Kaper
- Uzasadnienie: Terminy "korsarz" i "kaper" to w j. polskim synonimy (por. encyklopedia i słownik PWN). Oba hasła polskiej Wikipedii podają dublującą się definicję. Pozostałe wersje językowe stwierdzają że "korsarz" to określenie "francuskiego kapra".
Kaper (l. mn. kaprowie, kaprzy)[1] – armator lub dowódca, również członek załogi uzbrojonego statku handlowego, walczący na własny koszt i ryzyko w służbie swego mocodawcy prowadzącego wojnę na morzu. Mocodawca zapewniał kaprowi ochronę prawną (w tym prawo pływania pod jego banderą) oraz prawo do zachowania większości zysków. Zasadniczo terminy kaper i kaperstwo – są bliskoznaczne terminom korsarz i korsarstwo, przy czym te pierwsze odnoszą się do Morza Bałtyckiego i Morza Północnego w okresie od XV do XVIII wieku.[potrzebny przypis]
Historia
[edytuj | edytuj kod]Takie działania na morzu, o charakterze normalnej wojny, nie oznaczały prowadzenia wojny na lądzie (co najwyżej na terenach przybrzeżnych). Zwaśnione strony prowadziły w ten sposób walkę w rywalizacji o tereny zamorskie lub opanowanie handlu na morzu. Kaprów wynajmowali nie tylko monarchowie czy pomniejsi władcy, ale i niektóre miasta portowe – posiadające dużą autonomię w ramach organizmu państwowego, w którym się znajdowały (często tylko nominalnie) lub będące samodzielnymi miastami-państwami (Hanza).
Kaperstwo było połączeniem rozboju na morzu z funkcjonowaniem jako flota wojenna mocodawcy, którego najczęściej nie było stać na utrzymanie własnej marynarki wojennej. Głównym zadaniem kapra było osłabienie ekonomiczne przeciwników mocodawcy, ponieważ jednak kaper sam był nakładcą swojej działalności i ponosił ryzyko, to prawo do zachowywania dla siebie zysków dochodziło do 80-90%. Podział zysków na rzecz mocodawcy był większy, jeżeli ten inwestował w kapra (czyli pożyczał mu pieniądze na rozpoczęcie działalności).
Kaperstwo można traktować jako swoisty rodzaj wojsk zaciężnych, ale o bardzo dużej autonomii – zarówno ze względu na sposób organizacji wojska, jak i decyzji co do prowadzonych działań. Tym się jednak lokalne północnoeuropejskie kaperstwo różniło od korsarstwa, że statki, czy też całe floty kaperskie, ściślej współpracowały z regularną flotą, czy też wojskami mocodawcy. Występowały one często we wspólnych związkach taktycznych z oficjalnymi wojskami lub też realizowały, poza rabunkiem, inne zadania. Często też były jedyną flotą mocodawcy.
W Polsce pierwszą flotę kaperską zorganizował król Kazimierz Jagiellończyk w 1456 roku podczas wojny trzynastoletniej z zakonem krzyżackim. System ten stosowali również Zygmunt Stary, Zygmunt August (w tym celu została utworzona specjalna Komisja Morska) i Stefan Batory, angażując nie tylko armatorów gdańskich, ale i angielskich, szkockich, duńskich czy holenderskich. Gdańsk na własną rękę organizował flotę kaperską w ramach Hanzy – najsłynniejszym kaprem gdańskim był Paweł Beneke.
Kaperstwo było jednak dla mocodawców ryzykownym rozwiązaniem z powodu nieprzewidywalności działań załóg kaperskich, które często przekraczały swoje uprawnienia, a nawet atakowały okręty neutralne czy sojusznicze. Również ich lojalność była niepewna.
Ostatecznie kaperstwo, tak jak i cała idea korsarstwa, zostało zakazane w 1856 r. na mocy traktatu paryskiego[2].
Militaryzacja statków handlowych w czasie wojny jest regulowana przez VII konwencję haską z 1907[3].
Konstytucja USA w art.1.8.11 mówi, że Kongres może wypowiadać wojnę, wystawiać listy kaperskie i wydawać przepisy dotyczące prawa łupu na lądzie i wodach, drugie z tych uprawnień wydaje się mieć znaczenie wyłącznie historyczne, jednak 10 października 2001 zgłoszony został projekt ustawy Marque and Reprisal Act uprawniającej prezydenta do wydawania takich listów w celu walki z terroryzmem, został jednak odrzucony[4]. Podobny projekt z 15 kwietnia 2009 przewidywał użycie kaprów do walki z piratami somalijskimi[5].
Kaprzy w Polsce
[edytuj | edytuj kod]
- Rudolf Alhorn
- Bartuner
- Paweł Beneke
- Marcin Bibrant
- Joachim Bonsak
- Hans Bornholm
- Jan Clausen
- Wacław Dunin-Wąsowicz
- Tomasz z Emden
- Adrian Flint
- Jakub Flint
- Asmus Genrich
- Paweł Glasau
- Józef Heltbark
- Jan Henski
- Łukasz Jekell
- Jenrick
- Jerzy Kerkhorner
- Maciej Kolmener
- Wawrzyniec Kutenbach
- Otto Maming
- Jakub Mole
- Kasper Munckebeck
- Wolflang Munckebeck
- Jan Munkeben
- Otto Nanynckes
- Jan Nerker
- Jan Oweram
- Jan Resin
- Jan Rotermundt
- Krzystof Sasse
- Mateusz Scharping
- Jasper Schilling
- Marcin Schele
- Wincenty Stolle
- Michał Starosta
- Piotr Wichman
- Werkmeister
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Etymologia sporna, proponowane warianty: od łac. capio, capere „chwytać”; od fryzyjskiego kâpia „kupiec” lub od hol. kaap „przylądek”.
- ↑ Wcześniej wzajemny zakaz zaciągania kaprów przeciw drugiej stronie zawierały francusko-amerykański traktat o przyjaźni i handlu z 6 lutego 1778 w art. 23, szwedzko-amerykański układ o przyjaźni i handlu z 3 kwietnia 1783 w art. 26 oraz układ zawarty 10 września 1785 r. przez Królestwo Prus i USA w art. 20 (Treaty of Amity and Commerce Between His Majesty the King of Prussia, and the United States of America; September 10, 1785).
- ↑ Dz.U. 1936 nr 6 poz.65. dokumenty.rcl.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-22)]., Convention (VII) relating to the Conversion of Merchant Ships into War-Ships.
- ↑ Marque and Reprisal Act of 2001, Paul Offers President New Tool in the War on Terrorism.
- ↑ Ron Paul’s plan to fend off pirates, Call for private forces to fight pirates.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Piraci, bukanierzy i korsarze: Piracki słownik. jollyroger.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-27)].
- Korsarstwo, Kaperstwo. aneigo.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-05-13)].