Głóg jednoszyjkowy

Głóg jednoszyjkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	głóg
Gatunek	głóg jednoszyjkowy
	Nazwa systematyczna
	Crataegus monogyna Jacq.; Fl. austriac. 3:50, t. 292, fig. 1. 1775
Synonimy
	Crataegus oxyacantha var. praecox hort. ex Loudon;
	Crataegus oxyacantha var. praecox hort. ex Loudon;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna Jacq.) – gatunek rośliny z rodziny różowatych. Pochodzi z obszarów zachodniej Azji, Kaukazu, Europy i Afryki Północnej, rozprzestrzenił się także na innych obszarach Afryki, w Australii, Nowej Zelandii i Ameryce Północnej^[3]. W Polsce jest pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Jest także uprawiany^[5]. Inne nazwy: głożyna, ciernie białe, jaworek, bodlak, bulimączka^[6].

Morfologia

Pokrój: Krzew lub niskie drzewo. Dorasta do 6–8 lub 10^[5]^[7] m wysokości, ma silnie zdrewniałe cierniste gałęzie. Ciernie długości do 2 cm^[7].
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście bardzo zmienne, zwykle szerokojajowate lub romboidalne, długości do 6,5 cm, 3–7 klapowe lub sieczne, głęboko wcięte^[7]. Klapy liści zwykle szeroko rozstawione^[7], całobrzegie, lub z nielicznymi tylko ząbkami pod szczytem^[5]. Liście od spodu sinozielone^[7], z wierzchu skórzaste^[5]. Wyposażone w przylistki, przy czym przylistki na krótkopędach kwiatowych najczęściej całobrzegie^[5].
Kwiaty: Zebrane w podbaldachy. Mają 5-dzielny kielich o rurce zrośniętej z zalążnią, 5-płatkową koronę, 1 słupek z pojedynczą szyjką (wyjątkowo tylko zdarzają się z dwiema szyjkami) i liczne pręciki. Działki kielicha trójkątne lub lancetowate, odgięte i silnie przylegające do owocu^[5]. Płatki korony białe^[7], okrągławe.
Owoce: Owoce pozorne z grupy jabłkowatych^[7]. Odwrotnie jajowate lub kuliste, o długości zwykle 6–10 mm i szerokości 4–8 mm, barwy czerwonawobrunatnej lub ciemnoczerwonej. Powierzchnia owocu jest dołeczkowana lub rzadziej siatkowata, szczyt zakończony resztkami 5 odgiętych działek kielicha, otaczających małą, zagłębioną tarczkę z płytkim wzniesionym brzegiem. W centrum tarczki znajduje się pozostałość szyjki słupka z kępkami sztywnych, bezbarwnych włosków u podstawy. Dno kwiatowe jest mięsiste i zawiera żółtawobrunatny, jajowaty owoc o twardej, grubej pestce, z pojedynczym, wydłużonym, jasnobrunatnym, gładkim i lśniącym nasionem^[8].

Pokrój
Kwiaty
Owoce
Szczegóły i przekrój owocu

Gatunki podobne: Bardzo podobny i często mylony jest głóg odgiętodziałkowy (C. rhipidophylla), o tym samym rodzimym zasięgu^[7], w Polsce występujący mniej licznie^[5]. Ma silniej piłkowane klapy liści, zarówno wzdłuż wewnętrznego jak i zewnętrznego brzegu, brak^[7] lub mniej wyraźnie^[5] sinozielony spód liści oraz większe, ciemnopurpurowe owoce^[7] z odstającymi od owocu działkami kielicha^[5]. Podobny jest także głóg dwuszyjkowy (C. laevigata), ale liście ma płytko klapowane do całobrzegich, kwiaty o dwóch lub rzadziej trzech szyjkach słupka i owoce pozorne o 2–3 pestkach^[7].

Biologia i ekologia

Roślina wieloletnia, megafanerofit, nanofanerofit. Kwitnie w okresie od maja do czerwca^[5]. Ma obupłciowe^[7], przedsłupne kwiaty^[9], nieprzyjemnie pachnące^[7]. Owoce dojrzewają w okresie sierpień – październik, rozsiewane są przez zwierzęta (zoochoria).

Liczba chromosomów 2n = 34^[5].

Zasiedla obrzeża lasów, zarośla i przydroża^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla klasy (Cl.) Rhamno-Prunetea^[10].

Zmienność

Tworzy mieszańce z głogiem dwuszyjkowym (Crataegus laevigata) – Crataegus × media Bechst.^[5]

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski^[8]: Kwiatostan głogu (Crataegi folium cum flore) – całe lub rozdrobnione, wysuszone gałązki z kwiatami głogu jednoszyjkowego, dwuszyjkowego, rzadziej innych europejskich gatunków jak głóg włoski i głóg czarny. Surowiec zawiera minimum 1,5% sumy flawonoidów w przeliczeniu na hiperozyd. Drugim surowcem jest owoc głogu (Crataegi fructus) – wysuszone owoce pozorne głogu jednoszyjkowego i dwuszyjkowego o zawartości ponad 0,06% procyjanidyn.
Działanie: Stosowany w chorobach serca i niewydolności krążenia^[7].

Roślina ozdobna

Często sadzony^[5], szczególnie odmiany o barwnych kwiatach. Używany też na żywopłoty – są nie tylko gęste, ale w zasadzie nie do pokonania przez ludzi i zwierzęta.

Roślina jadalna

Owoce są jadalne na surowo, ale mają suchy, mączysty miąższ^[7]. Bardziej nadają się na przetwory, takie jak konfitury, galaretki^[7] czy nalewki. Wino z owoców głogu stosowane jest czasem do kupażowania innych win owocowych.

Znaczenie w kulturze

W średniowieczu głóg jednoszyjkowy symbolizował ostrożność i nadzieję^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-02].
↑ Crataegus monogyna, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 250-253. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 257. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation, 1991. ISBN 83-85344-23-3.

Bibliografia

Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-04-02].

[iucn-4] Crataegus monogyna, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Rutkowski-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 250-253. ISBN 83-01-14342-8.

[Cavelius-6] Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.

[Szweykowscy-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski: Słownik botaniczny. Wyd. II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 257. ISBN 83-214-1305-6.

[FPX-8] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[Seidl-9] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[Matuszkiewicz-10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[Leksykon_symboli_(ISBN_83-85344-23-3)-11] Leksykon symboli. Warszawa: ROK Corporation, 1991. ISBN 83-85344-23-3.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]