Laktoza

Laktoza
Nazewnictwo
	Nomenklatura systematyczna (IUPAC)
	O-β-D-galaktopiranozylo-(1→4)-α-D-glukopiranoza
	Inne nazwy i oznaczenia
	cukier mleczny, cukier mlekowy
	Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C12H22O11
Masa molowa	342,30 g/mol
Wygląd	bezbarwne ciało stałe
	Identyfikacja
Numer CAS	63-42-3
PubChem	6134
SMILES
	C([C@@H]1[C@@H]([C@@H]([C@H]([C@@H](O1)O[C@@H]2[C@H](O[C@H]([C@@H]([C@H]2O)O)O)CO)O)O)O)O
InChI
	InChI=1S/C12H22O11/c13-1-3-5(15)6(16)9(19)12(22-3)23-10-4(2-14)21-11(20)8(18)7(10)17/h3-20H,1-2H2/t3-,4-,5+,6+,7-,8-,9-,10-,11-,12+/m1/s1
	InChIKey
	GUBGYTABKSRVRQ-DCSYEGIMSA-N
Właściwości
	Rozpuszczalność w wodzie
	rozpuszczalna
	w innych rozpuszczalnikach
	etanol (słabo)
Temperatura topnienia	225 °C
	Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą; stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Laktoza, cukier mleczny (łac. lac ‘mleko’), C₁₂H₂₂O₁₁ – organiczny związek chemiczny z grupy węglowodanów, dwucukier zbudowany z D-galaktozy i D-glukozy, połączonych wiązaniem β-1,4-glikozydowym. Występuje w mleku^[1]^[2] wszystkich ssaków w ilości 2–8%^[1]. Jest mniej słodka niż glukoza i sacharoza^[3].

Otrzymywanie i wykorzystanie

Laktozę otrzymuje się z serwatki podczas produkcji sera. Stosowana jest w przemyśle farmaceutycznym jako wypełniacz, w lecznictwie, przemyśle spożywczym i w pirotechnice. Jest najczęściej używaną substancją pomocniczą (excipiens) w recepturze aptecznej. Służy do sporządzania rozcierek (triturationes), w celu uzyskania określonego stężenia substancji czynnej lub jako zabezpieczenie proszków silnie wilgotniejących^[4].

Koncentrat laktozowy uzyskiwany z serwatki jest używany do skarmiania trzody chlewnej.

Metabolizm

W jelicie cienkim laktaza, obecna w rąbku szczoteczkowym błony śluzowej ssaków, rozkłada laktozę na składowe cukry proste – glukozę i galaktozę, które ulegają wchłanianiu (absorpcji jelitowej). U człowieka najwyższa aktywność laktazy występuje u noworodków i niemowląt w okresie karmienia piersią, później stopniowo zmniejsza się z wiekiem i u większości osób dorosłych osiąga zaledwie 10% aktywności pierwotnej.

Najczęściej spotykanym schorzeniem jest pierwotny niedobór laktazy typu dorosłych, a także wtórny niedobór laktazy spowodowany działaniem czynników chorobotwórczych na błonę śluzową jelita cienkiego. Wyjątkowo rzadko zdarza się genetycznie uwarunkowany wrodzony niedobór laktazy. Na podstawie przeprowadzonych badań naukowych ocenia się, że w Polsce u 17–37% populacji dorosłej występuje niedobór laktazy, co może prowadzić do występowania objawów nietolerancji laktozy^[3].

Historia

Istnienie składnika mleka, później nazwanego laktozą, zostało ogłoszone w 1619 roku przez Fabrizio Bartolettiego, który otrzymał preparat nazwany przez siebie manną (zawartość masowa laktozy 85%)^[5], składnik ten został zaklasyfikowany jako cukier w roku 1780 przez Carla Wilhelma Scheelego^[6]. Wydzielenie laktozy w postaci czystej, identyfikacja i opisanie właściwości tego składnika mleka zostało dokonane w 1893 roku przez Franza von Soxhleta^[7].

