Języki w Europie

Języki Europy – oznaczenia według ISO 639

Zdecydowana większość ludności Europy posługuje się językami z rodziny indoeuropejskiej. Trudno jest w sposób dokładny podać liczebność użytkowników poszczególnych języków z powodu dość częstej dwujęzyczności, a także z powodu migracji, które powodują, iż osoba posługująca się na co dzień określonym językiem nie traktuje go jako ojczysty. Innym powodem niemożności precyzyjnego ustalenia liczby posługujących się poszczególnymi językami jest zjawisko wypierania pewnych języków przez inne (np. szkockiego przez angielski czy prowansalskiego przez francuski).

Także lista języków używanych w Europie jest trudna do ustalenia, gdyż w latach ostatnich istnieje tendencja do wyodrębniania nowych języków, dotychczas rozpatrywanych w ramach zróżnicowania dialektalnego (w Polsce przykładem takiego zjawiska jest kwestia odrębności etnolektu śląskiego).

Poniższa lista obejmuje języki uznawane powszechnie do lat 70. i 80., bez języków, których istnienie jest postulowane od lat 90. (np. alzackiego czy sycylijskiego). Nie wymieniono także języków używanych przez populacje imigranckie, gdyż praktycznie każda większa grupa ludności świata posiada diasporę na terenie Europy, co powodowałoby, iż lista języków w Europie pokrywała by się z listą najważniejszych języków świata. Liczba mówiących jest podana w sposób przybliżony i dotyczy tylko użytkowników danego języka żyjących w Europie. Lista ta nie obejmuje także języków używanych na Kaukazie, gdyż powszechnie w polskiej geografii (inaczej niż w krajach anglosaskich) góry te uważa się za leżące w Azji.

