III Korpus Polski w Rosji
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
1917 |
| Rozformowanie |
1918 |
| Dowódcy | |
| Pierwszy | |
| Organizacja | |
| Rodzaj wojsk | |
III Korpus Polski na Wschodzie (w Rosji) – wyższy związek taktyczny Wojska Polskiego w Rosji w czasie I wojny światowej.
Przyczyny powstania
[edytuj | edytuj kod]Urzędująca w Kijowie Centralna Rada spowodowała – swymi deklaracjami o nadaniach chłopom ukraińskim ziemi – masowe ataki na dwory ziemiaństwa (przeważnie polskiego). Ziemiaństwo oczekiwało nadejścia wojsk niemieckich, oczekiwało bowiem, że zaprowadzi porządek i zapobiegnie rzeziom. Stąd niechętny początkowo stosunek tej warstwy społeczności polskiej do prób tworzenia narodowej siły zbrojnej. Jednak z upływem czasu, gdy Niemcy nie nadchodzili, a pożoga coraz dotkliwiej pochłaniała polskie dwory, pałace i cukrownie, stosunek ten zaczął się powoli zmieniać. "Wobec memoriałów CRU nadających ziemie obywateli ziemskich miejscowym chłopom, a w związku z tym systematycznego niszczenia majątków na Ukrainie przez bandy, a zarazem tępienia ludności polskiej, instynktownie tamtejsze sfery ziemiańskie, mając niejednokrotnie swych synów i krewnych w wydzielających się z armii rosyjskiej oddziałach polskich, rozpoczęły akcję ściągania tych oddziałów do swych majątków celem ich obrony, tworząc oddziały milicji złożone z wojskowych Polaków"[1]. W tej sytuacji Naczpol postanowił utworzyć korpus polski.
Formowanie korpusu
[edytuj | edytuj kod]Początek formowania korpusu to rozkaz gen. lejtnanta Eugeniusza de Henning-Michaelisa z 4 grudnia 1917 w sprawie koncentracji Wojsk Polskich na Ukrainie. Dowódcą III Korpusu został gen. Eugeniusz de Henning – Michaelis. W skład korpusu weszły oddziały polskie na Ukrainie formowane dla obrony polskiej własności ziemskiej. Rozkaz był praktycznie nie do wykonania, ponieważ większość jego formacji było w rozproszeniu. Dodatkową trudnością były toczące się walki jednostek polskich z ukraińskimi.
Pomimo złożonej sytuacji przystąpiono do formowania Korpusu. Stan osobowy Korpusu to ok. 3000 żołnierzy. W dniach 24-27 grudnia zorganizowały się pierwsze jego oddziały. 2 stycznia 1918 powstał Inspektorat Polskiej Siły Zbrojnej na Ukrainie, któremu podporządkowano I i II Korpus. 8 lutego 1918 gen. de Henning – Michaelis opuścił zajmowany przez wojska sowieckie Kijów i przeniósł się do majątku Antoniny koło Starokonstantynowa, gdzie stacjonował szwadron 2 pułku ułanów ze składu I Korpusu oraz oddział samoobrony rotmistrza Feliksa Sas Jaworskiego.
Działania
[edytuj | edytuj kod]Poczynając od 15 lutego 1918 przystąpił on, w oparciu o uzyskaną bazę, do działań mających na celu obronę polskiego stanu posiadania na Ukrainie. Jednocześnie zarządził koncentracje zorganizowanych już oddziałów na Ukrainie w rejonie Antonin i Winnicy. Zwierzchnikami politycznymi nad formacjami III Korpusu byli Władysław Raczkiewicz, występujący w imieniu Rady Regencyjnej oraz Tadeusz Hołówko z ramienia POW. Na podstawie decyzji Hołówki szefem sztabu został płk Barthel de Weydenthal. Korpus brał udział w walkach z oddziałami Czerwonej Gwardii wspólnie z jednostkami ukraińskimi. Dowództwo korpusu podejmowało próby porozumienia się z rządem Ukraińskiej Republiki Ludowej, ale wobec złożoności sytuacji do porozumienia nie doszło.
