Izium
49°12′N 37°15′E/49,200000 37,250000
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Powierzchnia |
43,6 km² | ||||
| Wysokość |
71 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 4736 | ||||
| Kod pocztowy |
64300–64318 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
АХ, КХ | ||||
Położenie na mapie obwodu charkowskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
| 49°12′N 37°15′E/49,200000 37,250000
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Izium (ukr. Ізю́м) – miasto we wschodniej Ukrainie, w obwodzie charkowskim, nad Dońcem i przy ujściu rzek Mokrego i Suchego Iziumca.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Geneza nazwy miasta jest sporna. Sformułowano następujące hipotezy[2]:
- nazwa pochodzi od tatarskiego słowa oznaczającego winogrona (tat. üzüm), znajdujące się w herbie i fladze;
- jest zmodyfikowaną wersją dawnego, tatarskiego terminu o podobnym brzmieniu, oznaczającego przeprawę przez rzekę;
- pochodzi od rzeki Iziumec (ukr. Ізюмець), dopływu Dońca.
W językach ukraińskim i rosyjskim termin „izium” oznacza rodzynki.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka pochodzi z 1571 roku i odnosi się do posterunku strażniczego, zlokalizowanego na terenie dzisiejszego miasta[2]. Do 1651 roku Izium był kilkukrotnie wspominany w kronikach, z uwagi na fortyfikację, zbudowaną na górze Kremeneć[2].
Izium został założony w 1681 roku, za panowania cara Fiodora III Romanowa, przez pułkownika charkowskiego Grzegorza Doniec-Zacharzewskiego, dla obrony przed napadami tatarskimi. Należał początkowo do pułku charkowskiego, lecz niedługo potem utworzył się w nim oddzielny pułk słobodzki (nazwany iziumskim), do którego przyłączono od charkowskiego część gruntów, lasów i innych przynależności.
W czasie wojny z Turkami w latach 1736–1739 z Iziumu, rzekami Dońcem i Donem, dostarczano dla armii prowiant i zaopatrzenie. W 1765 Izium uzyskał status miasta prowincjonalnego guberni słobodzko-ukraińskiej. W 1780, przy otwarciu namiestnictwa charkowskiego, wszedł do składu tegoż jako miasto powiatowe[3].
Od drugiej połowy XIX wieku w mieście powstawały zakłady przemysłowe. W 1910 roku w Iziumie otwarto stacje kolejową, przebiegającą na trasie Charków – Donbas[4]. W 1917 roku powstała fabryka szkła optycznego[4]. W 1956 roku otwarto zakład optyczno-mechaniczny, wyspecjalizowany w produkcji szkła do okularów, który odpowiadał za wytwarzanie do 48% szkieł na potrzeby okulistyki w ówczesnym Związku Radzieckim[5].
Inwazja Rosji na Ukrainę w 2022
[edytuj | edytuj kod]Podczas inwazji Rosji na Ukrainę, od 28 lutego 2022, toczyły się walki o Izium, które doprowadziły do znacznego zniszczenia miasta[6][7]. Ołeksij Daniłow, sekretarz Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy, poinformował, że spadło na nie 476 rosyjskich rakiet[8]. W marcu wojska rosyjskie zniszczyły wszystkie placówki medyczne[9]. W szkole nr 2 znajdowała się rosyjska baza wojskowa[10]. Od 1 kwietnia Izium pozostawał pod kontrolą sił rosyjskich[11]. 14 kwietnia siły ukraińskie wysadziły iziumski most, po którym poruszała się kolumna wojsk rosyjskich[12][13].
Podczas walk o Izium w mieście nie było prądu, ogrzewania i wody. Komunikacja i łączność były utrudnione. W wyniku ostrzału Rosjanie zniszczyli wieżę telewizyjną[14]. Część ludności udało się ewakuować. Wedle Amnesty International 9 i 10 marca ewakuowano 2250 cywilów[15]. Lokalne władze szacowały, że zniszczeniu bądź uszkodzeniu uległo 80% budynków mieszkalnych[16].