Lista języków europejskich

Język	Kod języka według ISO 639	Liczba użytkowników (dane szacunkowe)	Status	Występowanie	Uwagi
Języki indoeuropejskie
języki germańskie
szwedzki	sv, swe	8–9,1 mln	Urzędowy w Szwecji i Finlandii (obok języka fińskiego)	Szwecja, zachodnie i południowe krańce Finlandii
norweski	no, nor (nb, nn, nob, nno)	4,5–4,7 mln	Urzędowy w Norwegii	Norwegia
duński	da, dan	5–5,2 mln	Urzędowy w Danii i na Wyspach Owczych (obok farerskiego)	Dania
islandzki	is, isl	280–310 tys.	Urzędowy na Islandii	Islandia
farerski	fo, fao	55–75 tys.	Urzędowy na Wyspach Owczych (wraz z duńskim)	Wyspy Owcze
niemiecki	de, deu, ger	92–96 mln	Urzędowy w: Niemczech, Austrii, większości kantonów Szwajcarii, Liechtensteinie, Luksemburgu (obok luksemburskiego i francuskiego), włoskiej prowincji Trydent-Górna Adyga (obok włoskiego), 16 gminach Województwa opolskiego, Kantony Wschodnie w Belgii	Niemcy, Austria, znaczna część Szwajcarii, Liechtenstein, włoski Trydent-Górna Adyga, francuska Alzacja, Województwo opolskie i zachodnia część Województwa śląskiego	Liczne dialekty w ostatnich latach uznawane za odrębne języki (np. alzacki, szwajcarski)
dolnoniemiecki	nds	0,2–1 mln	pomocniczy język urzędowy w Szlezwiku-Holsztynie	Północne Niemcy (Dolna Saksonia, Szlezwik-Holsztyn)
niderlandzki	nl, nld	20–22 mln	Urzędowy w Holandii, północnej Belgii (Flandria)	Holandia, Północna Belgia, przygraniczne obszary Francji	czasami odmiana używana w Holandii nazywana holenderskim, a ta w Belgii flamandzkim
fryzyjski	fy, fri	250–600 tys.	Urzędowy (wraz z holenderskim) w holenderskiej prowincji Fryzja	Północna Holandia, płn.-zach. Niemcy
luksemburski	lb, ltz	280–340 tys.	Urzędowy w Luksemburgu (obok niemieckiego i francuskiego)	Luksemburg
angielski	en, eng	60–64 mln	urzędowy w Wielkiej Brytanii (lokalnie wraz z walijskim i szkockim), Irlandii (wraz z irlandzkim), na wyspie Man, na Wyspach Normandzkich (wraz z francuskim), na Malcie (wraz z maltańskim), w Gibraltarze	Wyspy Brytyjskie (z wyjątkiem północno-zachodnich skrawków Szkocji, zachodniej Walii i południowo-zachodniej Irlandii)	Zróżnicowane dialekty, określane czasem mianem języków, np. szkocki ([scots])
jidysz	yi, yid	50–300 tys.		w ośrodkach miejskich wśród części diaspory żydowskiej na terenie całej Europy
języki słowiańskie
polski	pl, pol	42–45 mln	Urzędowy w Polsce	Polska, Litwa (Wileńszczyzna), północno-zachodnia Białoruś (Grodzieńszczyzna), zachodnia Ukraina, strefa przygraniczna w Czechach (Zaolzie)
kaszubski	csb	50–100 tys.	lokalnie pomocniczy język urzędowy w kilku gminach województwa pomorskiego	Kaszuby
czeski	cs, ces, cze	10–11,5 mln	Urzędowy w Czechach	Czechy
słowacki	sk, slo, slk	5,2–5,8 mln	Urzędowy na Słowacji	Słowacja
dolnołużycki	dsb	10–25 tys.	lokalnie pomocniczy język urzędowy w kilku gminach w południowo-wschodnich Niemczech	Południowo-wschodnia część niemieckiego landu Brandenburgia
górnołużycki	hsb	40–70 tys.	lokalnie pomocniczy język urzędowy w kilku gminach w południowo-wschodnich Niemczech	Wschodnia część niemieckiego landu Saksonia
rosyjski	ru, rus	120–135 mln	Urzędowy w Rosji (lokalnie wraz z innymi językami), na Białorusi (wraz z białoruskim) i w separatystycznych Doniecku, Ługańsku, Naddniestrzu (obok ukraińskiego i mołdawskiego (rumuńskiego))	Rosja, Białoruś, wschodnia Ukraina, północny Kazachstan, także w ośrodkach miejskich w Estonii, na Łotwie, Litwie i w Mołdawii	Podana liczba obejmuje tylko rosyjskojęzycznych mieszkańców Europy
białoruski	be, bel	3–8 mln	Urzędowy na Białorusi (wraz z rosyjskim)	Białoruś, strefa przygraniczna w Polsce
ukraiński	uk, ukr	25–32 mln	Urzędowy na Ukrainie i w separatystycznym Naddniestrzu (obok rosyjskiego i mołdawskiego (rumuńskiego))	Ukraina środkowa i zachodnia