We wciąż niezorganizowanym i rozrzuconym po całym niemal Prawobrzeżu Korpusie było zaledwie około 2000 ludzi. Tadeusz Hołówko, który właśnie przybył do Antonin, próbował przekonać generała Michaelisa o niewłaściwości jego poczynań i nawet zobowiązał go do połączenia rozproszonych oddziałów z II Korpusem, który znajdował się wówczas w Sorokach. Michaelis nie miał zamiaru dotrzymać obietnic. Nadal gubił wojsko w walkach z chłopstwem, bandami i oddziałami Armii Czerwonej, a gdy na Ukrainę wkroczyły wojska niemieckie, przeniósł się do Kijowa, gdzie zaczął rokowania z Niemcami.
W tej sytuacji generał Osiński (naczelny dowódca wojsk polskich na Ukrainie) i Barta postanowili odebrać dowództwo Michaelisowi i uratować resztki III Korpusu. Było już jednak za późno: zaczęły się skoncentrowane ataki bojówek ukraińskich. Najpierw uderzyły na tabory ułańskie pod Pieczarami, potem na trzy szwadrony 7. pułku pod Niemirowem. Otoczeni ułani ulegli po krótkiej walce kilkunastotysięcznemu ugrupowaniu przeciwnika i skapitulowali 14 kwietnia. Ukraińcy nie respektowali jednak warunków umowy kapitulacyjnej. Na miejscu zabitych zostało 5 oficerów i 30 ułanów, którzy pierwsi złożyli broń. Reszta – poturbowana – przekazana została w ręce Austriaków[2].
Kapitulacja
[edytuj | edytuj kod]Kres Korpusu nastąpił nocą z 9 na 10 czerwca 1918. Jednostki polskie zostały otoczone przez przeważające siły dywizji austriackich. Wobec takiej sytuacji dowództwo polskie podjęło decyzję o niepodejmowaniu walki i podpisało kapitulację. Władze austriackie nakazały rozlokować się oddziałom Korpusu w rejonie Pików, Janów, Chmielnik, gdzie pod koniec czerwca 1918 wraz z grupą gen. Glassa (wtedy już dowódcą Korpusu był płk. Juliusz Rómmel) zostały rozbrojone. Żołnierze zdemobilizowanego korpusu, zgodnie z umową podpisaną po kapitulacji, zostali w kilku transportach przewiezieni do Polski.
Kawalerowie Virtuti Militari
[edytuj | edytuj kod]10 maja 1922 Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz nadał niżej wymienionym oficerom i szeregowym byłego III Korpusu Wschodniego Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari:
- śp. płk Henryk Kuncman nr 6895,
- rtm. Antoni Szuszkiewicz nr 6897,
- por. Mieczysław Sienicki nr 6898,
- por. Julian Dunin-Holecki nr 6899,
- por. Witold Jabłoński nr 6900,
- por. Zygmunt Netzer nr 6901,
- chor. Aleksander Jakubowicz nr 6902,
- plut. Bronisław Misiński nr 6903,
- plut. Stanisław Dunajewski nr 6904[3].
15 lipca 1922 minister spraw wojskowych nadał Krzyże Walecznych żołnierzom byłego III Korpusu Wschodniego[4]. Wśród odznaczonych Krzyżem Walecznych po raz pierwszy był między innymi wachm. Włodzimierz Tomczyszyn[5][6][7], który 8 listopada 1937 został odznaczony Krzyżem Niepodległości[8].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bagiński 1921 ↓, s. 114.
- ↑ Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość, s.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 16 czerwca 1922, s. 439.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 20 z 15 lipca 1922, s. 502.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 11 listopada 1937, s. 60, sprostowano nazwisko z „Tomczyński” na „Tomczyszyn”.
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-01-21]..
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-01-21]..
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 259, poz. 409.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Henryk Bagiński: Wojsko Polskie na Wschodzie 1914-1920. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa. Zakłady Graficzno-Wydawnicze „Książka”, 1921.
- Wacław Lipiński: Walka zbrojna o niepodległość Polski w latach 1905-1918, Warszawa 1931