Zawartość laktozy w mleku i produktach mlecznych

Laktoza występuje nie tylko w mleku krowim, ale także w mleku wszystkich ssaków, w tym również w mleku kobiecym. Na ogół osoby dorosłe z hipolaktazją nie odczuwają dolegliwości po spożyciu w jednorazowej dawce produktów zawierających 5–10 g laktozy. Taką ilość laktozy zawiera 100–200 ml mleka słodkiego, jogurtu, kefiru lub maślanki. U niektórych osób dorosłych można zastosować farmakologiczną postać laktazy w tabletkach. Tabletki z laktazą przyjmuje się jednocześnie ze spożywaniem mleka czy produktów mlecznych. Do wielu produktów w procesie produkcji może być dodane mleko lub produkty mleczne – są to tak zwane „ukryte” źródła laktozy (np. do produkcji większości rodzajów chleba i margaryn dodaje się mleko).

Zawartość laktozy w 100 g wybranych produktów mlecznych^[8]:

mleko słodkie krowie – od 4,6 do 4,9 g laktozy
mleko słodkie kozie – 4,4
mleko słodkie owcze – 5,1
mleko krowie w proszku – od 39 do 51
mleko krowie zagęszczone – od 9,4 do 10,3
jogurt – od 4,6 do 5,0
kefir – 4,1
maślanka – 4,7
serwatka – 5,1
sery żółte – 0,1
sery białe – od 2,9 do 3,1
ser typu „Feta” – 1,0
serek homogenizowany – od 2,0 do 2,9
serek ziarnisty (wiejski) – 3,3
serek typu fromage – 2,0
ser topiony – 1,0
lody – 4,4
śmietana, śmietanka – od 3,1 do 4,0

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Encyklopedia Audiowizualna Britannica: Biologia. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz S.A., 2006, s. 77. ISBN 978-83-60563-11-3.
↑ Podręczny słownik chemiczny, RomualdR. Hassa (red.), JanuszJ. Mrzigod (red.), JanuszJ. Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 221–222, ISBN 83-7183-240-0 .
↑ ^a ^b Tomasz Hutyra, Barbara Iwańczak. Nietolerancja laktozy: patofizjologia, objawy kliniczne, rozpoznanie i leczenie. „Pol. Merk. Lek.”. XXVI (152), s. 148, 2009. PMID: 19388523.
↑ Feliks Modrzejewski: Farmacja stosowana, podręcznik dla studentów farmacji, wydanie V. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977, s. 385.
↑ M.M. Nierenstein M.M., The Discovery of Lactic Sugar, „Isis”, 24 (2), 1936, s. 367–369, DOI: 10.1086/347034, ISSN 0021-1753 [dostęp 2018-10-31] (ang.).
↑ PP. Linko PP., Natural Sweeteners, Applied Science Publishers, 1982, s. 109–132 (ang.).
↑ Bayerische Akademie der Wissenschaften. HistorischeB.A.W.H. Kommission., Neue deutsche Biographie, Berlin: Duncker & Humblot, 1953, ISBN 978-3-428-00181-1, OCLC 486179 [dostęp 2018-10-31] .
↑ Dieta dla osób dorosłych z nietolerancją laktozy Medycyna Praktyczna.

[EAB-1] Encyklopedia Audiowizualna Britannica: Biologia. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz S.A., 2006, s. 77. ISBN 978-83-60563-11-3.

[psc-2] Podręczny słownik chemiczny, RomualdR. Hassa (red.), JanuszJ. Mrzigod (red.), JanuszJ. Nowakowski (red.), Katowice: Videograf II, 2004, s. 221–222, ISBN 83-7183-240-0 .

[hutyra-3] Tomasz Hutyra, Barbara Iwańczak. Nietolerancja laktozy: patofizjologia, objawy kliniczne, rozpoznanie i leczenie. „Pol. Merk. Lek.”. XXVI (152), s. 148, 2009. PMID: 19388523.

[Modrzejewski-4] Feliks Modrzejewski: Farmacja stosowana, podręcznik dla studentów farmacji, wydanie V. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1977, s. 385.

[5] M.M. Nierenstein M.M., The Discovery of Lactic Sugar, „Isis”, 24 (2), 1936, s. 367–369, DOI: 10.1086/347034, ISSN 0021-1753 [dostęp 2018-10-31] (ang.).

[6] PP. Linko PP., Natural Sweeteners, Applied Science Publishers, 1982, s. 109–132 (ang.).

[7] Bayerische Akademie der Wissenschaften. HistorischeB.A.W.H. Kommission., Neue deutsche Biographie, Berlin: Duncker & Humblot, 1953, ISBN 978-3-428-00181-1, OCLC 486179 [dostęp 2018-10-31] .

[8] Dieta dla osób dorosłych z nietolerancją laktozy Medycyna Praktyczna.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]