serbski	sr, scc, srp	10,5–12 mln	Urzędowy w Serbii (lokalnie wraz z albańskim i węgierskim), Czarnogórze (pod nazwą język czarnogórski), w Bośni i Hercegowinie	Serbia, Czarnogóra, północna i wschodnia Bośnia i Hercegowina, chorwacka Slawonia i Krajina	często łączony wraz językiem chorwackim w język serbsko-chorwacki
chorwacki	hr, hrv	5,5–6,5 mln	Urzędowy w Chorwacji i Bośni i Hercegowinie, lokalnie pomocniczy język urzędowy w Austrii	Chorwacja, środkowa i zachodnia Bośnia i Hercegowina, enklawy w Austrii	często łączony wraz językiem serbskim w język serbsko-chorwacki
słoweński	sl, slv	2–2,2 mln	Urzędowy w Słowenii, lokalnie w austriackiej Karyntii	Słowenia, południowa część austriackiej Karyntii, wschodnia część włoskiej prowincji autonomicznej Friuli-Wenecja Julijska, region Vendvidék na Węgrzech
bułgarski	bg, bul	8–9 mln	Urzędowy w Bułgarii	Bułgaria
macedoński	mk, mkd, mac	1,4–1,8 mln	Urzędowy w Macedonii Północnej (wraz z albańskim)	Macedonia Północna, północna Grecja
języki romańskie
hiszpański (kastylijski)	es, spa	30–32 mln	Urzędowy w Hiszpanii (lokalnie wraz z galisyjskim, katalońskim i baskijskim)	większość obszaru Hiszpanii	Liczne dialekty określane często mianem języków (m in leoński, asturiański)
portugalski	pt, por	11–12 mln	Urzędowy w Portugalii	Portugalia
kataloński	ca, cat	7–8,5 mln	Urzędowy (wraz z hiszpańskim) w hiszpańskich prowincjach: Katalonia Baleary, Walencja, w Andorze (wraz z francuskim) oraz (razem z włoskim) we włoskiej gminie Alghero (na Sardynii)	wschodnia Hiszpania, przygraniczne tereny w południowej Francji, włoska Sardynia
galisyjski	gl, glg	2,7–3,2 mln	Urzędowy w hiszpańskiej Galicji (wraz z hiszpańskim)	Galicia, także w graniczących z Galicią prowincjach Hiszpanii
francuski	fr, fra, fre	58–62 mln	Urzędowy we Francji (lokalnie wraz z innymi), Monako, południowej Belgii (Walonia), części Szwajcarii, Luksemburgu (wraz z luksemburskim i niemieckim), włoskiej prowincji Aosta (wraz z włoskim), na Wyspach Normandzkich (wraz z angielskim)	Francja (oprócz Prowansji, Korsyki, Alzacji i zachodniej Bretanii), zachodnia Szwajcaria, Aosta, południowa Belgia	Liczne dialekty określane często mianem języków (m in normandzki, aragoński)
prowansalski	oc, oci	1–3 mln	pomocniczy język urzędowy w południowej Francji (wraz z francuskim)	południe Francji
włoski	it, ita	55–58 mln	Urzędowy we Włoszech (lokalnie wraz z innymi językami), San Marino, Watykanie (wraz z łaciną), szwajcarskich kantonach Ticino i Gryzonia, na chorwackiej Istrii (razem z chorwackim i słoweńskim)	Znaczna część Włoch, przygraniczne kantony Szwajcarii, chorwacka Istria	Liczne dialekty określane często mianem języków (m in sycylijski, neapolitański, lombardzki)
sardyński	sc, srd	1,5–1,7 mln	Urzędowy (wraz z włoskim) na włoskiej Sardynii	Sardynia
korsykański	co, cos	300–350 tys.	Urzędowy (wraz z francuskim na francuskiej Korsyce)	Korsyka	często traktowany jako dialekt języka włoskiego
retoromański	rm, roh; roa; fur	550–700 tys.	Urzędowy (wraz z włoskim) we włoskiej Friuli-Wenecja Julijska i w szwajcarskim kantonie Gryzonia (wraz z niemieckim)	rejon alpejski	3 dialekty, często uważane za odrębne języki
język rumuński	ro, ron, rum	23–25 mln	Urzędowy w Rumunii i w Mołdawii	Rumunia, Mołdawia, pograniczne tereny Ukrainy
język arumuński	rup	150–350 tys.		Półwysep Bałkański
języki celtyckie
szkocki	gd, gla	20–100 tys.	Urzędowy (wraz z angielskim) na brytyjskich Hebrydach Zewnętrznych	Północno-zachodnia Szkocja
irlandzki	ga, gle	100–600 tys.	Urzędowy (wraz z angielskim) w Irlandii	Zachodnie i południowe skrawki Irlandii
walijski	cy, cym, wel	500–750 tys.	Urzędowy (wraz z angielskim) w Walii	brytyjska Walia
kornwalijski	kw, cor	1–3 tys.		lokalnie w Kornwalii (południowo-zachodni skrawek Wielkiej Brytanii)
bretoński	br, bre	400–700 tys.	Urzędowy (wraz z francuskim we francuskiej Bretanii)	zachodnia Bretania
języki bałtyckie
litewski	lt, lit	2,8–3 mln	Urzędowy na Litwie	Litwa
łotewski	lv, lav	1,2–1,5 mln	Urzędowy na Łotwie	Łotwa	językiem tym posługuje się tylko ok. 60% mieszkańców Łotwy