Wojska ukraińskie wkroczyły do Iziumu 10 września, podczas kontrofensywy, i wyparły siły rosyjskie[17][18]. 15 września Ministerstwo Obrony Ukrainy poinformowało, że w mieście odkryto masowe groby, w których było 440 ciał[19]. Część ekshumowanych zwłok miała związane ręce lub ślady tortur[20][21][22]. Większość ofiar stanowili cywile[23]. Po ekshumacji Ihor Kłymenko (komendant główny policji Ukrainy) poinformował, że z grobów wydobyto zwłoki: 215 kobiet, 194 mężczyzn, 5 dzieci, 22 żołnierzy i szczątki 11 osób[24]. Wśród zabitych wojskowych znajdowali się żołnierze 93 Samodzielnej Brygady Zmechanizowanej „Chołodnyj Jar”[25]. ONZ zapowiedziało wysłanie misji w celu zbadania okoliczności śmierci ofiar[26]. Dmitrij Pieskow zaprzeczył udziałowi strony rosyjskiej w sprawie[27]. 25 września 2022 roku Wołodymyr Zełenski poinformował, że w pobliżu Izium znaleziono kolejne dwa masowe groby, w których rozpoczęto prace ekshumacyjne[24][28].
Ludność
[edytuj | edytuj kod]W 2021 w Iziumie mieszkało 45 884 osób. Podczas okupacji w 2022 liczba ta spadła do około 10 000. Radny Maksym Strelnykow poinformował, że śmierć poniosło minimum 1000 cywilów[9].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]W mieście rozwinął się przemysł spożywczy, optyczny oraz meblarski[29].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Na górze Kremeneć, w najwyższym punkcie miasta (218 m n.p.m.) znajduje się zespół pomnikowy, między innymi pomnik ofiar wielkiego głodu na Ukrainie. Najstarsze rzeźby, pochodzące z połowy XII wieku (tak zwane baby kamienne), zostały wykonane przez plemiona koczownicze. Dawniej stała tu drewniana twierdza, zbudowana w 1681 roku, z której zachowały się fragmenty wału i fosy[30].
W Iziumie znajdują się zabytkowe budynki sakralne[31][2]:
- Sobór Przemienienia Pańskiego (ukr. Свято-Преображенський собор) zbudowany w 1684 roku w stylu barokowym;
- Cerkiew św. Mikołaja z połowy XVIII wieku, wybudowana w większości z datków mieszkańców w miejsce poprzedniej, drewnianej cerkwi, która spłonęła w pożarze;
- Cerkiew św. Barbary z 1820 roku;
- Sobór Wniebowstąpienia (ukr. Свято-Вознесенський собор).
Uszkodzone i zniszczone zabytki
[edytuj | edytuj kod]UNESCO i Ministerstwo Kultury Ukrainy poinformowały, że sobór Wniebowstąpienia został uszkodzony podczas walk o Izium[32][33]. Budynek lokalnego muzeum historycznego został częściowo zniszczony i pozbawiony dachu w marcu 2022 roku, ale eksponaty się zachowały[34]. Egzemplarz Ewangelii z 1707 roku uratowała przed zniszczeniem pracownica muzeum, która ukryła go podczas ostrzałów[34]. Znacznemu uszkodzeniu uległ natomiast zabytkowy budynek szkoły z 1882 roku (współcześnie szkoła nr 4). Ministerstwo Kultury Ukrainy poinformowało, że rosyjski ostrzał zniszczył jedną z dwunastowiecznych, kamiennych rzeźb na górze Kremeneć, zaś częściowemu uszkodzeniu uległ również pobliski pomnik bohaterów II wojny światowej[35][36].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2021 року [online] [dostęp 2021-07-13] [zarchiwizowane z adresu 2021-05-26] (ukr.).
- ↑ a b c d Город Изюм - история | Город Изюм - вся полезная информация [online], 15 sierpnia 2019 [dostęp 2022-09-29] (ros.).
- ↑ Encyklopedja powszechna – Google книги [online], books.google.com.ua [dostęp 2019-11-21].
- ↑ a b Исторический очерк [online], Город Изюм Информационный, 22 lutego 2022 [dostęp 2022-09-29] (ros.).
- ↑ История бывшего завода ИОМЗ [online], Город Изюм Информационный, 18 sierpnia 2021 [dostęp 2022-09-29] (ros.).
- ↑ WJR, Wojna w Ukrainie. Miasto Izium jest w rosyjskich rękach [online], wiadomosci.wp.pl, 1 kwietnia 2022 [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Ciężka sytuacja w Iziumie – ukraińskie miasto częściowo pod kontrolą Rosjan, ewakuacja niemożliwa [online], Polska Agencja Prasowa [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Россия нанесла по Изюму 476 ракетных ударов, Мариуполь — на втором месте, — Данилов [online], ФОКУС, 21 lipca 2022 [dostęp 2022-09-18] (ros.).
- ↑ a b Radny wyzwolonego Iziumu: Rosjanie zabili 1000 cywilnych mieszkańców miasta [online], Polska Agencja Prasowa [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Rosjanie w Iziumie zamienili szkołę w bazę wojskową [online], TVN24 [dostęp 2022-09-18].
