Delfiniec

Delfiniec
	Lissodelphis
	Gloger, 1841
	; Delfiniec wielorybi (L. borealis)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	Whippomorpha
Infrarząd	walenie
Parvordo	zębowce
Nadrodzina	Delphinoidea
Rodzina	delfinowate
Podrodzina	Lissodelphininae
Rodzaj	delfiniec
	Typ nomenklatoryczny
	Delphinus peronii Lacépède, 1804
Synonimy
	Delphinapterus Lesson & Garnot, 1827; Tursio Wagler, 1830; Delphinapterus J.E. Gray, 1846; Leucorhamphus Lilljeborg, 1861; Pachypleurus Brandt, 1873; Archaeocetus Sinzow, 1898; Pristinocetus Trouessart, 1899; Pristinicetus: S.M. Jackson & Groves, 2015;
	Delphinapterus Lesson & Garnot, 1827; Tursio Wagler, 1830; Delphinapterus J.E. Gray, 1846; Leucorhamphus Lilljeborg, 1861; Pachypleurus Brandt, 1873; Archaeocetus Sinzow, 1898; Pristinocetus Trouessart, 1899; Pristinicetus: S.M. Jackson & Groves, 2015;
Gatunki
	4 gatunki (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	4 gatunki (w tym 2 wymarłe) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Delfiniec^[10] (Lissodelphis) – rodzaj wodnych ssaków z podrodziny Lissodelphininae w obrębie rodziny delfinowatych (Delphinidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w chłodnych i subantarktycznych wodach oceanów półkuli południowej oraz umiarkowanych i subarktycznych wodach północnego Oceanu Spokojnego^[11]^[12]^[13].

Morfologia

Długość ciała 230–310 cm (noworodków 80–100 cm); masa ciała 115–116 kg^[12]^[14].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1841 roku niemiecki zoolog Constantin Wilhelm Lambert Gloger w publikacji własnego autorstwa dotyczącej historii naturalnej^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) delfińca płaszczowego (L. peronii). Wcześniejsze nazwy – Delphinapterus, którą opublikowali w 1827 roku francuscy zoolodzy René Lesson i Prosper Garnot, oraz Tursio, którą opublikował w 1830 roku niemiecki przyrodnik Johann Georg Wagler – okazały się młodszymi homonimami innych rodzajów waleni.

Etymologia

Delphinapterus (Delphinaptera, Delphinaster, Delphinopterus): gr. δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’; απτερος apteros ‘bezskrzydły, bez skrzydeł’, od negatywnego przedrostka α- a-; -πτερος -pteros ‘-skrzydły’, od πτερον pteron ‘skrzydło’^[15]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus peronii Lacépède, 1804.
Tursio: łac. tursio, nazwa użyta przez Pliniusza na określenie rodzaju ryby przypominającej delfina^[16]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Delphinus peronii Lacépède, 1804.
Lissodelphis: gr. λισσος lissos ‘gładki’; δελφις delphis, δελφινος delphinos ‘delfin’^[17].
Leucorhamphus: gr. λευκος leukos ‘biały’; ῥαμφος rhamphos ‘dziób’^[18].
Pachypleurus: gr. παχυς pakhus ‘wielki, gruby’; πλευρον pleuron ‘żebra, boki’^[19]. Gatunek typowy: Brandt wymienił dwa gatunki – †Delphinapterus (Pachypleurus) fockii Brandt, 1873: i Delphinapterus (Pachypleurus) nordmanni Brandt, 1873 (= †Lissodelphis nordmanni (Brandt, 1873)) – nie wskazując gatunku typowego.
Archaeocetus: gr. αρχαιος arkhaios ‘antyczny, starożytny’; κητος kētos ‘wieloryb’^[20].
Pristinocetus (Pristinicetus): łac. pristinus ‘pierwotny, prymitywny’, być może od priscus ‘antyczny’; cetus ‘wieloryb’, od gr. κητος kētos ‘wieloryb’^[21].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą dwa występujące współcześnie gatunki^[22]^[14]^[11]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[10]	Podgatunki^[12]^[11]^[14]	Rozmieszczenie geograficzne^[12]^[11]^[14]	Podstawowe wymiary^[12]^[14]^[g]	Status IUCN^[23]
	Lissodelphis peronii	(Lacépède, 1804)	delfiniec płaszczowy	gatunek monotypowy	okołobiegunowy w wodach subantarktycznych (głównie 30–65° szerokości geograficznej południowej), ale na północ do 23° szerokości geograficznej południowej w Prądzie Benguelskim, do 12° szerokości geograficznej południowej w Prądzie Peruwiańskim i do 25° szerokości geograficznej południowej w Prądzie Falklandzkim	DC: do 300 cm MC: do 116 kg	LC
	Lissodelphis borealis	(Peale, 1848)	delfiniec wielorybi	gatunek monotypowy	wody umiarkowane i subarktyczne północnego Oceanu Spokojnego (około 30–50° szerokości geograficznej północnej)	DC: około 230–310 cm MC do 115 kg	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski.