pozostałe języki indoeuropejskie
grecki	el, ell, gre	10,5–12 mln	Urzędowy w Grecji	Grecja
albański	sq, sqi	5,5–6,5 mln	Urzędowy w Albanii, Kosowie (wraz z serbskim) i w Macedonii Północnej (wraz z macedońskim)	Albania, południowa Serbia, zachodnia Macedonia Północna
cygański (romski)	rom	0,4–1,5 mln		wśród Cyganów (Romów) w całej Europie
Języki uralskie
języki ugrofińskie
fiński	fi, fin	5–5,4 mln	Urzędowy (wraz ze szwedzkim) w Finlandii	Finlandia (z wyjątkiem krańców południowych i południowo-zachodnich), przygraniczne tereny w Szwecji i Rosji
estoński	et, est	1,1–1,2 mln	Urzędowy w Estonii	Estonia	W ostatnich latach wyodrębnia się z języka estońskiego język võro
karelski	krl	80–150 tys.		rosyjska Karelia	trwają starania o nadanie językowi karelskiemu statusu języka urzędowego w rosyjskiej Karelii
wepski	fiu	4–8 tys.		rosyjskie: Obwód leningradzki i Karelia
ingryjski	izh	poniżej 1 tys.		Obwód leningradzki (Rosja)
liwski	liv	poniżej 1 tys.		północna Łotwa
lapoński	se	25–50 tys.		Laponia (w granicach Rosji, Szwecji, Norwegii i Finlandii)
maryjski	chm	450–650 tys.	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskiej republice Mari El	Mari El i tereny ościenne w Rosji
mordwiński (moksza i erzja)	mdf; myv	0,8–1,1 mln	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskiej Mordowii	Mordowia i tereny ościenne w Rosji	Często język mordwiński dzieli się na dwa odrębne: mordwiński – moksza i mordwiński – erzja
język komi (wraz z komi-permiackim)	kv, kom	400–550 tys.	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskiej Republice Komi	Republika Komi, tereny dawnego Komi Permiackiego Okręgu Autonomicznego oraz tereny ościenne w Rosji	Niekiedy dialekt komi-permiacki wydziela się jako odrębny język
udmurcki	udm	500–650 tys.	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskiej Udmurcji	Udmurcja oraz tereny ościenne w Rosji
võro	fiu	70 tys.	Język regionalny w prowincji Tartu w Estonii	Południowo-wschodnia część Estonii, przygraniczne rejony Łotwy i Rosji (nad jeziorem Pejpus)	Często błędnie uważany za dialekt języka estońskiego
węgierski	hu, hun	13–14,5 mln	Urzędowy na Węgrzech, południowej Słowacji i w serbskiej Wojwodinie	Węgry, południowa Słowacja, Wojwodina (Serbia), Obwód zakarpacki (Ukraina), oraz w Rumunii: przy granicy węgierskiej i w Siedmiogrodzie
języki samojedzkie
język nieniecki	yrk	3–5 tys.		północno-wschodni skrawek europejskiej części Rosji (Nieniecki Okręg Autonomiczny)
Języki ałtajskie
języki tureckie
turecki	tr, tur	6–9 mln	Urzędowy w Turcji	Turcja i jej dawne posiadłości na Bałkanach (zwłaszcza Bułgaria)	Podana liczba nie obejmuje diaspory w Europie Zachodniej
czuwaski	cv, chv	1,2–1,7 mln	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskiej Czuwaszji	Czuwaszia oraz tereny ościenne w Rosji
tatarski	tt, tat	3,5– 5,5 mln	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskim Tatarstanie	Tatarstan oraz tereny ościenne w Rosji (zwłaszcza Baszkiria), ukraiński Krym
kazachski	kk, kaz	30–50 tys.	Urzędowy w Kazachstanie	południowa część europejskiego Kazachstanu	Podana liczba użytkowników dotyczy tylko europejskiej części Kazachstanu
baszkirski	ba, bak	1–1,5 mln	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskiej Baszkirii	Baszkiria oraz tereny ościenne w Rosji
gagauski	tut	150–220 tys.	Urzędowy (wraz z rosyjskim i mołdawskim (rumuńskim)) w mołdawskiej Gagauzji	Gagauzja i graniczące z nią tereny Ukrainy
karaimski	tut, kdr	4–8 tys.		Krym, Litwa (okolice Troków)
języki mongolskie
kałmucki	xal	100–150 tys.	Urzędowy (wraz z rosyjskim) w rosyjskiej Kałmucji	Kałmucja oraz tereny ościenne w Rosji
Języki semickie
maltański	mt, mlt	330–380 tys.	Urzędowy (wraz z angielskim) na Malcie	Malta
Języki izolowane
baskijski	eu, eus, baq	0,5–1 mln	Urzędowy (wraz z hiszpańskim) w hiszpańskiej Baskonii	hiszpańskie: Baskonia i Nawarra, przyległe do nich tereny we Francji