- ↑ На Київщині ЗСУ звільнили 15 населених пунктів – зведення Генерального штабу [online], Радіо Свобода [dostęp 2022-09-18] (ukr.).
- ↑ Sztab Generalny Ukrainy: w Iziumie wysadzono most niszcząc kolumnę wojsk rosyjskich [online], Polska Agencja Prasowa SA [dostęp 2022-09-29] (pol.).
- ↑ Ukraiński sztab: w Iziumie wysadzono most, niszcząc kolumnę wojsk rosyjskich [online], TVN24 [dostęp 2022-09-29] (pol.).
- ↑ Город Изюм, Оккупанты в Изюме полностью уничтожили телебашню [online], Город Изюм Информационный, 18 września 2022 [dostęp 2022-09-29] (ros.).
- ↑ Ukraine: Beleaguered town of Izium at breaking point after constant attack from Russian forces - new testimony [online], Amnesty International, 16 marca 2022 [dostęp 2022-09-29] (ang.).
- ↑ Izyum city government: Izyum 80% destroyed [online], Ukrayinska Pravda [dostęp 2022-09-18] (ang.).
- ↑ Kluczowe miasto odbite. Rosja przyznaje [online], wydarzenia.interia.pl [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Władze Iziumu: W mieście są siły ukraińskie, to prawdziwe święto [online], TVN24 [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Dan Bilefsky, Mujib Mashal, India’s Leader Tells Putin That Now Is Not an Era for War, „The New York Times”, 16 września 2022, ISSN 0362-4331 [dostęp 2022-09-18] (ang.).
- ↑ Świat potępia zbrodnie w Iziumie. Padają porównania do Katynia i Jugosławii [online], gazetaprawna.pl, 17 września 2022 [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Bodies with tied hands found at burial site in Ukraine's Izium, governor says, „Reuters”, 16 września 2022 [dostęp 2022-09-18] (ang.).
- ↑ Ukraińcy odkrywają kolejne masowe groby. „Znajdujemy ciała ze związanymi rękoma” [online], TVN24 [dostęp 2022-09-18].
- ↑ W masowym grobie w Izium pochowano głównie cywilów [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-09-18].
- ↑ a b Zełenski: w pobliżu miasta Izium odnaleziono dwa kolejne masowe groby [online], TVN24 [dostęp 2022-09-29] (pol.).
- ↑ Там зверства — шокирующие: стало известно, из какой бригады военные, которых замучили оккупанты и зарыли под Изюмом [online], ТСН.ua, 19 września 2022 [dostęp 2022-09-29] (ros.).
- ↑ ONZ chce zbadać masowe groby odnalezione pod Iziumem [online], gazetaprawna.pl, 16 września 2022 [dostęp 2022-09-18].
- ↑ Pieskow: Izium? Ten sam scenariusz, co w Buczy [online], Rzeczpospolita [dostęp 2022-09-29] (pol.).
- ↑ BAR, Przerażające odkrycie Ukraińców. "Dzisiaj otrzymałem więcej informacji" [online], wiadomosci.wp.pl, 26 września 2022 [dostęp 2022-09-29] (pol.).
- ↑ Izium, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-07-11].
- ↑ Гора Крем’янець — Енциклопедія Сучасної України [online], esu.com.ua [dostęp 2022-09-29].
- ↑ Изюм [online], #FINDWAY - Все туристические места Украины [dostęp 2022-09-29] (ros.).
- ↑ Damaged cultural sites in Ukraine verified by UNESCO | UNESCO [online], web.archive.org, 12 maja 2022 [dostęp 2022-09-29] [zarchiwizowane z adresu 2022-05-12].
- ↑ Notion – The all-in-one workspace for your notes, tasks, wikis, and databases. [online], Notion [dostęp 2022-09-29].
- ↑ a b Город Изюм, В городе Изюме работница краеведческого музея спасла от оккупантов Евангелие 1707 года [online], Город Изюм Информационный, 27 września 2022 [dostęp 2022-09-29] (ros.).
- ↑ Стояли тисячу років. Росіяни розбили кам’яних половецьких баб біля Ізюма [online], Главком | Glavcom, 19 września 2022 [dostęp 2022-09-29] (ukr.).
- ↑ На Харківщині біля Ізюма росіяни розбили кам’яних половецьких баб, яким тисячу років, Міністерство культури та інформаційної політики України, 21 września 2022.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Izium, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 336.
