawełna ok. 90%)^[9] oraz niektórych glonów, grzybów i bakterii^[7]. Występuje z innymi substancjami podporowymi (np. ligniną, pektyną, hemicelulozą). Najwięcej celulozy zawierają niektóre włókna, na przykład lnu lub juty, oraz włoski okrywające nasiona bawełny (nawet ponad 90%)^[8].

Na skalę przemysłową celulozę otrzymuje się z drewna^[8]^[10] metodą siarczynową lub natronową, polegającymi na oddzieleniu (chemicznym rozłożeniu) ligniny od celulozy^[10].

Zastosowanie

Sproszkowana celuloza stanowi znany adsorbent stosowany w chromatografii cienkowarstwowej i kolumnowej, ma zastosowanie w produkcji tabletek i kapsułek jako substancja wypełniająca (do 50%), wiążąca (5–20%) i rozsadzająca (3–15%), a celuloza mikrokrystaliczna jako substancja pomocnicza w praktyce farmaceutycznej (FP VIII:Cellulosum microcrystallinum)^[5]. Spełnia funkcję czynnika stabilizującego w zawiesinach oraz zmniejsza sedymentację substancji leczniczych w czopkach^[7]. Grupy hydroksylowe celulozy mogą być estryfikowane różnymi kwasami lub tworzyć połączenia eterowe. Tego typu pochodne są stosowane w preparatach farmaceutycznych i lecznictwie, na przykład metyloceluloza, sól sodowa karboksymetylocelulozy, koloksylina. Jest surowcem w przemyśle włókienniczym, papierniczym, a także w produkcji materiałów wybuchowych (nitroceluloza), lakierów oraz tworzyw sztucznych.

Zobacz też

Uwagi

↑ W skrobi, zbudowanej również z reszt glukozy, występują łańcuchy z wiązaniami α-1,4-glikozydowymi oraz odgałęzienia α-1,6-glikozydowe^[6].

Przypisy

↑ ^a ^b Heliodor Chmielewski, Janusz Groszkowski, Władysław Gajewski: Encyklopedia techniki: Chemia. Warszawa: WNT, 1965.
↑ ^a ^b ^c Cellulose. [w:] NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards [on-line]. The National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). [dostęp 2019-01-23]. (ang.).
↑ Cellulose (nr 435236) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2019-01-23]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ Celuloza (nr 435236) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2019-01-23]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
↑ ^a ^b Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V. Warszawa: PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.
↑ John McMurry: Chemia organiczna. Wyd. 2. T. 4. Warszawa: PWN, 2005, s. 1047–1048. ISBN 83-01-14103-4.
↑ ^a ^b ^c ^d Stanisław Janicki, Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska: Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 719. ISBN 978-83-200-3778-4.
↑ ^a ^b ^c Słownik tematyczny. Biologia, cz. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 35, ISBN 978-83-01-16529-1 .
↑ ^a ^b Podręczny słownik chemiczny, RomualdR. Hassa (red.), JanuszJ. Mrzigod (red.), JanuszJ. Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 67, ISBN 83-7183-240-0 .
↑ ^a ^b Encyklopedia popularna, Tom I. Wyd. II. Warszawa: PWN, 1983, s. 428. ISBN 83-01-00000-7.

[7] W skrobi, zbudowanej również z reszt glukozy, występują łańcuchy z wiązaniami α-1,4-glikozydowymi oraz odgałęzienia α-1,6-glikozydowe^[6].

[Chemia-1] Heliodor Chmielewski, Janusz Groszkowski, Władysław Gajewski: Encyklopedia techniki: Chemia. Warszawa: WNT, 1965.

[NIOSH-2] Cellulose. [w:] NIOSH Pocket Guide to Chemical Hazards [on-line]. The National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH). [dostęp 2019-01-23]. (ang.).

[MSDS-3] Cellulose (nr 435236) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2019-01-23]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[SA-US-4] Celuloza (nr 435236) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2019-01-23]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)

[Gnozja-5] Stanisław Kohlmünzer: Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. V. Warszawa: PZWL, 2003, s. 669. ISBN 83-200-2846-9.

[McMurry-6] John McMurry: Chemia organiczna. Wyd. 2. T. 4. Warszawa: PWN, 2005, s. 1047–1048. ISBN 83-01-14103-4.

[Sznita-8] Stanisław Janicki, Adolf Fiebig, Małgorzata Sznitowska: Farmacja stosowana. Podręcznik dla studentów farmacji. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2008, s. 719. ISBN 978-83-200-3778-4.

[StB1-9] Słownik tematyczny. Biologia, cz. 1, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, s. 35, ISBN 978-83-01-16529-1 .

[PSChem-10] Podręczny słownik chemiczny, RomualdR. Hassa (red.), JanuszJ. Mrzigod (red.), JanuszJ. Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 67, ISBN 83-7183-240-0 .

[PWN-11] Encyklopedia popularna, Tom I. Wyd. II. Warszawa: PWN, 1983, s. 428. ISBN 83-01-00000-7.

[2]

[1]

[4]

[3]

[5]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]

[6]