Przeszłość językowa Europy

Na przestrzeni dziejów różne rodziny językowe uzyskiwały pozycję dominującą na kontynencie. Do początku n.e. języki celtyckie (obecnie zajmujące niewielkie skrawki Europy) opanowały niemal całą Europę Zachodnią i dużą część Środkowej. W wiekach następnych Europę Zachodnią i Południową opanowała łacina i wyrosłe na jej gruncie języki romańskie. Około III – V w. n.e. ekspansja Germanów rozprzestrzeniła ich języki na całym kontynencie. Ostatnią wielką rodziną językową, która pojawiła się, były języki słowiańskie, które ok. VII – IX w. opanowały wielkie obszary w Europie Środkowej i Wschodniej, a w kolejnych wiekach na zachodzie ustępując nieznacznie innym grupom językowym, na wschodzie i północy wypierały języki fińskie.

Zmiany na językowej mapie Europy w XX w.

Językowa mapa Europy nie jest ustalona na stałe i nadal się zmienia. W ciągu XX w. zaszły na niej liczne zmiany, do których należą m.in.

Powstanie w ośrodkach miejskich Europy Zachodniej enklaw zamieszkanych przez ludność posługują się językami innymi niż wymienione, zwłaszcza językiem arabskim
Praktyczny zanik języków używanych przez europejskich Żydów: jidisz i ladino. Tym pierwszym tuż przed wybuchem II wojny posługiwało się 5–7 mln ludzi, obecnie zaś tylko kilkadziesiąt tysięcy.
Nastąpiło ograniczenie zasięgu małych języków zachodnioeuropejskich, wypieranych przez języki duże, mające w danym państwie status urzędowego. W wyniku tego
- W Szwajcarii język niemiecki ponad dwukrotnie zwiększył swój zasięg terytorialny i używany jest obecnie na ponad połowie obszaru, na którym jeszcze w 1900 r. posługiwano się językiem romansz.
- Na tej samej zasadzie (choć w mniejszej skali, bo była to tylko kontynuacja procesów, które największe nasilenie miały w XIX w.) język angielski wyparł z części obszarów języki celtyckie: szkocki, walijski, irlandzki i manx.
- Postępujące rozprzestrzenienie języka francuskiego zmniejszyło zasięg języków bretońskiego i języka okcytańskiego (prowansalskiego).
- Także język hiszpański ograniczył terytorium, na którym używa się języka baskijskiego, w tym jednak przypadku proces ten nastąpił częściowo pod administracyjnym przymusem, gdy we frankistowskiej Hiszpanii zakazywano posługiwania się językiem baskijskim.
Nastąpiło rozprzestrzenienie języka rosyjskiego na terenach dawnego ZSRR
- Powstały rosyjskojęzyczne enklawy w miastach wielu obecnie niepodległych krajów, m.in. Estonii i Łotwy.
- język rosyjski częściowo wyparł pokrewne mu języki: białoruski z Białorusi oraz ukraiński ze wschodniej Ukrainy
- rozprzestrzenienie języka rosyjskiego zmniejszyło zasięg występowania wielu języków ugrofińskich m.in. komijskiego, karelskiego i wepskiego, zaś język iżorski pod naporem rosyjskiego praktycznie wymarł.
- W wyniku deportacji Tatarów Krymskich język krymskotatarski na Krymie zanikł; w miejsce wysiedleńców osadzono osadników rosyjskojęzycznych (obecnie wraz z powrotami Tatarów, ich język ponownie pojawił się na Krymie).
- Po 1945 r. język rosyjski opanował obszar obwodu królewieckiego
Po 1945 r. język polski został zastąpiony na tzw. Kresach przez języki białoruski i ukraiński, w zamian za co pojawił się na tzw. Ziemiach Odzyskanych, wcześniej niemieckojęzycznych
Po 1945 r. język czeski zwiększył swój zasięg o ok. 1/3 i opanował te obszary Czech, które do II wojny r. były niemieckojęzyczne
Po II wojnie znacząco zmniejszył się zasięg języka niemieckiego. W wyniku przesiedleń ludności został on wyparty z Prus Wschodnich (zastąpiony przez polski i rosyjski), Pomorza Zachodniego i Środkowego, Śląska i zachodniej Wielkopolski (przez język polski), przygranicznych obszarów Czech, m.in. tzw. Sudetów (przez czeski), Banatu (przez serbski) i Siedmiogrodu (przez rumuński) oraz Powołża (zastąpiony przez język rosyjski). Zanikły także enklawy języka niemieckiego w całej Europie Środkowo-Wschodniej, m.in. na Łotwie i Słowacji.
Nastąpiło zmniejszenie zasięgu języka węgierskiego w Siedmiogrodzie (na rzecz rumuńskiego) i Wojwodinie (na rzecz serbskiego)
Nastąpiło wyparcie języka serbskiego z Kosowa przez język albański
Znacząco spadła liczba użytkowników i zakres występowania języków używanych przez półkoczownicze społeczeństwa będące na niskim stopniu rozwoju kultury materialnej: lapońskiego, arumuńskiego czy nienieckiego.

Zobacz też

Przypisy