Opisano również dwa gatunki wymarłe:

Lissodelphis fockii (Brandt, 1873)^[24]
Lissodelphis nordmanni (Brandt, 1873)^[6]

Uwagi

↑ ^a ^b Młodszy homonim Delphinapterus Lacépède, 1804 (Monodontidae).
↑ Młodszy homonim Tursio Fleming, 1822 (Physeteridae).
↑ Nowa nazwa dla Delphinapterus J.E. Gray, 1846.
↑ Nowa nazwa dla Pachypleurus Brandt, 1873, ponieważ Sinzow uważał, że jest zajęta przez Pachypleura White, 1853 (Coeloptera).
↑ Nowa nazwa dla Pachypleurus Brandt, 1873 i Archaeocetus Sinzow, 1898, ponieważ Trouessart uważał, że nazwy te są zajęte odpowiednio przez Pachypleura White, 1853 (Coeloptera) oraz Archaeoceti Cope, 1890 (grupa Cetacea).
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Pristinocetus Trouessart, 1899.
↑ DC – długość ciała; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 169. (niem.).
↑ R.-P. Lesson & P. Garnot: Description des mammifères. W: L.-I. Duperrey: Voyage autour du monde: exécuté par ordre du roi, sur la corvette de Sa Majesté, la Coquille, pendant les années 1822, 1823, 1824, et 1825, sous le ministère et conformément aux instructions de S. E. M. le Marquis Clermont-Tonnerre, Minister de la Marine; et publié sous les auspices de son Excellence Mgr le Cte de Chabrol, Ministre de la Marine et des Colonies. T. 1: Zoologie. Cz. 1. Paris: Arthus Bertrand, 1826, s. 179. (fr.).
↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 34. (niem.).
↑ J.E. Gray: Mammalia. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E.W. Janson, 1846, s. 36. (ang.).
↑ W. Lilljeborg. Öfversigt af de inom Skandinavien (Sverige och Norrige) anträffade hvalartade däggdjur (Cetacea). „Upsala Universitets Arsskrift”. 1, s. 4, 5, 1861. (szw.).
↑ ^a ^b Brandt 1873 ↓, s. 234.
↑ I.F. Sinzow. Über ein neues genus der neogenen Cetaceen. „Verhandlungen der russisch-kaiserlichen mineralogischen Gesellschaft zu St. Petersburg”. 35, s. 138, 1898. (niem.).
↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & Sohn, 1898–1899, s. 1071. (łac.).
↑ S.M. Jackson & C.P. Groves: Taxonomy of Australian Mammals. Clayton South: CSIRO Publishing, 2015, s. 1071. ISBN 978-1-486-30012-9. (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 188. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 294. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 523. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Lissodelphis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-01]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 579. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 220.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 697.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 379.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 375.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 495.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 114.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 563.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-11-25]. (ang.).
↑ Taxonomy: Lissodelphis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-08]. (ang.).
↑ Brandt 1873 ↓, s. 236.

Bibliografia

J.F. von Brandt. Untersuchungen über die fossilen und subfossilen Cetaceen Europa’s. „Mémoires de l’Académie Impériale des Sciences de St.-Pétersbourg”. VII^E série. 20 (1), s. 1–372, 1873. (niem.).
T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[pre-2] Młodszy homonim Delphinapterus Lacépède, 1804 (Monodontidae).

