Gubernia podolska
| gubernia | |||
| 1793–1923 | |||
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Siedziba | |||
| Powierzchnia |
42 000 km² | ||
| Populacja (1897) • liczba ludności |
| ||
| • gęstość |
71,9 os./km² | ||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||
| |||
| Liczba ujezdów |
12 | ||
Gubernia podolska (ros. Подольская губерния) – gubernia Imperium Rosyjskiego w latach 1793–1917 i jednostka terytorialna Ukraińskiej Republiki Ludowej 1918–1920 i USRR 1920–1923. Położona na południowo-zachodnim krańcu imperium, graniczącym z Galicją i Bukowiną i miała obszar ok. 42 000 km². Centrum administracyjnym był Kamieniec Podolski, w USRR w latach 1921–1923 – Winnica. W latach 1819–1830 gubernia podolska pozostawała pod naczelnym zarządem administracyjnym wielkiego księcia Konstantego[1]. Od 1832 weszła w skład Kraju Południowo-Zachodniego (generał-gubernatorstwo kijowskie).
Nadużycia ziemiaństwa w sprawie serwitutów spowodowały, że podolscy chłopi odpowiedzieli masowym niszczeniem łąk i zasiewów oraz podpaleniami w majątkach będących własnością tegoż ziemiaństwa. Aby zakończyć chłopski proceder władze państwowe 10 maja 1896 wprowadziły stanu wyjątkowego w gubernii podolskiej wchodzącej wówczas w skład Rosji. Sytuacja nie została jednak opanowana, albowiem w latach 1900-1904 doszło do ponad 1000 buntów chłopskich przeciw nadużyciom jakich dopuszczało się ziemiaństwo w oparciu o wspomniane serwituty[2].
W latach 1918–1920 jednostka administracyjna Ukraińskiej Republiki Ludowej, w latach 1921–1923 USRR. W 1923 z guberni podolskiej utworzono 6 okręgów USRR: hajsyński, kamieniecki, mohylowski, płoskirowski, tulczyński i winnicki.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]W roku 1882 dzieliła się na następujące powiaty:
- bałcki,
- bracławski,
- hajsyński,
- jampolski,
- kamieniecki,
- latyczowski,
- lityński,
- mohylowski,
- olhopolski,
- płoskirowski,
- uszycki lub nowouszycki,
- winnicki
Demografia
[edytuj | edytuj kod]Według pierwszego spisu ludności Imperium Rosyjskiego z 1897 roku gubernię zamieszkiwało 3 018 299 osób. Respondenci zadeklarowali jako język ojczysty[3]:
- ukraiński – 2 442 819 (80,93%)[4]
- jidysz – 369 306 (12,24%)
- rosyjski – 98 984 (3,28%)
- polski – 69 156 (2,29%)
- mołdawski – 26 764 (0,89%)
- niemiecki – 4 069 (0,13%)
- tatarski – 2296 (0,08%)
Według tegoż samego spisu podział wyznaniowy przedstawiał się następująco[5]:
- prawosławni – 2 358 497 (78,14%)
- żydzi (wyznawcy judaizmu) – 370 612 (12,28%)
- katolicy – 262 738 (8,7%)[6]
- starowiercy – 18 849 (0,62%)
- protestanci – 3 876 (0,13%)
- muzułmanie – 3 460 (0,11%)
- inni – 2 283 (0,02%)
Ludność w powiatach według deklarowanego języka ojczystego 1897[3]
[edytuj | edytuj kod]| Powiat | Ukraińcy | Żydzi | Rosjanie | Polacy | Mołdawianie i Rumuni |
|---|---|---|---|---|---|
| Gubernia ogółem | 80,9% | 12,2% | 3,3% | 2,3% | 0,9% |
| Bałcki | 76,9% | 13,6% | 3,9% | 0,9% | 4,5% |
| Bracławski | 82,6% | 11,6% | 3,3% | 2,0% | 0,1% |
| Winnicki | 74,4% | 12,4% | 7,1% | 5,1% | … |
| Hajsyński | 86,3% | 10,4% | 1,9% | 1,2% | … |
| Kamieniecki | 78,9% | 13,9% | 4,1% | 2,7% | … |
| Latyczowski | 80,8% | 13,2% | 3,7% | 1,7% | … |
| Lityński | 83,1% | 11,4% | 3,0% | 2,1% | 0,1% |
| Mohylowski | 80,5% | 14,5% | 2,8% | 1,9% | … |
| Olhopolski | 81,6% | 11,5% | 2,2% | 1,5% | 2,9% |
| Płoskirowski | 78,1% | 12,1% | 2,9% | 6,4% | … |
| Uszycki | 84,6% | 11,4% | 2,3% | 1,2% | … |
| Jampolski | 85,7% | 10,4% | 1,9% | 1,8% | … |
Miasta
[edytuj | edytuj kod]
Największe miasta guberni w 1897 roku na podstawie danych z carskiego spisu powszechnego oraz porównanie przynależności administracyjnej przed rozbiorami Polski oraz przynależności państwowej w międzywojniu i współcześnie:
| miasto | populacja | województwo (1771) |
1930 | 2016 | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1. | Kamieniec Podolski | 35 934 |  podolskie
|
|
|
| 2. | Winnica | 30 563 |  bracławskie
|
|
|
| 3. | Bałta | 23 363 | bracławskie
|
|
|
| 4. | Płoskirów | 22 855 | podolskie
|
|
|
| 5. | Mohylów Podolski | 22 315 | podolskie
|
|
|
| 6. | Chmielnik | 11 657 | podolskie
|
|
|
| 7. | Bar | 9 982 | podolskie
|
|
|
| 8. | Lityn | 9 420 | bracławskie
|
|
|
| 9. | Hajsyn | 9 374 | bracławskie
|
|
|
| 10. | Olhopol | 8 134 | bracławskie
|
|
|
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wacław Tokarz, Wojna polsko-rosyjska 1830 i 1831, Warszawa 1993, s. 55–56.
- ↑ Hud 2024 ↓, s. 146,147.
- ↑ a b Demoscope Weekly – Annex. Statistical indicators reference Pierwszy spis powszechny Imperium Rosyjskiego 1897 – gubernia podolska- ludność według deklarowanego języka ojczystego.
- ↑ Spis z roku 1897 język ukraiński wraz z białoruskim i rosyjskim traktował jako jeden język rosyjski z podziałem na dialekty.
- ↑ Демоскоп Weekly – Приложение. Справочник статистических показателей [online], demoscope.ru [dostęp 2017-11-23].
- ↑ Kwestią dyskusyjną pozostaje jakie narodowości w guberni podolskiej podczas spisu 1897, oprócz Polaków były wyznania katolickiego. Można przypuszczać, że prawdziwy obraz narodowościowy tejże guberni należy odtwarzać nie na podstawie deklarowanego języka tylko wyznania. Podstawową masą wyznawców Kościoła katolickiego w guberni podolskiej byli Polacy, stąd można wnioskować, że spis zaniżył liczbę Polaków o ok. 200 tys. ludzi.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bohdan Hud: Od unii lubelskiej do rzezi wołyńskiej. Warszawa: 2024. ISBN 978-8396203687.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gubernia podolska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 442.
- Подольская губерния Энциклопедия Брокгауза Ф.А. и Ефрона И.А.
| Rosja (Zabór rosyjski) |
| ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Prusy (Zabór pruski) | |||||||||||||
| Austria (Zabór austriacki) |
| ||||||||||||
| Protektorat Austrii, Prus i Rosji (1815–1846) | |||||||||||||
