Jaź

Jaź
	Leuciscus idus
	(Linnaeus, 1758)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	promieniopłetwe
Rząd	karpiokształtne
Rodzina	karpiowate
Rodzaj	Leuciscus
Gatunek	jaź
Synonimy
	Cyprinus ibdarus Bonnaterre, 1788; Cyprinus idbarus Linnaeus, 1758; Cyprinus idus Linnaeus, 1758; Cyprinus jeses Linnaeus, 1758; Cyprinus microlepidotus Ekström, 1835; Cyprinus orfus Linnaeus, 1758; Cyprinus orphus Linnaeus, 1758; Idus idus (Linnaeus, 1758); Idus melanotus Heckel, 1843; Idus melanotus orientalis Sinitzyn, 1900; Idus miniatus Bonaparte, 1845; Idus miniatus Heckel & Kner, 1858; Idus oxianus Kessler, 1877; Leuciscus idus auratus Bade, 1901; Leuciscus idus idus (Linnaeus, 1758); Leuciscus idus idus sibiricus Kirillov, 1958; Leuciscus idus lapponicus Günther, 1868; Leuciscus idus oxianus (Kessler, 1877); Leuciscus neglectus Selys-Longchamps, 1842; Squalius oxianus Kessler, 1877;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jaź^[3] (Leuciscus idus) – gatunek słodkowodnej ryby karpiokształtnej z rodziny karpiowatych (Cyprinidae).

Występowanie

Europa na wschód od Renu i na północ od Alp, oraz Azja. Występuje w wodach płynących, rzadziej stojących, oraz w słonawych wodach przy ujściach rzek. Żyje stadnie.

Cechy morfologiczne

Osiąga 40–50 (maksymalnie 80) cm długości i 2 (maksymalnie 5) kg masy ciała. Ciało bocznie spłaszczone, lekko wygrzbiecone, pokryte małymi łuskami. Głowa mała, otwór gębowy w położeniu końcowym. Oczy duże. Grzbiet szaroniebieski lub ciemnozielony, boki srebrzyste, brzuch biały. Płetwy grzbietowa i ogonowa są szare, pozostałe żółtawe lub czerwonawe. Liczba łusek w linii nabocznej 55–61^[4].

Odżywianie

Żywi się owadami, mięczakami, skorupiakami a czasem także małymi rybami.

Rozród

Dojrzewa płciowo w wieku 3–4 lat. Tarło odbywa wiosną (kwiecień – czerwiec), w tym czasie odbywa wędrówki w górę cieków. Trze się w miejscach o piaszczystym lub żwirowym podłożu, czasem silnie zarośniętych. Ikra jest przyklejana do podłoża lub roślinności. U samców występuje wysypka tarłowa. Jaź żyje 10–15 lat.

Interakcje międzygatunkowe

Jest żywicielem ostatecznym przywr Phyllodistomum duplicatum, które zasiedlają jego cewkę moczową^[5].

Znaczenie gospodarcze

Gatunek poławiany gospodarczo i przez wędkarzy.

W stawach rybnych, sadzawkach parkowych i ogrodowych, jako ryba dekoracyjna hodowana jest ozdobna, złota odmiana jazia tzw. złota orfa^[3] lub złoty jaź^[3] (Leuciscus idus v. orpha). Jego ciało ma barwę pomarańczową lub czerwonawą, brzuch biały. Ma duże wymagania tlenowe, dużo wyższe niż złota rybka, dlatego trudno go hodować, a zwłaszcza rozmnażać.

Wędkarski wagowy rekord Polski: 5,10 kg, 82 cm (1973)^[6].

Ochrona

Wymiar ochronny	25 cm
Okres ochronny	brak
Limit połowowy	5 kg w ciągu doby^[7]

Zobacz też

Przypisy

↑ Leuciscus idus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Leuciscus idus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
↑ Atlas ryb [online], POLSKI ZWIĄZEK WĘDKARSKI, Koło Wałcz - Miasto [dostęp 2020-03-28] .
↑ VirmantasV. Stunžėnas VirmantasV. i inni, Discovery of adults of the gorgoderid trematode Cercaria duplicata with first morphological description, molecular identification and notes on host specificity, „Scientific Reports”, 14 (1), 2024, DOI: 10.1038/s41598-024-72921-y, ISSN 2045-2322, PMID: 39333174, PMCID: PMC11436660 [dostęp 2024-10-31] (ang.).
↑ Oficjalne rekordy Polski w połowie ryb (ze względu na wagę w kg) [online], Polski Związek Wędkarski [dostęp 2019-04-21] (pol.).
↑ Regulamin Amatorskiego Połowu Ryb PZW – 2011 (pdf)

Bibliografia

Josef Reichholf, Gunter Steinbach, Claus Militz: Wielka encyklopedia ryb : słodkowodne i morskie ryby Europy. Wiśniewolski Wiesław (tłum.). Warszawa: Muza, 1994. ISBN 83-7079-317-7.
Fritz Terofal, Claus Militz: Ryby słodkowodne. Leksykon przyrodniczy. Henryk Garbarczyk, Eligiusz Nowakowski i Jacek Wagner. Warszawa: Świat Książki, 1997. ISBN 83-7129-441-7.
Leuciscus idus. (ang.) w: Froese, R. & D. Pauly. FishBase. World Wide Web electronic publication. fishbase.org [dostęp 11 czerwca 2009]
Jerzy Lewczuk, Ogródek wodny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1994, ISBN 83-09-01596-8.

[itis-1] Leuciscus idus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Leuciscus idus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Nikolski-3] G. Nikolski: Ichtiologia szczegółowa. Tłum. Franciszek Staff. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.

[4] Atlas ryb [online], POLSKI ZWIĄZEK WĘDKARSKI, Koło Wałcz - Miasto [dostęp 2020-03-28] .

[stuzenas-5] VirmantasV. Stunžėnas VirmantasV. i inni, Discovery of adults of the gorgoderid trematode Cercaria duplicata with first morphological description, molecular identification and notes on host specificity, „Scientific Reports”, 14 (1), 2024, DOI: 10.1038/s41598-024-72921-y, ISSN 2045-2322, PMID: 39333174, PMCID: PMC11436660 [dostęp 2024-10-31] (ang.).

[6] Oficjalne rekordy Polski w połowie ryb (ze względu na wagę w kg) [online], Polski Związek Wędkarski [dostęp 2019-04-21] (pol.).

[RAPR-7] Regulamin Amatorskiego Połowu Ryb PZW – 2011 (pdf)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]