[4] Młodszy homonim Tursio Fleming, 1822 (Physeteridae).

[7] Nowa nazwa dla Delphinapterus J.E. Gray, 1846.

[10] Nowa nazwa dla Pachypleurus Brandt, 1873, ponieważ Sinzow uważał, że jest zajęta przez Pachypleura White, 1853 (Coeloptera).

[12] Nowa nazwa dla Pachypleurus Brandt, 1873 i Archaeocetus Sinzow, 1898, ponieważ Trouessart uważał, że nazwy te są zajęte odpowiednio przez Pachypleura White, 1853 (Coeloptera) oraz Archaeoceti Cope, 1890 (grupa Cetacea).

[14] Niepoprawna późniejsza pisownia Pristinocetus Trouessart, 1899.

[29] DC – długość ciała; MC – masa ciała

[Gloger-1] C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 169. (niem.).

[Lesson&Garnot-3] R.-P. Lesson & P. Garnot: Description des mammifères. W: L.-I. Duperrey: Voyage autour du monde: exécuté par ordre du roi, sur la corvette de Sa Majesté, la Coquille, pendant les années 1822, 1823, 1824, et 1825, sous le ministère et conformément aux instructions de S. E. M. le Marquis Clermont-Tonnerre, Minister de la Marine; et publié sous les auspices de son Excellence Mgr le Cte de Chabrol, Ministre de la Marine et des Colonies. T. 1: Zoologie. Cz. 1. Paris: Arthus Bertrand, 1826, s. 179. (fr.).

[Wagler-5] J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 34. (niem.).

[Gray-6] J.E. Gray: Mammalia. W: J. Richardson & J.E. Gray: The zoology of the voyage of the H.M.S. Erebus & Terror, under the command of Captain Sir James Clark Ross, during the years 1839 to 1843. By authority of the Lords Commissioners of the Admiralty. Cz. 1: Mammalia, Birds. London: E.W. Janson, 1846, s. 36. (ang.).

[Lilljeborg-8] W. Lilljeborg. Öfversigt af de inom Skandinavien (Sverige och Norrige) anträffade hvalartade däggdjur (Cetacea). „Upsala Universitets Arsskrift”. 1, s. 4, 5, 1861. (szw.).

[CITEREFBrandt1873[https://www.biodiversitylibrary.org/page/46697181_234]-9] Brandt 1873 ↓, s. 234.

[Sinzow-11] I.F. Sinzow. Über ein neues genus der neogenen Cetaceen. „Verhandlungen der russisch-kaiserlichen mineralogischen Gesellschaft zu St. Petersburg”. 35, s. 138, 1898. (niem.).

[Trouessart-13] É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 2. Berolini: R. Friedländer & Sohn, 1898–1899, s. 1071. (łac.).

[Jackson&Groves-15] S.M. Jackson & C.P. Groves: Taxonomy of Australian Mammals. Clayton South: CSIRO Publishing, 2015, s. 1071. ISBN 978-1-486-30012-9. (ang.).

[Cichocki&inni-16] Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 188. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-17] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 294. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Wang&inni-18] J. Wang, K. Riehl & S. Dungan: Family Delphinidae (Ocean Dolphins). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 4: Sea Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2014, s. 523. ISBN 978-84-96553-93-4. (ang.).

[Wilson&Reeder-19] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Genus Lissodelphis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-04-01]. (ang.).

[amw-20] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 579. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655376_220]-21] Palmer 1904 ↓, s. 220.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792444_697]-22] Palmer 1904 ↓, s. 697.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792126_379]-23] Palmer 1904 ↓, s. 379.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792122_375]-24] Palmer 1904 ↓, s. 375.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655651_495]-25] Palmer 1904 ↓, s. 495.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655270_114]-26] Palmer 1904 ↓, s. 114.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655719_563]-27] Palmer 1904 ↓, s. 563.

[mdd-28] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-11-25]. (ang.).

[30] Taxonomy: Lissodelphis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-09-08]. (ang.).

[CITEREFBrandt1873[https://www.biodiversitylibrary.org/page/46697183_236]-31] Brandt 1873 ↓, s. 236.

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[c]

[5]

[6]

[d]

[7]

[e]

[8]

[f]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[g]

[23]

[24]